Trumna mego narodu. Słowianie połabscy w wybranych narracjach historiograficznych długiego wieku XIX
Abstrakt
The paper is a translation of Chapter 10 of the book Stopy zapomenutého lidu (“Traces of a forgotten people”), originally published in Czech in 2006. The author describes and analyzes different ways in which the history of Polabian Slavs was depicted in the works of Slavic and German scholars starting from the turn of the 19th century through the final years before the First World War. The paper traces the way in which the past has been (re)interpreted in the current political context and used to support cultural and social movements, notably, Pan-Slavist ideas on the one hand, and the unification of Germany on the other. The translator has complemented the text by adding a number of footnotes and bibliographic references not present in the original publication.
Słowa kluczowe
Słowianie połabscy; stosunki słowiańsko-niemieckie; romantyzm; nacjonalizm; historiografia
Bibliografia
Babij, P. (2017, 2021). Wojskowość Słowian połabskich. t. 1–2. Wrocław: Wydawnictwo Chronicon.
Bogusławski, W. (1887–1900). Dzieje Słowiańszczyzny północno-zachodniej do połowy XIII wieku. t. 1–4. Poznań: Nakładem autora.
Čech, S. (1885). Dagmar. Praha: Tiskem a nákladem Františka Šimáčka.
Čech, S. (1888). Nové písně. Praha: Eduard Valečka.
Ernst, H. (1888). Die Colonisation von Ostdeutschland. Übersicht und Literatur. 1. Hälfte. Langenberg: Realprogymnasium zu Langenberg.
Ewald, A. L. (1872–1886). Die Eroberung Preussens durch die Deutschen. t. 1–4. Halle: Verlag der Buchhandlung des Waisenhauses.
Frentzel, M. (1691). Dissertat. Historic. Primam De Idolis Slavorum (…). Wittebergæ: Typis Martini Schultzii.
Gebhardi, L. A. (1790–1797). Geschichte aller Wendisch-Slavischen Staaten, t. 1–4. Halle: Johann Jacob Gebauer.
Giesebrecht, L. (1843). Wendische Geschichten aus den Jahren 780 bis 1182, t. 1–3. Berlin: Rudolph Gaertner.
Hauptmann, J. G. (1761). Nieder-Lausitzsche Wendische Grammatica: Das ist Möglichste Anweisung zur Erlernung der Nieder-Lausitzschen Wendischen Sprache. Lübben: Johann Michael Driemeln.
Herder, J. G. (1778–1779). Volkslieder. t. 1–2. Leipzig: Weygandschen Buchhandlung.
Herder, J. G. (1784–1791). Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit. t. 1–4. Riga und Leipzig: Johann Friedrich Hartknoch.
Hrabová, L. (2006). Stopy zapomenutého lidu. Obraz dějin polabských Slovanů v historiografii. České Budějovice: Veduta.
Kłos, Z. (2013). Spojrzenia na kulturę Serbołużyczan. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Kollár, J. (1832). Wýklad čili Přjmětky a Wyswětliwky ku Sláwy Dceře. S obrazy, s mappau, a s Přjdawkem drobněgšjch básnj rozličného obsahu. Pešť: Trattner a Károli.
Kollár, J. (1836). O literárnj wzágemnosti mezi kmeny a nářečjmi slawskými, Kwěty 43 (27.10.1836), 85–87.
Kollár, J. (1853). Staroitalia slavjanská aneb objevy a důkazy živlů slavských v zeměpisu, v dějinách a v bájesloví. Zvláště v řeči a v literatuře nejdávnějších vlaských a sousedních kmenů, z kterých zřejmo, že mezi prvotními osadníky a obyvateli této krajiny i Slavjané nad jiné četnější byli. Vídeň: v císařské královské dvorské a státní tiskárně.
Kollár, J. (1862). Výklad čili přímětky a vysvětlivky ku Slávy Dceře. Praha: I. L. Kober.
