W muzeum alegorii i labiryncie symbolu. Młodopolskie zbłądzenia figur
Abstrakt
The essential problem discussed in this paper is the use of rhetorical figures, symbol, and allegory in Young Poland Literature. In the discourse of literary criticism of this period authors expressed their intentions to replace allegory, which was associated with traditional, widely-held ways of creating meanings, with symbol, which was considered modern and polysemous. Surprisingly, the artistic practice did not follow these theoretical declarations as writers still frequently used allegorical constructions. In the article, the author tries to analyse the reasons of this state of affairs using theories of Walter Benjamin, Paul de Man and Gayatri Spivak.
As an example of difficulties in the replacement of allegory by symbol in the period of Young Poland, the author proposes an interpretation of Stanisław Wyspiański’s drama Liberation. In this work, the poet criticizes the dependency of Polish culture at the turn of the nineteenth and twentieth centuries on the ideas of Romanticism (this quality is also condemned by Stanisław Brzozowski, commentator and interpreter of Wyspianski’s works). Contemporary readers, despite the greatest acknowledgement for the author of The Wedding, did not accept the poet’s ideas. The reasons for this was readers’ hunt for symbolic meanings where the author used plain allegories.
Źródło finansowania
symbol, alegoria, literatura Młodej Polski, Stanisław Wyspiański, Stanisław Brzozowski
Bibliografia
Antoniuk, Mateusz. „Co żywe, ma ożyć… O «manuskryptowym witalizmie» Stanisława Wyspiańskiego”. In Młodopolski witalizm. Modernistyczne witalizmy, ed. Anna Czabanowska-Wróbel et Urszula M. Pilch. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016.
Balsamo, Agata. „Patrz jak ci każę, czyli o ramie dzieła literackiego w Wyzwoleniu Stanisława Wyspiańskiego”. Elewator, no. 3 (2014).
Bender, John et David E. Wellbery. „Rhetoricality: On the Modernist Return of Rhetoric”. In The Ends of Rhetoric. History, Theory, Practice, ed. John Bender, David E. Wellbery. Stanford: Stanford University Press, 1990.
Benjamin, Walter. Źródło dramatu żałobnego w Niemczech, trans. Andrzej Kopacki. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2013.
Bloomfield, Morton W. Alegoria jako interpretacja, trans. Zdzisław Łapiński. In Alegoria, ed. Janina Abramowska. Gdańsk: „Słowo/Obraz Terytoria”, 2003.
Bolecki, Włodzimierz. Modalności modernizmu. Studia, analizy, interpretacje. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2012.
Brzozowski, Stanisław. Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej. Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1983.
Brzozowski, Stanisław. „Studia o Wyspiańskim”. In Dzieła wszystkie, vol. 6, ed. Artur Górski, Stefan Kołaczkowski, Jadwiga i Bogdan Suchodolscy. Warszawa: Instytut Literacki, 1936.
Brzozowski, Tomasz Tadeusz. „Stanisław Brzozowski wobec myśli filozoficznej romantyzmu polskiego”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophioca, no. 23 (2010).
Choroszy, Jan A. „O przestrzeni w liryce Młodej Polski. Opis typów dużych przestrzeni”. Litteraria XXII, no. 235 (1895).
Choroszy, Jan A. „O przestrzeni w liryce Młodej Polski. Operacje”. Prace Literackie, no. XXVI, (1986).
Chudak, Henryk, ed. Symbolizm francuski i Młoda Polska. Studia i materiały. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Instytut Romanistyki, 1994.
Fiołek, Krzysztof. Przetrwanie i przetwarzanie. Programy kultury narodowej w epoce Młodej Polski. Kraków: Universitas, 2010.
Fiołek, Krzysztof. „W płomieniach polskości. Stanisław Brzozowski wobec «sprawy narodowej»”. In Stanisław Brzozowski. Powroty, ed. Dariusz Trześniowski. Radom: Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny. Wydawnictwo, 2013.
Friedrich, Hugo. Struktura nowoczesnej liryki. Od połowy XIX do połowy XX wieku, trans. Elżbieta Feliksiak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978.
Głowiński, Michał. Ekspresja i empatia. Studia o młodopolskiej krytyce literackiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1997.
