Przepisywanie przygody. Konteksty gatunkowe „Przygód Tomka” Alfreda Szklarskiego
Abstrakt
Artykuł koncentruje się na omówieniu serii powieści Alfreda Szklarskiego o Tomku Wilmowskim w kontekście zmieniających się konwencji powieści przygodowych dla młodzieży. W pierwszej części autor skupia się na klasycznych utworach podróżniczych z przełomu wieków oraz polskiej powieści kolonialnej. Następnie analizuje jeden z utworów przygodowych napisanych przez Szklarskiego w okresie okupacji oraz rozpatruje powieść Tomek w tarapatach jako ogniwo pośrednie między twórczością wojenną a cyklem o Wilmowskich. W dalszej kolejności omawia typy utworów przygodowych popularnych w okresie PRL-u. W części ostatniej, wykorzystując kategorie przygody, bohatera i nieprawdopodobieństwa, poddaje refleksji sposób, w jaki na kartach cyklu ujawniają się klasyczne cechy tekstów przygodowych.
Słowa kluczowe
Alfred Szklarski; klasyczna powieść przygodowa; literatura dla młodzieży; genologia; PRL
Bibliografia
Bachtin, Michaił M., Czas i przestrzeń w powieści, tłum. J. Faryno, „Pamiętnik Literacki” 1974, z. 4, s. 273–311.
Baluch, Alicja, Dziecko i świat przedstawiony, czyli tajemnice dziecięcej lektury, Wrocław 1994.
Boryś, Wiesław, ‘Przygoda’, w: idem, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2008.
Brantlinger, Patrick, Rule of Darkness: British Literature and Imperialism, 1830–1914, London 1988.
Courtieu,Marc, Roman d’aventure et événement. Pour une littérature (vraiment) populaire, „Cahiers ERTA” 2015, no 8, s. 25–37.
Dumas, Aleksander, Trzej muszkieterowie, tłum. J. Guze, Warszawa 1967.
Dutka, Elżbieta, „Egzotyzm utracony” w pisarstwie dla młodzieży Alfreda Szklarskiego, w: Literatura popularna, t. 1: Dyskursy wielorakie, red. E. Bartos, M. Tomczok, Katowice 2013.
Forajter, Wacław, Synowie Stasia. Formy męskości kolonialnej w powieściach młodzieżowych Ferdynanda Antoniego Ossendowskiego, „Porównania” 2018, nr 2, s. 279–295.
Garland, Fred [Szklarski, Alfred], Tomek w tarapatach, Mikołów 1949.
Gignoux, Anne-Claire, De l’intertextualité à la récriture, „Cahiers de Narratologie” 2006, no 13, s. 1–8.
Green, Martin, Dreams of Adventure, Deeds of Empire, New York 1979.
Haas, Willy, Teologia w powieści kryminalnej. (Kilka uwag poświęconych Edgarowi Wallace’owi i literaturze kryminalnej w ogóle), tłum. W. Bialik, „Teksty” 1973, nr 6, s. 83–90.
Jędrych, Karolina, Między egzotycznymi lądami a szkolnymi perypetiami: co nam zostało z „powieści przygodowej” lat 1945–1970, w: Literatura dla dzieci i młodzieży (1945–1989), t. 3, red. K. Heska-Kwaśniewicz, K. Tałuć, Katowice 2013.
Kłosiński, Krzysztof, Egzotyzm po polsku, w: idem, Eros. Dekonstrukcja. Polityka, Katowice 2000.
Kowalski, Marek Arpad, Dyskurs kolonialny w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2010.
Koziołek, Ryszard, Męskość Stasia, w: idem, Znakowanie trawy albo praktyki filologii, Katowice 2011.
Kruszyńska, Elżbieta, Między zabawą a dydaktyką. Literacka twórczość Adama Bahdaja dla dzieci i młodzieży, Toruń 2017.
Kuliczkowska, Krystyna, Kategoria przygody, w: eadem, W świecie prozy dla dzieci, Warszawa 1983.
Letourneux, Matthieu, Le roman d’aventures 1870–1930, Limoges 2009.
Łopuszański, Piotr, Pan Samochodzik i jego autor. O książkach Zbigniewa Nienackiego dla młodzieży, Warszawa 2009.
Murawski, Alfred [Szklarski, Alfred], Tajemnica grobowca, „7 Dni” 1944, nr 5–30 (Biblioteka Śląska, sygn. 353265 III).
Nienacki, Zbigniew, Wyspa złoczyńców, Wrocław 1998.
Richardson, Lee Anne M., New Woman and Colonial Adventure Fiction in Victorian Britain: Gender, Genre, and Empire, Gainesville 2006.
Said, Edward W., Kultura i imperializm, tłum. M. Wyrwas-Wiśniewska, Kraków 2009.
Sartre, Jean-Paul, Słowa, tłum. J. Rogoziński, Warszawa 1997.
Showalter, Elaine, Anarchia płci. Gender i kultura w czasach fin de sie`cle’u, tłum. A. Budnik et al., red. nauk. tłumaczenia E. Kraskowska, E. Rajewska, Poznań 2020.
Skotnicka, Gertruda, ‘Powieść podróżniczo-przygodowa’, w: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. B. Tylicka, G. Leszczyński, Wrocław 2002.
Szklarski, Alfred, Przygody Tomka na Czarnym Lądzie, ilustr. J. Marek, Katowice 1987.
Szklarski, Alfred, Tajemnicza wyprawa Tomka, ilustr. J. Marek, Katowice 1988.
Szklarski, Alfred, Tomek na tropach Yeti, ilustr. Marek, Katowice 1988.
Szklarski, Alfred, Tomek na wojennej ścieżce, ilustr. J. Marek, Katowice 1983.
Szklarski, Alfred, Tomek u źródeł Amazonki, ilustr. J. Marek, Katowice 1989.
Szklarski, Alfred, Tomek w Gran Chaco, ilustr. J. Marek, Katowice 1987.
Szklarski, Alfred, Tomek w krainie kangurów, ilustr. J. Marek, Katowice 1976.
Szklarski, Alfred, Tomek wśród łowców głów, ilustr. J. Marek, Katowice 1989.
Varga, Krzysztof, Księga dla starych urwisów. Wszystko, czego jeszcze nie wiecie o Edmundzie Niziurskim, Warszawa 2019.
Waksmund, Ryszard, Degradacja przygody, w: idem, Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej, Wrocław 2000.
Żółkoś, Monika, Łowcy kultur. Cykl powieści o Tomku Wilmowskim w świetle myśli postkolonialnej, w: Studia postkolonialne nad kulturą i cywilizacją polską, red. K. Stępnik, D. Trześniowski, Lublin 2010.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-7527-934X
dr hab., ur. 1976, pracownik Instytutu Literaturoznawstwa na Wydziale Humanistycznym UŚ. Historyk literatury końca XIX i początku XX w., krytyk, tłumacz z języka francuskiego. Autor czterech monografii i kilkudziesięciu rozpraw naukowych. Publikował w „Tekstach Drugich”, „Pamiętniku Literackim”, „Przeglądzie Humanistycznym”, „Wieku XIX” i „Wielogłosie”. Interesuje się teorią postkolonialną, badaniami nad środkami transportu, antropologią i historią kultury XIX w.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