Kollár, J. (1954). Wybór pism, Batowski, H. (oprac.). Wrocław: Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Maksym-Benczew, J. (2007). Libuše Hrabová. Stopy zapomenutého lidu. Obraz dějin Polabských Slovanů v historiografii. Pro Lusatia. Opolskie Studia Łużycoznawcze 6, 102–104.
Matthäi, G. (1721). Wendische Grammatica, Welche In deutscher Sprache abgefast, nach dem neu-inventirten Principio und leichtesten Wendischen Schreib-Art und Budißinischen Dialecto mit Fleiß eingerichtet (…). Budißin: Verlegts David Richter.
Mehrbach, H. (1914). Die Slawenkriege des deutschen Volkes. Leipzig: Dietrich’sche Verlagsbuchhandlung.
Migdalski, P. (2019). Słowiańszczyzna północno-zachodnia w historiografii polskiej, niemieckiej i duńskiej. Wodzisław Śląski: Wydawnictwo Templum.
Niederle, L. (1919). Slovanské starožitnosti. Díl III. Původ a počátky Slovanů západních. Praha: Bursík a Kohout.
Osięgłowski, J. (1969). Słowiańska Rugia w historiografii. Materiały Zachodniopomorskie XV, 265–290.
Osięgłowski, J. (1971). Wyspa słowiańskich bogów. Warszawa: Książka i Wiedza.
Pluskal Moravičanský, F. S. (1887). Polabsko. Pojištění národnosti a osudy starých Polabanův. Uherské Hradiště: Náklad vlastní.
Procházka, F. S. (1918). Černý orel. Listy odvahy a důvěry. Praha: Unie.
Ruchhöft, F. (2020). Arkona – święte miejsce Słowian zachodnich, W: Kaczmarek, Ł, Szczepanik, P. (red.). Słowianie połabscy. Gniezno – Szczecin: Muzeum Początków Państwa Polskiego/Triglav.
Schaffarik (Šafařík), P. J. (1826). Geschichte der slawischen Sprache und Literatur nach allen Mundarten. Ofen: Mit Kön. ung. Universitäts-Schriften.
Schlözer, A. L., von (1767). Neuverändertes Rußland oder Leben Catharinä der Zweyten Kayserinn von Rußland aus authentischen Nachrichten beschrieben. Riga und Leipzig: Johann Freidrich Hartknoch.
Siatkowska, E. (1992). Rodzina języków zachodniosłowiańskich. Zarys historyczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Strzelczyk, J. (2007). Libuše Hrabová. Stopy zapomenutého lidu. Obraz dějin Polabských Slovanů v historiografii. Roczniki Historyczne 73, 243–245.
Strzelczyk, J. (2017). Bohaterowie Słowian Połabskich. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Swoboda, W. (2008). Obodrzyce naddunajscy, W: Wędzki, A. (red.). Wczesna Słowiańszczyzna. Przewodnik po dziejach i literaturze przedmiotu. t. 1. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Szafarzyk (Šafařík), P. J. (1842). Sławiańskie starożytności. Tom I., przeł. Bońkowski, H. N. Poznań: Wydanie i druk W. Stefańskiego.
Szafarzyk (Šafařík), P. J. (1844). Słowiańskie starożytności. Tom II., przeł. Bońkowski, H. N. Poznań: Wydanie i druk W. Stefańskiego.
Szafarzyk (Šafařík), P. J. (2003). Słowiańskie starożytności, przeł. Bońkowski, H. N., posłowiami opatrzyli T. Lewaszkiewicz i J. Strzelczyk. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Šafařík, P. J. (1837). Slowanské starožitnosti. Praha: Tiskem Jana Spurného.
Šafařík, P. J. (1862–1865). Sebrané spisy, t. 1–3. Praha: Nákladem kněhkupce Bedřicha Tempského.
Trietschke, H. von (1862). Das deutsche Ordensland Preußen. Leipzig: Insel–Verlag.
Turasiewicz, A. (2004). Dzieje polityczne Obodrzyców. Od IX wieku do utraty niepodległości w latach 1160–1164. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
Vrchlický, J. (1906). Píseň o Vinetě. Praha: nákladem J. Otty.