Gutowski, Wojciech. „Wątpliwa hipoteza witalizmu w polskiej literaturze nowoczesnej”. In Młodopolski witalizm. Modernistyczne witalizmy, ed. Anna Czabanowska-Wróbel et Urszula M. Pilch. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016.
Juszczak, Wiesław. „Modernizm”. In Malarstwo polskiego modernizmu. Gdańsk: „Słowo/Obraz Terytoria”, 2004.
Klich, Aleksandra. „Pomiędzy antynomią a dopełnieniem. (Z dziejów pojęć «natura» i «przyroda» w świadomości kulturowej Młodej Polski)”. In Stulecie Młodej Polski. Studia, ed. Maria Podraza-Kwiatkowska. Kraków: Universitas, 1995.
Kolbuszewski, Jacek. „Krajobrazy Młodej Polski”. In Stulecie Młodej Polski. Studia, ed. Maria Podraza-Kwiatkowska. Kraków: Universitas, 1995.
Kosiński, Dariusz. Polski teatr przemiany. Wrocław: Instytut im. Jerzego Grotowskiego, 2007.
Kossowska, Irena et Łukasz Kossowski. Malarstwo polskie. Symbolizm i Młoda Polska. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2010.
Kossowski, Łukasz. „O przestrzeni w malarstwie polskiego modernizmu”. In Koniec wieku. Sztuka polskiego modernizmu 1890–1914, katalog wystawy przygotowany pod kierunkiem Elżbiety Charazińskiej i Łukasza Kossowskiego. Warszawa: Muzeum Narodowe, 1996.
Kotarbiński, Józef. „Uwagi o Wyzwoleniu (Na tle rozmowy z autorem)”. In Wyspiański w oczach współczesnych, vol. 2, ed. Leon Płoszewski. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1971.
Lessing, Gotthold Ephraim. Laokoon czyli o granicach malarstwa i poezji. Część pierwsza, ed. Jolanta Maurin Białostocka, trans. Henryk Zymon-Dębicki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1962.
Łempicka, Aniela. „Wstęp”. In Stanisław Wyspiański, Wyzwolenie, ed. Aniela Łempicka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
Maeterlinck, Maurycy. „Menus propos”. In Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, ed. Maria Podraza-Kwiatkowska. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973.
Man, Paul de. „Retoryka czasowości”, trans. Andrzej Sosnowski. Literatura na Świecie, no. 10-11 (1999).
Matuszewski, Ignacy. Słowacki i nowa sztuka (modernizm). Twórczość Słowackiego w świetle poglądów estetyki nowoczesnej. Studium krytyczno-porównawcze, ed. Samuel Sandler. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965.
Micke-Broniarek, Ewa. „Wiosna”. In Koniec wieku. Sztuka polskiego modernizmu 1890–1914, katalog wystawy przygotowany pod kierunkiem Elżbiety Charazińskiej i Łukasza Kossowskiego. Warszawa: Muzeum Narodowe, 1996.
Miodońska-Brookes, Ewa. „Wstęp”. In Stanisław Wyspiański, Akropolis, ed. Ewa Miodońska-Brookes. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985.
Nalewajk, Żaneta. Leśmian międzynarodowy – relacje kontekstowe. Studia komparatystyczne. Kraków: Universitas, 2015.
„«Niech Polacy się w końcu obudzą» – Stanisław Brzozowski a koszmary polskiego romantyzmu. Rozmowa z Agatą Bielik-Robson”. Ruch Filozoficzny, no. 2 (2010).
Nowakowski, Andrzej. „Apoteoza sztuczności”. In Stulecie Młodej Polski. Studia, ed. Maria Podraza-Kwiatkowska. Kraków: Universitas, 1995.
Nycz, Ryszard. Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
Okońska, Alicja. Stanisław Wyspiański. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1971.
Parvi, Zenon. „U Wyspiańskiego”. In Wyspiański w oczach współczesnych, vol. 2, ed. Leon Płoszewski. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1971.
Podraza-Kwiatkowska, Maria. Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski. Teoria i praktyka. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1975.
