Żydowska wyobraźnia antologizująca wobec Holokaustu, 1940−1945
Abstrakt
W artykule zostało przedstawione i poddane analizie pięć antologii opublikowanych w języku jidysz, hebrajskim i angielskim. Reprezentują one indywidualne i zbiorowe żydowskie odpowiedzi na Holokaust zarówno w okupowanej strefie wojny, jak i poza nią. Czytając je synoptycznie, można powiedzieć, że każda z nich stanowi inną narodową, transnarodową lub wspólnotową żydowską odpowiedź na Zagładę. Kiedy jednak czyta się je dialogicznie, każda antologia zdradza głos dysonansowy lub ujawnia dysharmonię, i to właśnie rozmaitość kontrastów wypowiedzi wydobywa na światło dzienne wyraziste sprzeczności pisania o Szoa. Dzięki „antologicznemu słuchaniu”, łączącemu lekturę synoptyczną i dialogiczną, żydowska wyobraźnia antologiczna lat wojny staje się słyszalna w całej swej tragicznej złożoności.
Słowa kluczowe
antologie żydowskie; Zagłada w Polsce; pisanie w czasie wojny; żydowskie reakcje wobec Szoa; syjonizm
Bibliografia
Basa’ar: me’asef mugash lahayal velahayelet ha’ivrim me’et sofrei Erets-Yisrael. Tel Aviv: Agudat hasofrim ha’ivrim, 1943.
Baron, Joseph L., ed. Stars and Sand: Jewish Notes by Non-Jewish Notables. Philadelphia: Jewish Publication Society, 1943.
Bartal, Israel. “The Ingathering of Traditions: Zionism’s Anthology Projects.” In The Anthology in Jewish Literature, ed. D. Stern. Oxford: Oxford University Press, 2004, 244−258.
Bernfeld, Shimon, ed. Sefer hadema’ot: me’ora’ot hagezeirot veharedifot vehashmadot, 3 vols. Berlin: Eshkol, 1923−1926.
Broderzon, Moyshe. “Fashistisher ‘humor’.” In Lodzher yizker-bukh. New York: United Emergency Relief Committee for the City of Łódź, 1943, 145−146.
Dobroszycki, Lucjan, ed. The Chronicle of the Łódź Ghetto. New Haven: Yale University Press, 1984.
Fuks, Leo, et Renate Fuks. “Yiddish Publishing Activities in the Weimar Republic, 1920−1933.” Leo Baeck Institute Yearbook, vol. 33 (1988): 417−434.
Gries, Zeev. “Basa’ar: Me’asef lahayal velahayelet ha’ivriim me’et sofrei Erets Yisrael.” Et-mol, no. 205 (June 2009): 22−25.
Habas, Berakha. “Letters from the Ghettos,” trans. Tsipi Keller. In The Posen Library of Jewish Culture and Civilization, vol. 9: Catastrophe and Rebirth, 1939−1973, eds. Samuel D. Kassow, David G. Roskies. New Haven: Yale University Press, 2020.
Habas, Berakha, ed. Mikhtavim min hageta’ot. Tel Aviv: Am Oved, 1943.
Kassow, Samuel D., et David G. Roskies, eds. The Posen Library of Jewish Culture and Civilization, vol. 9: Catastrophe and Rebirth, 1939−1973. New Haven: Yale University Press, 2020.
Kermish, Joseph, et Yisrael Bialostocki, eds. ‘Itonut-hamahteret hayehudit beVarsha, vols. 1−2. Jerusalem: Yad Vashem, 1979.
Kirshboym,Yankev. “Khurbn Lodzh.” In Lodzher yizker-bukh. New York: United Emergency Relief Committee for the City of Łódź, 1943, 164−181.
Kugelmass, Jack, et Jonathan Boyarin, eds. From a Ruined Garden: The Memorial Books of Polish Jewry, with bibliography and geographical index by Z. M. Baker, 2nd ed. Bloomington: Indiana University Press, 1998.
