Góry wołają i milczą. O antropomorfizacji, personifikacji i prozopopei
Abstrakt
Animizacje przypisujące górom wołanie lub milczenie są częstymi tropami w „literaturze górskiej”. W artykule za pomocą narzędzi topotropograficznych i geopoetologicznych zbadano przestrzeń kreowaną przez takie antropomorfizmy bądź personifikacje. Interpretacja wstępu do albumu Góry wołają. Wędrówka z obiektywem od Olzy po Czeremosz napisanego przez Rafała Malczewskiego pozwoliła wyodrębnić podstawowe funkcje i znaczenia mowy i milczenia szczytów. Na tej podstawie, a także w kontekście innych utworów, wyeksponowano ekokrytyczny wymiar animizacji gór i zasygnalizowano pojawienie się w piśmiennictwie o tematyce górskiej koniunktury na prozopopeję.
Słowa kluczowe
antropomorfizacja; personifikacja; prozopopeja; „Góry wołają”
Bibliografia
Cegielski, Max, Nazywam się Czogori. Powieść, Warszawa 2022.
Czapska-Michalik, Magdalena, Rafał Malczewski 1892–1965, Warszawa 2007.
Dobroch, Bartek, Wilczyński, Przemysław, Broad Peak. Niebo i piekło, Poznań 2018.
Durczak, Joanna, Rozmowy z ziemią. Tradycja przyrodopisarska w literaturze amerykańskiej, Lublin 2010.
[Dyląg, Dariusz], O albumie fotograficznym „Karpaty Wschodnie” Jacka Wnuka pisze Dariusz Dyląg, https://www.portalgorski.pl/kultura/literatura/recenzje/4148-o-albumiefotograficznym-karpaty-wschodnie-jacka-wnuka-pisze-dariusz-dylag (d.d. 8.11.2020).
Fiedorczuk, Julia, Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Gdańsk 2015.
Folga-Januszewska, Dorota, Rafał Malczewski i mit Zakopanego, Olszanica 2006.
Fronia, Rafał, Rozmowa z Górą. O drodze, o poszukiwaniu siebie, Kraków 2019.
Gałuszka, Krystian, *** [poeta patrzy na góry], w: Śląski almanach poetycki, red. F. Netz, M. M. Szczawiński, wstęp T. Kijonka, Katowice 1989.
Głowiński, Michał et al., Zarys teorii literatury, Warszawa 1991.
Góry wołają. Wędrówka z obiektywem od Olzy po Czeremosz, oprac. red. A. K. Zieliński,
wstęp literacki R. Malczewski, Kraków 1939.
Grebowicz, Margret, Mountains and Desire: Climbing vs. the End of the World, London 2021.
Jagiełło, Michał, Wołanie w górach. Wypadki i akcje ratunkowe w Tatrach, Warszawa 2019.
Kolbuszewski, Jacek, Góry jako źródło inspiracji artystycznej. Estetyka krajobrazu, w: idem, Literatura i Tatry. Studia i szkice, Zakopane 2016.
Kolbuszewski, Jacek, Tatry. Literacka tradycja motywu gór, Kraków 1995.
Kolbuszewski, Jacek, Tatry w literaturze polskiej, Kraków 1982.
Kolbuszewski, Jacek, Uwagi o początkach „literatury górskiej”, „Góry, Literatura, Kultura” 2020, t. 14, s. 11–48.
Kopaliński, Władysław, ‘Góra’, w: idem, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1987.
Kowalik, Łukasz, Humanistyczny sens antropomorfizmu, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2015, nr 2 (94), s. 131–157.
Kronenberg, Anna, Geopoetyka. Związki literatury i środowiska, Łódź 2014.
Lee Pace is Mountain, https://www.conservation.org/nature-is-speaking/lee-pace-is-mountain (d.d. 28.03.2022).
Madurowicz, Mikołaj, Za siedmioma górami... Geografia i literatura – świadoma przyjaźń czy intuicyjny romans, w: Geografia Słowackiego, red. D. Siwicka, M. Zielińska, Warszawa 2012.
Malczewski, Rafał, Narkotyk gór, Warszawa [1928].
Malczewski, Rafał, Od cepra do wariata, Warszawa 1939.
Malczewski, Rafał, Trzy po trzy o sporcie, Warszawa 1938.
Maniewski, Konstanty, Pisana, w: Tatry i górale w literaturze polskiej. Antologia, oprac. J. Kolbuszewski, Wrocław 1992.
Maniewski, Konstanty, Tatry. Poezje, Wiedeń 1866.