Wachowski, K. (1902). Słowiańszczyzna zachodnia. Studya historyczne, t. 1. Warszawa: Księgarnia E. Wende i S-ka.
Wendt, G. (1884–1884). Die Germanisierung der Länder östlich der Elbe, t. 1–2. Liegnitz: Verlag der Reisner’schen Buchhandlung.
Wićaz, O. (1928). Jan Kollár. Zo žiwjenja, dźeła a serbskich poćahow wulkeho Słowjana. Budyšin: Koło serbskich spisowaćelow.
Гильфердинг, А. Ф. (1868). Собраніе сочиненіи А. Гильфердинга. Томъ второй. Статьи по современнымъ вопросамъ славянскимъ. Санкт-Петербургъ: Печатня В. Головина.
Гильфердинг, А. Ф. (1874). Собраніе сочиненіи А. Гильфердинга. Томъ четвертый. Исторія балтійских славянъ. Санкт-Петербургъ: Изданіе Д. К. Кожанчикова.
Первольф, И. (1876). Германизация балтійскихъ Славянъ. Санкт-Петербургъ: Типография В. С. Балашева.
Transliteration
Babij, P. (2017, 2021). Wojskowość Słowian połabskich. t. 1–2. Wrocław: Wydawnictwo Chronicon.
Bogusławski, W. (1887–1900). Dzieje Słowiańszczyzny północno-zachodniej do połowy XIII wieku. t. 1–4. Poznań: Nakładem autora.
Čech, S. (1885). Dagmar. Praha: Tiskem a nákladem Františka Šimáčka.
Čech, S. (1888). Nové písně. Praha: Eduard Valečka.
Ernst, H. (1888). Die Colonisation von Ostdeutschland. Übersicht und Literatur. 1. Hälfte. Langenberg: Realprogymnasium zu Langenberg.
Ewald, A. L. (1872–1886). Die Eroberung Preussens durch die Deutschen. t. 1–4. Halle: Verlag der Buchhandlung des Waisenhauses.
Frentzel, M. (1691). Dissertat. Historic. Primam De Idolis Slavorum (…). Wittebergæ: Typis Martini Schultzii.
Gebhardi, L. A. (1790–1797). Geschichte aller Wendisch-Slavischen Staaten, t. 1–4. Halle: Johann Jacob Gebauer.
Giesebrecht, L. (1843). Wendische Geschichten aus den Jahren 780 bis 1182, t. 1–3. Berlin: Rudolph Gaertner.
Hauptmann, J. G. (1761). Nieder-Lausitzsche Wendische Grammatica: Das ist Möglichste Anweisung zur Erlernung der Nieder-Lausitzschen Wendischen Sprache. Lübben: Johann Michael Driemeln.
Herder, J. G. (1778–1779). Volkslieder. t. 1–2. Leipzig: Weygandschen Buchhandlung.
Herder, J. G. (1784–1791). Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit. t. 1–4. Riga und Leipzig: Johann Friedrich Hartknoch.
Hrabová, L. (2006). Stopy zapomenutého lidu. Obraz dějin polabských Slovanů v historiografii. České Budějovice: Veduta.
Kłos, Z. (2013). Spojrzenia na kulturę Serbołużyczan. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Kollár, J. (1832). Wýklad čili Přjmětky a Wyswětliwky ku Sláwy Dceře. S obrazy, s mappau, a s Přjdawkem drobněgšjch básnj rozličného obsahu. Pešť: Trattner a Károli.
Kollár, J. (1836). O literárnj wzágemnosti mezi kmeny a nářečjmi slawskými, Kwěty 43 (27.10.1836), 85–87.
Kollár, J. (1853). Staroitalia slavjanská aneb objevy a důkazy živlů slavských v zeměpisu, v dějinách a v bájesloví. Zvláště v řeči a v literatuře nejdávnějších vlaských a sousedních kmenů, z kterých zřejmo, že mezi prvotními osadníky a obyvateli této krajiny i Slavjané nad jiné četnější byli. Vídeň: v císařské královské dvorské a státní tiskárně.
Kollár, J. (1862). Výklad čili přímětky a vysvětlivky ku Slávy Dceře. Praha: I. L. Kober.
