Kilka uwag o wyliczeniach, rzeczownikach i reportażach
Abstrakt
W tradycji retorycznej i badawczej wyliczenie zyskało opinię figury możliwie neutralnej, oddającej chaotyczność świata, skupionej na szczególe. Z tego prawdopodobnie powodu wykorzystuje się je w tych utworach (zarówno fikcjonalnych, jak i niefikcjonalnych), których celem jest wywołanie wrażenia, że historia została ujęta obiektywnie, oraz wyrobienie w czytelniku zaufania do bezstronności narratora i wnikliwości opisu. Celem niniejszego artykułu jest weryfikacja tych założeń na przykładzie jednej odmiany enumeracji – zbiorów rzeczownikowych – na materiale polskiego reportażu XX i XXI w., a więc zbadanie, w jaki sposób forma wyliczenia (ze szczególnym uwzględnieniem zbiorów zbudowanych z nazw własnych, synonimów oraz pojęć abstrakcyjnych) jest związana z żywiołami porządku i chaosu, szczegółu czy ogółu, subiektywizmu czy obiektywizmu, a także które z nich stanowią w tych utworach (lub ich fragmentach) zasadę organizacyjną.
Słowa kluczowe
enumeracja; wyliczenie; reportaż; rzeczowniki; nazwy własne; synonimy; pojęcia abstrakcyjne
Bibliografia
Apresjan, Jurij D., Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, tłum. Z. Kozłowska, A. Markowski, Wrocław 2000.
Baron-Milian, Marta, ‘Wyliczenie/enumeracja’, w: Ilustrowany słownik terminów literackich. Historia, anegdota, etymologia, red. Z. Kadłubek et al., Gdańsk 2018.
Belknap, Robert E., The List. The Uses and Pleasures of Cataloguing, New Haven 2004.
Czyściecki, Jerzy, Zza biurka referenta opieki społecznej, w: Zespół literacki Przedmieście. Wybór pism, Warszawa 1959.
Eco, Umberto, Szaleństwo katalogowania, tłum. T. Kwiecień, Poznań 2009.
Giełżyński, Wojciech, Byłem gościem Chomeiniego, Warszawa 1981.
Giełżyński, Wojciech, Raj odnaleziony, w: idem, Jeśli nawet umrzesz, pozostań, Warszawa 1979.
Grochowski, Maciej, Wprowadzenie do opisu wyliczenia jako zasady budowy tekstu, „Pamiętnik Literacki” 1978, z. 3, s. 131–147.
Hamon, Philippe, Czym jest opis?, tłum. A. Kuryś, K. Rytel, „Pamiętnik Literacki” 1983, z. 1, s. 195–220.
Horodecka, Magdalena, Zbieranie głosów. Sztuka opowiadania Ryszarda Kapuścińskiego, Gdańsk 2010.
Hugo-Bader, Jacek, Chłopcy z motylkami, w: Made in Poland. Antologia reporterów „Dużego Formatu”, wyb. i red. W. Nowak, M. Burchart, Warszawa 2013.
Kapuściński, Ryszard, Szachinszach, Warszawa 2016.
Kapuściński, Ryszard, To też jest prawda o Nowej Hucie, w: 100/XX. Antologia polskiego reportażu XX wieku, red. M. Szczygieł, t. 1: 1901–1965, Wołowiec 2014.
Kąkolewski, Krzysztof, Czarna Pani; Kamienne kartki, w: idem, 3 złote za słowo. 22 historie, które napisało życie. Reportaże z lat 1958–1966, Warszawa 1984.
Kąkolewski, Krzysztof, Reportaż, w: Teoria i praktyka dziennikarstwa. Wybrane zagadnienia. Praca zbiorowa, red. B. Golka et al., Warszawa 1964.
Kąkolewski, Krzysztof, Wańkowicz krzepi, Lublin 1984.
Krall, Hanna, Ulica Bornsztajna, w: eadem, Fantom bólu. Reportaże wszystkie, wstęp M. Szczygieł, Kraków 2017.
Maziarski, Jacek, Anatomia reportażu, Kraków 1966.