Mikołajczak, Małgorzata, „Szli na Zachód osadnicy...”. Rola metaforyki przestrzennej w tworzeniu mitologii Ziemi Lubuskiej, w: Od poetyki przestrzeni do geopoetyki, red. E. Konończuk, E. Sidoruk, Białystok 2012.
Mikołajczak, Małgorzata, Tropy topografii. Związki między literaturą i miejscem w twórczości lubuskiej. Rzut oka wstecz i zarys perspektyw badawczych, w: eadem, Zbliżenia. Studia i szkice poświęcone literaturze lubuskiej, Zielona Góra 2011.
Miller, J. Hillis, Topographies, Stanford 1995.
Mytych-Forajter, Beata, Retoryka a literaturoznawstwo, w: Retoryka, red. M. Barłowska et al., Warszawa 2008.
Okopień-Sławińska, Aleksandra, ‘Antropomorfizacja’; ‘Personifikacja’, w: Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989.
Pawlikowski, Jan Gwalbert, O lice ziemi. Wybór pism, Warszawa 1938.
Pawlikowski, Michał, Góry i człowiek. Rozdział z historii kultury, Warszawa 1939.
Radwańska-Paryska, Zofia, Paryski, Witold Henryk, Encyklopedia tatrzańska, Warszawa 1973.
Rak, Julie, False Summit: Gender in Mountaineering Nonfiction, London–Chicago 2021.
Rogowski, Roman E., Mistyka gór, Wrocław 1989.
Rybicka, Elżbieta, Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków 2014.
Skarga, Barbara, Ślad i obecność, Warszawa 2002.
Skrzydłowski, Tomasz, Przewodnik przyrodniczy po Tatrach Polskich, Zakopane 2017.
Skubalanka, Teresa, Antropomorfizacja w poetyckich opisach przyrody, „Stylistyka” 2009, t. 18, s. 153–178.
Staich, Tadeusz, Góry wołają. Opowiadania przewodnickie, ilustr. P. Bytoński, Warszawa 1964.
Stankowska, Agata, Światopogląd tropu, w: eadem, Poezji nie pisze się bezkarnie. Z teorii i historii tropu poetyckiego, Poznań 2007.
Stępień, Tomasz, Literatura „górska” – typ, odmiana, gatunek? Rekonesans, w: P. Grocholski, T. Stępień, Teksty (z) gór. Opowieści i metaopowieści, Praha 2021.
Szpilka, Kuba, Chodząc w Tatry, Wołowiec 2021.
Valesio P., Zarys studium personifikacji, tłum. K. Falicka, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 4 (77), s. 277–294.
Tatry i górale w literaturze polskiej. Antologia, oprac. J. Kolbuszewski, Wrocław 1992.
Wnuk, Jacek, Karpaty Wschodnie, Krosno 2014.
Wołanie z połonin. Opowieści bieszczadzkich goprowców, oprac. E. Marszałek, Krosno 2015.
Woźniakowski, Jacek, Góry niewzruszone. O różnych wyobrażeniach przyrody w dziejach nowożytnej kultury europejskiej, w: idem, Pisma wybrane, t. 2: Góry niewzruszone i pisma rozmaite o Tatrach, wybór, wstęp i oprac. N. Cieślińska-Lobkowicz, Kraków 2011.
Wurtz, Michael, What Muir Really Meant by ‘The Mountains are Calling’, https://www.adventure-journal.com/2018/08/what-muir-really-meant-by-the-mountains-are-calling/ (d.d. 21.02.2021).
Zieliński, Stanisław, Góry milczą, w: idem, W stronę Pysznej, Warszawa 1973.
Ziomek, Jerzy, Retoryka opisowa, Wrocław 2000.
Żuławski, Wawrzyniec, Podniebny biwak, w: idem, Sygnały ze skalnych ścian. Tragedie tatrzańskie. Wędrówki alpejskie. Skalne lato, Warszawa 1967.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-5404-2586
prof. dr hab., pracuje w Instytucie Literaturoznawstwa UŚ w Katowicach, zajmuje się historią literatury polskiej XX i XXI w. Szczególnie interesują ją zagadnienia związane z przestrzenią, geopoetyką, nowym regionalizmem, mountain studies. Autorka m.in. następujących monografii: Pytania o miejsce. Sondowanie topografii literackich XX i XXI wieku (2019), Centra, prowincje, zaułki. Twórczość Julii Hartwig jako auto/bio/geo/grafia (2016), Próby topograficzne. Miejsca i krajobrazy w literaturze polskiej XX i XXI wieku (2014), Zapisywanie miejsca. Szkice o Śląsku w literaturze przełomu wieków XX i XXI (2011).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