Kollár, J. (1954). Wybór pism, Batowski, H. (oprac.). Wrocław: Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Maksym-Benczew, J. (2007). Libuše Hrabová. Stopy zapomenutého lidu. Obraz dějin Polabských Slovanů v historiografii. Pro Lusatia. Opolskie Studia Łużycoznawcze 6, 102–104.
Matthäi, G. (1721). Wendische Grammatica, Welche In deutscher Sprache abgefast, nach dem neu-inventirten Principio und leichtesten Wendischen Schreib-Art und Budißinischen Dialecto mit Fleiß eingerichtet (…). Budißin: Verlegts David Richter.
Mehrbach, H. (1914). Die Slawenkriege des deutschen Volkes. Leipzig: Dietrich’sche Verlagsbuchhandlung.
Migdalski, P. (2019). Słowiańszczyzna północno-zachodnia w historiografii polskiej, niemieckiej i duńskiej. Wodzisław Śląski: Wydawnictwo Templum.
Niederle, L. (1919). Slovanské starožitnosti. Díl III. Původ a počátky Slovanů západních. Praha: Bursík a Kohout.
Osięgłowski, J. (1969). Słowiańska Rugia w historiografii. Materiały Zachodniopomorskie XV, 265–290.
Osięgłowski, J. (1971). Wyspa słowiańskich bogów. Warszawa: Książka i Wiedza.
Pluskal Moravičanský, F. S. (1887). Polabsko. Pojištění národnosti a osudy starých Polabanův. Uherské Hradiště: Náklad vlastní.
Procházka, F. S. (1918). Černý orel. Listy odvahy a důvěry. Praha: Unie.
Ruchhöft, F. (2020). Arkona – święte miejsce Słowian zachodnich, W: Kaczmarek, Ł, Szczepanik, P. (red.). Słowianie połabscy. Gniezno – Szczecin: Muzeum Początków Państwa Polskiego/Triglav.
Schaffarik (Šafařík), P. J. (1826). Geschichte der slawischen Sprache und Literatur nach allen Mundarten. Ofen: Mit Kön. ung. Universitäts-Schriften.
Schlözer, A. L., von (1767). Neuverändertes Rußland oder Leben Catharinä der Zweyten Kayserinn von Rußland aus authentischen Nachrichten beschrieben. Riga und Leipzig: Johann Freidrich Hartknoch.
Siatkowska, E. (1992). Rodzina języków zachodniosłowiańskich. Zarys historyczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Strzelczyk, J. (2007). Libuše Hrabová. Stopy zapomenutého lidu. Obraz dějin Polabských Slovanů v historiografii. Roczniki Historyczne 73, 243–245.
Strzelczyk, J. (2017). Bohaterowie Słowian Połabskich. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Swoboda, W. (2008). Obodrzyce naddunajscy, W: Wędzki, A. (red.). Wczesna Słowiańszczyzna. Przewodnik po dziejach i literaturze przedmiotu. t. 1. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Szafarzyk (Šafařík), P. J. (1842). Sławiańskie starożytności. Tom I., przeł. Bońkowski, H. N. Poznań: Wydanie i druk W. Stefańskiego.
Szafarzyk (Šafařík), P. J. (1844). Słowiańskie starożytności. Tom II., przeł. Bońkowski, H. N. Poznań: Wydanie i druk W. Stefańskiego.
Szafarzyk (Šafařík), P. J. (2003). Słowiańskie starożytności, przeł. Bońkowski, H. N., posłowiami opatrzyli T. Lewaszkiewicz i J. Strzelczyk. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Šafařík, P. J. (1837). Slowanské starožitnosti. Praha: Tiskem Jana Spurného.
Šafařík, P. J. (1862–1865). Sebrané spisy, t. 1–3. Praha: Nákladem kněhkupce Bedřicha Tempského.
Trietschke, H. von (1862). Das deutsche Ordensland Preußen. Leipzig: Insel–Verlag.