Lamdan, Yitshak. “Masada.” In The Literature of Destruction: Jewish Responses to Catastrophe, ed. David G. Roskies. Philadelphia: Jewish Publication Society, 1989, 367−370.
Lodzher yizker-bukh. New York: United Emergency Relief Committee for the City of Łódź, 1943.
Natter, Wolfgang G. Literature at War, 1914−1940: Representing the “Time of Greatness” in Germany. New Haven, Conn.: Yale University Press, 1999.
Porat, Dina. “Al-Domi: Anshei-ruah be’Erets-Yisrael nokhah hashoa’ah, 1943−1945.” Hatsiyonut: Me’asef letoldot hatsiyonut vehayishuv heyehudi be’Erets-Yisrael, vol. 8 (1983): 245−275.
Roskies, David G., ed. The Literature of Destruction: Jewish Responses to Catastrophe. Philadelphia: Jewish Publication Society, 1989.
Roskies, David G., et Naomi Diamant. Holocaust Literature: A History and Guide. Waltham: Brandeis University Press, 2012.
Sarna, Jonathan D. JPS: The Americanization of Jewish Culture, 1888−1988. Phila: Jewish Publication Society, 1989.
Schwartz, Barry, Zerubavel, Yael, et Bernice M. Barnett. “The Recovery of Masada: A Study in Collective Memory.” Sociological Quarterly, vol. 27, no. 2 (1986): 147−164.
Shalev, Ziva. Tosyah: Tosyah Altman, mehahanhagah harashit shel hashomer hatsa’ir lemifkedet ha’irgun hayehudi halohem, ed. Levi Dror. Tel Aviv: Moreshet and Tel Aviv University, Dept. of Jewish History, 1992.
Shapira, Anita. Berl: The Biography of a Socialist Zionist. Berl Katzenelson 1887−1944, trans. Haya Galai. Cambridge: Cambridge University Press, 1984.
Sitarek, Adam, et Ewa Wiatr, eds. Encyclopedia of the Ghetto: The Unfinished Project of the Łódź Ghetto Archivists, trans. Katarzyna Gucio, Łukasz Plęs, Robert M. Shapiro. Łódź: The State Archive in Łódź, 2016.
Soyer, Daniel. Jewish Immigrant Associations and American Identity in New York, 1880−1939. Denver: Wayne State University Press, 2018.
Szyk, Artur. Artur Szyk (1894−1951): Dziedzictwo polsko-żydowskiego artysty. Kraków: Stradomskie Centrum Dialogu, 2011.
Tav-shin-giml ba’olam ba’uma, batnu’a uva’arets. Tel Aviv: Davar, 1943.
Weissblei, Gil. Kav venaki: tehiyatah shel omanut hasefer ha’vri berepublikat Vaymar. Jerusalem: Carmel, 2019.
Żółkiewska, Agnieszka, etMarek Tuszewicki, eds. Archiwum Ringelbluma: Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, vol. 26: Utwory literackie z getta warszawskiego. Warsaw: Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, 2017.
Zuckerman, Antek, et Eliasz Gutkowski. “Suffering and Heroism in the Jewish Past in Light of the Present,” trans. S. Beinfeld. In The Posen Library of Jewish Culture and Civilization, vol. 9: Catastrophe and Rebirth, 1939−1973, eds. Samuel D. Kassow, David G. Roskies. New Haven and London: Yale University Press, 2020, 3−4.
Jewish Theological Seminary Stany Zjednoczone
kierownik Katedry Literatury i Kultury Jidysz im. Sola i Evelyn Henkind oraz profesor literatury żydowskiej w Jewish Theological Seminary w Nowym Jorku. W 2012 r. został członkiem American Academy of Arts and Sciences. Jest historykiem kultury Żydów Europy Wschodniej. Aktywny autor, redaktor i uczony, opublikował dziewięć książek. Laureat licznych nagród. W 1981 r. wraz z Alanem Mintzem założył czasopismo „Prooftexts: A Journal of Jewish Literary History”, ponadto przez siedemnaście lat pełnił funkcję redaktora naczelnego serii New Yiddish Library, wydawanej przez Yale University Press.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