Mularczyk, Andrzej, Każdy rodzi się boso, w: idem, Polskie miłości i pięć nowych opowieści, Warszawa 2006.
Nagórko, Alicja, Synonimia kontekstowa i sytuacyjna. Implikacje leksykograficzne, „Prace Filologiczne” 1998, t. 43, s. 327–340.
Nowacka, Beata, Ziątek, Zygmunt, Ryszard Kapuściński. Biografia pisarza, Kraków 2008.
Okopień-Sławińska, Aleksandra, ‘Synonimy’, w: Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1988.
Pisarek, Walery, Frekwencja wyrazów w prasie. Wiadomości – komentarze – reportaże, Kraków 1972.
Pisarek, Walery, Nowa retoryka dziennikarska, Kraków 2011.
Podróże z Ryszardem Kapuścińskim. Opowieści trzynastu tłumaczy, red. B. Dudko, Kraków 2007.
Rejter, Artur, Kształtowanie się gatunku reportażu podróżniczego w perspektywie stylistycznej i pragmatycznej, Katowice 2000.
Rejter, Artur, Wobec rzeczywistości. Nazwy własne w polskim reportażu dwudziestowiecznym – próba analizy diachronicznej, „Onomastica” 2017, nr 61/1, s. 225–239.
Seidler, Barbara, Wampir, w: eadem, Ludzie i paragrafy, Kraków 1988.
Sendyka, Roma, Lista, „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media” 2014, nr 1 (2), s. 105–116.
Skorupka, Stanisław, Z zagadnień leksykografii. Synonimika, „Poradnik Językowy” 1953, z. 4, s. 21–27.
Sławiński, Janusz, O opisie, w: idem, Próby teoretycznoliterackie, Kraków 2000.
Szczygieł, Mariusz, Nadwyżka, rozm. przepr. A. Sowińska, „Dwutygodnik” 2014, nr 128, https://www.dwutygodnik.com/artykul/5093-nadwyzka.html?fb_action_ids=10203431764379988&fb_action_types=og.likes&fb_source=other_multiline&action_object_map=[255365611308599]&action_type_map=[%22og.likes%22]&action_ref_map=[]&fbclid=IwAR2dgkMKb9_kE5r_9_KOw8oeTxO6UiACwpomKwc63Cz4_B_dx_a2IOf6f9w (d.d. 12.04.2022).
Szejnert, Małgorzata, Codziennie, w: eadem, My, właściciele Teksasu. Reportaże z PRL-u, wstęp M. Szczygieł, Kraków 2013.
The Chatto Book of Cabbages and Kings: Lists in Literature, ed. F. Spufford, London 1989.
Tochman, Wojciech, Eli, Eli, Wołowiec 2013.
Wiszniowska, Monika, Refleksja aksjologiczna w „Eli, Eli” Wojciecha Tochmana, w: „Ja” w przestrzeniach aksjologicznych. Z problematyki podmiotowości w literaturze XIX–XXI wieku, red. L. Zwierzyński et al., Katowice 2017.
Witosz, Bożena,Opis w prozie narracyjnej na tle innych odmian deskrypcji, Katowice 1997.
Wysłouch, Seweryna, Od Lessinga do Przybosia. Teoria i kompozycja opisu, „Pamiętnik Literacki” 1991, z. 4, s. 5–26.
Wysocka, Aneta, Fakty – język – podmiotowość. Stylistyczne osobliwości reportaży Ryszarda Kapuścińskiego, Lublin 2016.
Żyrek-Horodyska, Ewa, Dziennikarska archeologia rzeczy w reportażach biograficznych Angeliki Kuźniak, „Przestrzenie Teorii” 2020, nr 33, s. 265–281.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-3783-4098
magistra filologii polskiej, doktorantka w Instytucie Literatury Polskiej na Wydziale Polonistyki UW. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół poetyki i stylistyki polskiego reportażu literackiego, a także dotyczą dramatu Szekspirowskiego i awangard literackich. Autorka artykułów opublikowanych np. w „Tekstualiach” czy „Jednak Książkach”.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
