Solilokwium przed Augustynem. Przypadek Lucjusza Anneusza Seneki
Abstrakt
Forma solilokwium (dialogu wewnętrznego, rozmowy z samym sobą) kojarzona jest zazwyczaj z realizacjami św. Augustyna (Solilokwia, Wyznania). Można jednak wskazać jej wariant wcześniejszy, wywodzący się z praktyk medytacyjnych zalecanych przez stoików, występujący w tekstach Seneki Młodszego. Seneka stosuje różne tryby prezentacji dialogowego stosunkupodmiotu do samego siebie, wśród których ważne miejsce zajmuje solilokwium. Można zatem upatrywać w filozofie poprzednika Augustyna, konstruującego autorski model literackiej introspekcji, nakierowanej na wypracowanie postawy stoickiej i realizację ideału mędrca. Solilokwia Senekańskie wykorzystywane są również jako środki pedagogiczne – forma ta pozwala bowiem wyeksponować element subiektywny etyki stoickiej i przedstawić adeptom warianty troski o siebie.
Słowa kluczowe
solilokwium; dialog wewnętrzny; troska o siebie
Bibliografia
Ad C. Herennium libri IV de ratione dicendi, transl. H. Caplan, London 1954.
Augustyn, Solilokwia, tłum. A. Świderkówna, w: idem, Dialogi filozoficzne, t. 2, Warszawa 1953.
Augustyn, Sprostowania, w: idem, O nauce chrześcijańskiej. Sprostowania, tłum., wstęp i oprac. J. Sulowski, Warszawa 1979.
Bachtin, Michaił, Problemy poetyki Dostojewskiego, tłum. N. Modzelewska, Warszawa 1976.
Bartsch, Shadi, Senecan Selves, w: The Cambridge Companion to Seneca, ed. S. Bartsch, A. Schiesaro, Cambridge 2015.
Budzowska, Małgorzata, Techniki siebie według Seneki, „Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae” 2012, nr 22/2, s. 23–31.
Coleman, Robert, The Artful Moralist: A Study of Seneca’s Epistolary Style, „The Classical Quarterly” 1974, Vol. 24, No. 2, s. 276–289.
Colish, Marcia L., The Stoic Tradition from Antiquity to Early Middle Ages, Leiden 1985.
Edwards, Catharine, Self-Scrutiny and Self-Transformation in Seneca’s Letters, „Greece & Rome” 1997, Vol. 44, No. 1, s. 23–38.
Foley, Michael P., A Spectacle to the World: The Theatrical Meaning of Augustine’s Soliloquies, „Journal of Early Christian Studies” 2014, Vol. 22, No. 2, s. 243–260.
Foucault, Michel, Kultura siebie, w: idem, Historia seksualności, t. 3: Troska o siebie, tłum. T. Komendant, Gdańsk 2020.
Foucault, Michel, Sobąpisanie, tłum. M. P. Markowski, w: idem, Powiedziane, napisane. Szaleństwo i literatura, wyb. i oprac. T. Komendant, tłum. B. Banasiak et al., Warszawa 1999.
Foucault, Michel, Techniki siebie, w: idem, Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, tłum. D. Leszczyński, L. Rasiński, Warszawa–Wrocław 2000.
Gilson, Étienne, The Christian Philosophy of Saint Augustine, transl. L. E. M. Lynch, New York 1967.
Griffin, Miriam, Seneca’s Pedagogic Strategy: “Letters” and “De Beneficiis”, „Bulletin of the Institute of Classical Studies” 2007, Vol. 50, Iss. Suppl. 94.1, s. 89–113.
Griffin, Miriam, The Fictional Character of Seneca’s Correspondence with Lucilius, w: eadem, Seneca: A Philosopher in Politics, Oxford 1976.
Gunderson, Erik, The Sublime Seneca: Ethics, Literature, Metaphysics, Cambridge 2015.
Hadot, Pierre, Ćwiczenia duchowe, w: idem, Filozofia jako ćwiczenie duchowe, tłum. P. Domański, Warszawa 1992.
Inwood, Brad, Seneca and Self-Assertion, w: idem, Reading Seneca: Stoic Philosophy at Rome, Oxford 2005.