Popiel, Magdalena. „Brzozowski – Wyspiański. Dwie formuły «pathosu wyjątkowości»”. In
Konstelacje Stanisława Brzozowskiego, ed. Urszula Kowalczuk, Andrzej Mencwel, Ewa Paczoska, Paweł Rodak. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego&Narodowe Centrum Kultury, 2012.
Prussak, Maria. „Po ogniu szum wiatru cichego”. Wyspiański i mesjanizm. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1993.
Prussak, Maria. Wyspiański w labiryncie teatru. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2005.
Przesmycki, Zenon. „Maurycy Maeterlinck. Stanowisko jego w literaturze belgijskiej i powszechnej”. In Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, ed. Maria Podraza-Kwiatkowska. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973.
Ratajczakowa, Dobrochna. „W labiryncie”. In Stanisław Wyspiański. Studium artysty. Materiały z sesji naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim, 7-9 czerwca 1995, ed. Ewa Miodońska-Brookes. Kraków: Universitas, 1996.
Rossa, Anna. Impresjonistyczny świat wyobraźni. Poetycka i malarska kreacja pejzażu. Studium wybranych motywów. Kraków: Universitas, 2003.
Rusek, Iwona E. „Obudź się – zapomnij – żyj. Akropolis Stanisława Wyspiańskiego”. In Młodopolski witalizm. Modernistyczne witalizmy, ed. Anna Czabanowska-Wróbel et Urszula M. Pilch. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016.
Rusinek, Michał. Między retoryką a retorycznością. Kraków: Universitas, 2003.
Rusinek, Michał. Retoryka obrazu. Przyczynek do percepcyjnej teorii figur. Gdańsk: „Słowo/Obraz Terytoria”, 2012.
Rusinek, Michał. „Wizualizowalność jako kategoria porządkująca figury retoryczne”. In Intersemiotyczność. Literatura wobec innych sztuk (i odwrotnie), ed. Stanisław Balbus, Andrzej Hejmej, Jakub Niedźwiedź. Kraków: Universitas, 2004.
Ruta-Rutkowska, Krystyna. Polska tradycja metadramatu. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
Rzońca, Wiesław. Premodernizm Norwida – na tle symbolizmu literackiego drugiej połowy XIX wieku. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2013.
Skwara Marta et Seweryna Wysłouch, ed. Ut pictura poesis. Gdańsk: „Słowo/Obraz Terytoria”, 2006.
Sobieska, Anna. Twórczość Leśmiana w kręgu filozoficznej myśli symbolizmu rosyjskiego. Kraków: Universitas, 2005.
Spivak, Gayatri Ch. „Alegoria i dzieje poezji”, trans. Maria Dramińska-Joczowa. In Alegoria, ed. Janina Abramowska. Gdańsk: „Słowo/Obraz Terytoria”, 2003.
Spytkowski, Józef. Stanisław Brzozowski: estetyk-krytyk. Kraków: W. L. Anczyc i Spółka, 1939.
Stala, Marian. Metafora w liryce Młodej Polski. Metamorfozy widzenia poetyckiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
Stala, Marian. Pejzaż człowieka. Młodopolskie myśli i wyobrażenia o duszy, duchu i ciele. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1994.
Szelążek, Wacław. Krajobraz w poezji polskiej. Warszawa: M. Arct, 1919.
Szymańska, Beata. Mistycy i pesymiści. Przeżycia i uczucia jako wartości w filozofii polskiego modernizmu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.
Tomkowski, Jan. „Posłowie”. In Stanisław Wyspiański, Cztery dramaty, ed. Jan Tomkowski. Warszawa: „Świat Książki”, 2002.
Walicki, Andrzej. „Stanisław Brzozowski i filozofia polskiego romantyzmu”, Studia Filozoficzne, no. 4 (1969).
Wysłouch, Seweryna. „Od słowa do ornamentu. Semiotyczne problemy poezji konkretnej”. In Literatura i semiotyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
Wyka, Kazimierz. Modernizm polski. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968.
Wyspiański, Stanisław. Akropolis, ed. Ewa Miodońska-Brookes. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985.
Wyspiański, Stanisław. Hamlet, ed. Maria Prusak. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
Wyspiański, Stanisław. Wyzwolenie, ed. Aniela Łempicka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
Uniwersytet Warszawski Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
