Metalepsa – trop tłumaczy
Abstrakt
Metalepsa to trop w tradycyjnej retoryce na polskim gruncie najczęściej wyłączany z grupy najbardziej znaczących zabiegów, ze względu na swoje funkcje podporządkowywany metonimii. W polskim literaturoznawstwie był najczęściej omawiany z punktu widzenia teorii narratywistycznych, podążających śladem Gérarda Genette’a, znajdujących doskonałe uzasadnienie w eksperymentach postmodernistycznej prozy. Ten artykuł uzupełnia rekapitulację francuskiej linii dyskusji o metalepsie o wątek amerykańskiej, poetycko-filozoficznej debaty o relacjach retoryki, poetyki i epistemologii, która to debata w latach siedemdziesiątych XX w., przez Paula de Mana podążającego za retoryką Friedricha Nietzschego, przyczyniła się do wypracowania krytycznoliterackiego stanowiska Harolda Blooma, znanego z Lęku przed wpływem.
Słowa kluczowe
metalepsa; retoryka i epistemologia; narratologia; dekonstrukcja; Harold Bloom; Paul de Man
Bibliografia
Austin, J. L., How to Do Things with Words. The William James Lectures delivered at Harvard University in 1955, Cambridge 1962.
Austin, J. L., Performatywy i konstatacje, w: M. Hempoliński, Brytyjska filozofia analityczna, Warszawa 1974.
Bielik-Robson, Agata, Sześć dni stworzenia, w: H. Bloom, Lęk przed wpływem. Teoria poezji, tłum. A. Bielik-Robson, M. Szuster, Kraków 2002.
Blanchot, Maurice, Literatura i prawo do śmierci, w: idem, Wokół Kafki, tłum. K. Kocjan, Warszawa 1996.
Bloom, Harold, Lęk przed wpływem. Teoria poezji, tłum. A. Bielik-Robson, M. Szuster, Kraków 2002.
Bloom, Harold, Mapa przekrzywień, tłum. A. Lipszyc, „Literatura na Świecie” 2003, nr 9–10, s. 5–33.
Burke, Kenneth, Four Master Tropes, w: idem, A Grammar of Motives. A Rhetoric of Motives, Meridian Books, Cleveland 1962.
Fletcher, Angus, Volume and Body in Burke’s Criticism, w: Representing Kenneth Burke: Selected Papers from the English Institute, ed. H. White, M. Brose, Baltimore 1982.
Gates, Henry Louis Jr., The „Blackness of Blackness”: A Crtitique on the Sign and the Signifying Monkey, w: Essentials of the Theory of Fiction, ed. M. J. Hoffman, P. D. Murphy, London 2005.
Kant, Imannuel, Krytyka władzy sądzenia, tłum. M. Żelazny, red. M. A. Chojnacka et al., Toruń 2014.
Karkiewicz, Magdalena Amelia, Metalepsa jako strategia narracyjna w dziełach literackich i filmowych (analiza zjawiska na wybranych przykładach), „Załącznik Kulturoznawczy” 2015, nr 2, s. 384–475.
Kwintylian, Marek Fabiusz, Kształcenie mówcy. Księgi VIII 6–XII, wstęp, tłum. i przyp. S. Śnieżewski, Kraków 2012.
Lausberg, Heinrich, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, tłum., oprac. i wstęp A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002.
Lefevere, André, „The Translator’s Turn” by Douglas Robinson, „Comparative Literature Studies” 1993, Vol. 30, No. 4, s. 451–454.
Man, Paul de, Blindness and Insight: Essays in the Rhetoric of Contemporary Criticism, New York 1971.
Man, Paul de, Retoryka tropów (Nietzsche), w: idem, Alegorie czytania. Język figuralny u Rousseau, Nietzschego, Rilkego i Prousta, tłum. A. Przybysławski, Kraków 2004.
Mitosek, Zofia, Mimesis – między udawaniem a referencją, w: Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze, red. W. Bolecki, R. Nycz, Warszawa 2002.
Nietzsche, Friedrich, Przedstawienie retoryki starożytnej, tłum. B. Baran, w: Nietzsche 1900–2000, red. A. Przybysławski, Kraków 1997.
Nietzsche, Friedrich, Wola mocy, tłum. S. Frycz, K. Drzewiecki, Warszawa 1911.
Okopień-Sławińska, Aleksandra, ‘Metalepsis’, w: Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1998.
Orska, Joanna, Sincerity and Objectification. Object in Translation, w: Exorcising Modernism, ed. M. Wiśniewski, Warsaw 2014.
Robinson, Douglas, The Translator’s Turn, Baltimore 1991.
Roussin, Philippe, Rhétorique de la métalepse, états de cause, typologie, récit, w: Métalepses. Entorses au pacte de la représentation, éd. J. Pier, J.-M. Schaeffer, Paris 2005.
Spivak, Gayatri Chakravorty, A Critique of Postcolonial Reason: Toward a History of Vanishing Present, Cambridge 1999.
Swoboda, Tomasz, Zakrzywienie przestrzeni reprezentacji. Parę słów o metalepsie, „Teksty Drugie” 2005, nr 5, s. 183–194.
Wasilewska, Anna, Pisanie jest po trosze umieraniem (posłowie), w: M. Blanchot, Wyrok śmierci, tłum. A. Wasilewska, Warszawa 2021.
Ziomek, Jerzy, Retoryka opisowa, Wrocław 2000.
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0001-5065-6719
prof. dr hab., pracuje na Uniwersytecie Wrocławskim w Instytucie Filologii Polskiej (Zakład Historii Literatury XX i XXI w.). Jako literaturoznawczyni zajmuje się nowoczesną i współczesną literaturą, zwłaszcza problemami awangardy, neo- i postawangardy w odniesieniu do zjawisk w kulturze XX i XXI w. Specjalizuje się także w zagadnieniach związanych z krytyką literacką i z nowymi metodologiami badań literackich. Kierowniczka Pracowni Współczesnych Form Krytycznych. Autorka publikacji Przełom awangardowy w dwudziestowiecznym modernizmie w Polsce (2004), Liryczne narracje. Nowe tendencje w poezji polskiej 1989–2006 (2006), Republika poetów. Poetyckość i polityczność w krytycznej praktyce (2013). Ostatnio wydała książkę Performatywy. Składnia/retoryka, gatunki i programy poetyckiego konstruktywizmu (2019).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