Kahn, Charles H., Discovering the Will: From Aristotle to Augustine, w: The Question of “Eclecticism”. Studies in Later Greek Philosophy, ed. J. M. Dillon, A. A. Long, Berkeley–Los Angeles 1988.
Kulczycka, Dorota, „Soliloquia” z dramaturgii Szekspira – w świetle teorii, „Świat Tekstów. Rocznik Słupski” 2014, nr 12, s. 73–92.
Kulczycka, Dorota, Czym jest soliloquium? W kręgu refleksji teoretycznoliterackiej, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” 2013, nr 4, s. 171–186.
Kwintylian, Marek Fabiusz, Kształcenie mówcy. Księgi VIII 6–XII, wstęp, tłum. i przyp. S. Śnieżewski, Kraków 2012.
Lausberg, Heinrich, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, tłum., oprac. i wstęp A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002.
Nightingale, Andrea, The “I” and “Not I” in Augustine’s “Confessions”, „Arion: A Journal of Humanities and the Classics” 2015, Vol. 23, No. 1, s. 55–78.
Nussbaum, Martha C., Anger in Public Life; Stoic Tonics: Philosophy and the Self-Government of the Soul, w: eadem, The Therapy of Desire. Theory and Practice in Hellenistic Ethics, Princeton 1994.
O’Daly, Gerard, Augustine’s Philosophy of Mind, Berkeley–Los Angeles 1987.
Od aforyzmu do zinu. Gatunki twórczości słownej, red. G. Godlewski et al., Warszawa 2014.
Platon, Menon, w: idem, Dialogi, t. 1, tłum. oraz wstępami i objaśnieniami opatrzył W. Witwicki, Kęty 2005.
Płuciennik, Jarosław, Literatura, głupcze! Laboratoria nowoczesnej kultury literackiej, Kraków 2009.
Rhetorica ad Herennium, tłum. S. Stabryła, w: Rzymska krytyka i teoria literatury. Wybór, oprac. S. Stabryła, tłum. M. Brożek et al., Wrocław 1983.
Roller, Matthew, The Dialogue in Seneca’s “Dialogues” (andOtherMoral Essays), w: The Cambridge Companion to Seneca, ed. S. Bartsch, A. Schiesaro, Cambridge 2015.
Schafer, John, Seneca’s Epistulae Morales as Dramatized Education, „Classical Philology” 2011, Vol. 106, No. 1, s. 32–52.
Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, tłum. W. Kornatowski, Warszawa 1998.
Seneka, O gniewie, w: idem, Pisma filozoficzne, t. 1, tłum. L. Joachimowicz, wyd. 2 popr., Warszawa 1965.
Skwarczyńska, Stefania, Wstęp do nauki o literaturze, t. 3, Warszawa 1965.
Sławiński, Janusz, ‘Soliloquium’, w: Słownik terminów literackich, red. idem,Wrocław 1989.
‘Solilokwium’, w: Słownik gatunków literackich, red. M. Bernacki, M. Pawlus, Bielsko-Biała 2004.
Staykova, Julia D., The Augustinian Soliloquies of an Early Modern Reader: A Stylistic Relation of Shakespeare’s Hamlet?, „Literature and Theology” 2009, Vol. 23, No. 2, s. 121–141.
Stock, Brian, Augustine’s Inner Dialogue: The Philosophical Soliloquy in Late Antiquity, Cambridge 2010.
Stock, Brian, Self, Soliloquy, and Spiritual Exercises in Augustine and Some Later Authors, „The Journal of Religion” 2011, Vol. 91, No. 1, s. 5–23.
Stock, Brian, The Integrated Self: Augustine, the Bible, and Ancient Thought, Philadelphia 2017.
Tarn, William, Cywilizacja hellenistyczna, tłum. C. Kunderewicz, Warszawa 1957.
Taylor, Charles, Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, tłum. M. Gruszczyński et al., Warszawa 2001.
Wagoner, Robert, Seneca on Moral Theory and Moral Improvement, „Classical Philology” 2014, Vol. 109, No. 3, s. 241–262.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-9560-0951
doktorantka w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych UW (dyscyplina literaturoznawstwo), absolwentka filologii polskiej i filozofii w ramach Kolegium MISH, współredaktorka monografii Poetyki protestu (2021).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