Turasiewicz, A. (2004). Dzieje polityczne Obodrzyców. Od IX wieku do utraty niepodległości w latach 1160–1164. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
Vrchlický, J. (1906). Píseň o Vinetě. Praha: nákladem J. Otty.
Wachowski, K. (1902). Słowiańszczyzna zachodnia. Studya historyczne, t. 1. Warszawa: Księgarnia E. Wende i S-ka.
Wendt, G. (1884–1884). Die Germanisierung der Länder östlich der Elbe, t. 1–2. Liegnitz: Verlag der Reisner’schen Buchhandlung.
Wićaz, O. (1928). Jan Kollár. Zo žiwjenja, dźeła a serbskich poćahow wulkeho Słowjana. Budyšin: Koło serbskich spisowaćelow.
Gilʹferding, A. F. (1868). Sobranіe sochinenіi A. Gilʹferdinga. Tom” vtoroĭ. Statʹi po sovremennym” voprosam” slavi͡anskim”. Sankt-Peterburg”: Pechatni͡a V. Golovina.
Gilʹferding, A. F. (1874). Sobranіe sochinenіi A. Gilʹferdinga. Tom” chetvertyĭ. Istorіi͡a baltіĭskikh slavi͡an”. Sankt-Peterburg”: Izdanіe D. K. Kozhanchikova.
Pervolʹf, I. (1876). Germanizat͡sii͡a baltіĭskikh” Slavi͡an”. Sankt-Peterburg”: Tipografii͡a V. S. Balasheva.
Uniwersytet Palackiego Czechy
https://orcid.org/0000-0002-3169-6771
Libuše Hrabová, historyczka specjalizująca się w dziejach średniowiecza, zwłaszcza Słowiańszczyzny połabskiej i chrystianizacji Europy Północnej, wieloletnia wykładowczyni (obecnie profesor emerytowana) Uniwersytetu im. Palackiego, uznawana za założycielkę ołomunieckiej szkoły badań mediewistycznych. W okresie tzw. normalizacji po roku 1968 z przyczyn politycznych usunięta z uczelni, przez wiele lat pracowała w Bibliotece Naukowej w Ołomuńcu. Autorka kilku monografii, licznych artykułów i opracowań tekstów źródłowych.
Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-5285-4580
Maciej Mętrak, bohemista, adiunkt w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Do jego głównych zainteresowań naukowych, obok zagadnień związanych z kulturą i językiem Czech, należą mniejszości językowe i etniczne, zwłaszcza na pograniczach słowiańsko-niemieckich.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
PRAWA AUTORSKIE
Rocznik „Zeszyty Łużyckie” jest wydawany na licencji niewyłącznej: Creative Commons - Uznanie autorstwa 3.0 PL (CC-BY)
(https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode). Przesłanie artykułu oznacza zgodę na jego udostępnienie na tej licencji. Licencja zostaje udzielona Wydawnictwom Uniwersytetu Warszawskiego na 5 lat (po upływie tego terminu przekształca się w zgodę udzieloną na czas nieoznaczony) na następujące pola eksploatacji:
• utrwalanie i zwielokrotnianie w dowolnej liczbie egzemplarzy (w tym w tłumaczeniu na inne języki) w znanych w dniu zawarcia niniejszego porozumienia technikach: drukiem w dowolnej formie, techniką cyfrową, techniką reprograficzną, za pomocą zapisu magnetycznego, zapisu na kliszy fotograficznej, oraz wprowadzania egzemplarzy do obrotu;
• wprowadzanie do sieci komputerowej Wydawcy;
• publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, a w szczególności rozpowszechnianie w sieciach informatycznych, w tym komputerowych (Internet, sieci lokalne), telefonicznych oraz innych znanych w chwili zawarcia niniejszej umowy;
• najem, użyczanie;
• nadawanie za pomocą wizji i/lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stacje naziemne bądź satelitarne;
• kopiowanie i powielanie w technologiach fotomechanicznych lub innych znanych w dniu zawarcia porozumienia;
• publiczne odtwarzanie;
• wykorzystywanie do celów reklamowych i promocyjnych, w tym w sieciach informatycznych.
