Personifikacja a cud w polskiej teorii epopei lat porozbiorowych
Abstrakt
Zanim romantyzm – pod piórem Antoniego Malczewskiego – powiązał antropomorfizowane abstrakcje z ich „podmiotami genetycznymi”, czyli przeżywającymi postaciami, dzięki użyciu mowy pozornie zależnej, byt pojęć abstrakcyjnych w obrębie epickiej „machiny cudownej” organizowała personifikacja. Z założenia „machina cudowna” miała odpowiadać historycznie zmiennej wizji świata. Jednak w poematach z przełomu XVIII i XIX w. występują postaci mitologiczne obok chrześcijańskich istot nadprzyrodzonych oraz wyposażanych w cechy ludzkie zjawisk natury i abstrakcyjnych pojęć, a religijna cudowność sąsiaduje z fantastyką naukową. Zgłaszane przez teoretyków eposu w pierwszych dziesięcioleciach XIX w. propozycje modernizacji „machiny cudownej” – zmierzające do ocalenia jej wiarygodności – rozciągały się od postulatu rezygnacji z pokazywania transcendencji po rozpoznanie potrzeby stworzenia wspólnoty nowego metafizycznego porządku, bliskie zrodzonej w niemieckim romantyzmie teorii nowej mitologii, budowanej za pomocą środków poetyckich.
Słowa kluczowe
epos; personifikacja; cudowność; klasycyzm; romantyzm; religia; mitologia; alegoria
Bibliografia
Brzozowski, Jacek, O Pacholęciu w „Marii” raz jeszcze, w: Antoniemu Malczewskiemu w 170 rocznicę pierwszej edycji „Marii”, red. H. Krukowska, Białystok 1997.
Dąbrowski, Roman, Epopeja w literaturze polskiego oświecenia, Kraków 2015.
Dąbrowski, Roman, Wstęp, w: Polska epopeja klasycystyczna. Antologia, oprac. R. Dąbrowski, Kraków 2001.
Dopart, Bogusław, Ballady i „Dziady” wileńskie – próba lektury, w: idem, Mickiewiczowski romantyzm przedlistopadowy, Kraków 1992.
Dybizbański, Marek, Mityczny teatr „Lekcji XVI”, w: „Prelekcje paryskie” Adama Mickiewicza wobec tradycji kultury polskiej i europejskiej, red. M. Kalinowska et al., Warszawa 2011.
Korzeniowski, Józef, Kurs poezji, Warszawa 1829.
Krasicki, Ignacy, Wojna chocimska, w: Polska epopeja klasycystyczna. Antologia, oprac. R. Dąbrowski, Kraków 2001.
Maciejewski, Marian, ‘Epos (epopeja, poemat heroiczny)’, w: Słownik literatury polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, wyd. 2, Wrocław 1996.
Maciejewski, Marian, Narodziny powieści poetyckiej w Polsce, Wrocław 1970.
Mickiewicz, Adam, Wykład III, w: idem, Dzieła, red. Z. J. Nowak et al., t. 9: Literatura słowiańska. Kurs drugi, oprac. J. Maślanka, Warszawa 1997.
Muśnicki, Nikodem, Pułtawa. Poema epiczne, w: Polska epopeja klasycystyczna. Antologia, oprac. R. Dąbrowski, Kraków 2001.
Nowicka, Elżbieta, Czas dramatu minął?, w: eadem, Omamienie – cudowność – afekt. Dramat w kręgu dziewiętnastowiecznych wyobrażeń i pojęć, Poznań 2003.
Osiński, Ludwik, Wykład literatury porównawczej, czytanej w Uniwersytecie Warszawskim, w: Dzieła Ludwika Osińskiego, t. 2, Warszawa 1861.
Polska epopeja klasycystyczna. Antologia, oprac. R. Dąbrowski, Kraków 2001.
Schelling, Friedrich Wilhelm Joseph von, Filozofia sztuki, tłum. i oprac. K. Krzemieniowa, Warszawa 1983.
Schelling, Friedrich Wilhelm Joseph von, System idealizmu transcendentalnego, tłum. i oprac. K. Krzemieniowa, Warszawa 1979.
Schlegel, Friedrich, Mowa o mitologii, tłum. K. Krzemieniowa, w: Manifesty romantyzmu 1790–1830 (Anglia, Niemcy, Francja), wyb. i oprac. A. Kowalczykowa, Warszawa 1995.
Schlegel, Karl Wilhelm Friedrich von, Rozmowa o poezji, tłum. J. Ekier, w: Pisma teoretyczne niemieckich romantyków, oprac. T. Namowicz, Wrocław 2000.
Słowacki, Euzebiusz, O metaforze, alegorii i porównaniu (comparatio), w: Euzebiusza
Słowackiego dzieła z pozostałych rękopismów ogłoszone, t. 1, Wilno 1824.
Słowacki, Euzebiusz, O poezji, w: Euzebiusza Słowackiego dzieła z pozostałych rękopismów ogłoszone, t. 2, Wilno 1826.
Szturc, Włodzimierz, Eironeia, Kraków 2018.
Śniadecki, Jan, O pismach klasycznych i romantycznych, w: Oświeceni o literaturze, t. 2: Wypowiedzi pisarzy polskich 1801–1830, oprac. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, Warszawa 1995.
[Tomaszewski, Dyzma Bończa], Jagiellonida czyli Zjednoczenie Litwy z Polską. Poema oryginalne przez pisarza poematu Rolnictwa, Berdyczów [1817].
Tomaszewski, Dyzma Bończa, Jagiellonida, w: Polska epopeja klasycystyczna. Antologia, oprac. R. Dąbrowski, Kraków 2001.
Wyka, Kazimierz, „Pan Tadeusz”. Studia o poemacie, t. 1, Warszawa 1963.
[Zaborowski, Tymon], Aniela. Ustęp z poematu rycerskiego, którego przedmiotem zdobycie Kijowa przez Bolesława Chrobrego w roku 1018, Warszawa 1818.
[Zaborowski, Tymon], Jamedyk Blud w głębi ziemi, „Ćwiczenia Naukowe. Oddział Literatury” 1818, t. 2, s. 69–83.
Zaborowski, Tymon, Zdobycie Kijowa, w: Polska epopeja klasycystyczna. Antologia, oprac. R. Dąbrowski, Kraków 2001.
Uniwersytet Opolski Polska
https://orcid.org/0000-0003-4629-6890
dr hab., prof. UO. Autor monografii: Romantyczna futurologia (2005), Tragedia polska drugiej połowy XIX wieku – wzorce i odstępstwa (2009), Od epiki romantycznej do teatru science fiction. Studia i szkice (2016), Z romantycznego repertuaru. Studia o micie i formie dramatycznej (2018), oraz studiów o literaturze i teatrze XIX i XX wieku, publikowanych m.in. w „Pamiętniku Literackim”, „Pamiętniku Teatralnym”, „Wieku XIX”, „Pracach Filologicznych”, a także w tomach zbiorowych i specjalistycznych słownikach. Współautor książki Mitoznawstwo porównawcze (2006) i opracowania antologii Myśl teatralna doby postyczniowej (2016). Współredagował monografie zbiorowe Światy melancholii. W 500-lecie „Melencolii” Albrechta Dürera (1514–2014) (2016) i Mity założycielskie w literaturze XIX wieku (2018).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
