Rej Górnickiego. Filologiczne śledztwo w sprawie skatologicznych „trefności”


Abstrakt

The second book of The Polish Courtier, Łukasz Górnicki’s paraphrase of Castiglione’s The Book of The Courtier, contains a study of courtly jesting. This is where, among other jests, two scatological jokes attributed to Mikołaj Rej appear. Most scholars considered them as evidence of a coarse sense of humour, incompatible with courtly pleasantry. And yet Górnicki treated Rej’s witticisms as superb examples of sophisticated jesting. The article presents an analysis of these jokes in the context of Górnicki’s discourse on courtly wit, Castiglione’s The Book of The Courtier, Cicero’s De oratore, Renaissance jests and old Polish satirical poetry. The analysis reveals complexity, unobvious meanings and function of scatological witticisms attributed to Rej and allows to understand reasons for the high regard in which Górnicki held them.

Słowa kluczowe

Mikołaj Rej; Łukasz Górnicki; Baldesar Castiglione; facecje; kultura dworska

Abstemius, Laurentius. Fabul[a]e per latinissimum uirum Laurentium Abstemium nuper composite. [Aesopus], Fabulae ex graeco in latinum per Laurentium Vallam, uirum clarissimum, uersae. Venetiis: Ioannes de Cereto, 1499.

Albertus Magnus. De animalibus libri XXVI [...], ed. Hermann Stadler, vol. 2. Münster in Westfalen: Verlag der Aschendorffschen Verlagsbuchhandlung, 1920.

Biernat z Lublina, Ezop, ed. Ignacy Chrzanowski. Kraków: nakładem Akademii Umiejętności, 1910.

Bobiatyński, Ignacy. Nauka łowiectwa, vol. 2. Wilno: drukiem Józefa Zawadzkiego, 1825.

Bolte, Johannes. „Vorwort”. In Georg Wickram, Werke, vol. 3, ed. Johannes Bolte. Tübingen: Litterarische Verein in Stuttgart, 1903.

Brückner, Aleksander. Mikołaj Rej: Studium krytyczne. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1905.

Castiglione, Baldesar. Il libro del Cortegiano, a cura di Giulio Preti (Torino: Einaudi), edycja elektroniczna w La biblioteca digitale della letteratura italiana, http://www.letteraturaitaliana.net/pdf/Volume_4/t84.pdf (dostęp 31.10.2016).

Chrzanowski, Ignacy. „Facecje Mikołaja Reja”, Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny 23 (ser. 2, vol. 8) (1894).

Cyceron, Marek Tulliusz. O mówcy, transl. et ed. Bartosz Awianowicz. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2010.

Dobrzycki, Stanisław. Z dziejów literatury polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1907.

Dumanowski, Jarosław. Staropolskie wariacje na temat kaszy, http://www.wilanow-palac.pl/staropolskie_wariacje_na_temat_kaszy.html (dostęp 31.10.2016).

Gołębiowski, Łukasz. Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym lub niektórych tylko prowincjach. Warszawa: druk N. Glücksberga, 1831.

Gołębiowski, Łukasz. Ubiory w Polszcze od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych. Warszawa: drukiem A. Gałęzowskiego i komp., 1830.

Górnicki, Łukasz. Dworzanin polski, ed. Roman Pollak. Wrocław: Ossolineum, 2004.

Graciotti, Sante. „Polska facecja humanistyczna i jej włoskie wzorce”. In idem, Od Renesansu do Oświecenia, vol. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991.

Gruchała, Janusz Stanisław. „Łukasz Górnicki – «Dworzanin polski»”. In Lektury polonistyczne, vol. 1, ed. Andrzej Borowski, Janusz Stanisław Gruchała. Kraków: Universitas, 1995.

Gruchała, Janusz Stanisław. „Łukasza Górnickiego teoria trefnowania”. In Łukasz Górnicki i jego czasy, ed. Barbara Noworolska i Wiesław Stec. Białystok: Dział Wydawnictw Filii UW, 1993.

Grześkowiak, Radosław, Kizik, Edmund. „Wstęp”. In Sowiźrzał krotochwilny i śmieszny: Krytyczna edycja staropolskiego przekładu „Ulenspiegla”, ed. Radosław Grześkowiak, Edmund Kizik. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2005.

„Historia łowiectwa przed wynalezieniem prochu strzelbowego”, Sylwan: Dziennik Nauk Leśnych i Łowieckich 7 (1830).

Hospinianus, Rodolphus. Festa Christianorum, hoc est De origine, progressu, ceremoniis et ritibus festorum dierum Christianorum [...]. Tiguri: apud Ioannem Wolphium, 1593.

Hulsbusch, Ioannes. Sylva sermonum iucundissimorum, in qua nouae historiae et exempla uaria, facetiis undique referta, continentur [...]. Basileae: apud Samuelem Apiarium, 1568.

Knapp, Georg Christian. Vorlesungen über die christliche Glaubenslehre nach dem Lehrbegriff der evangelischen Kirche, vol. 2. Halle: in der Buchhandlung des Waisenhauses, 1827.

Kochanowski, Jan. Fraszki, ed. Janusz Pelc. Wrocław: Ossolineum, 1991.

Korolko, Mirosław. Jana Kochanowskiego żywot i sprawy: Materiały, komentarze, przypuszczenia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1985.

Kraiński, Krzysztof. Postylla Kościoła powszechnego apostolskiego […]. Łaszczów: Sebastian Sternacki, 1611.

Krzyżanowski, Julian. „Facecja staropolska”. In Dawna facecja polska, ed. Julian Krzyżanowski, Kazimiera Żukowska-Billip. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1960.

Krzyżanowski, Julian. „O «Figlikach» Mikołaja Reja”. In Mikołaj Rej, Figliki, ed. Maria Bokszczanin. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.

Liébault, Jean. Trois livres de l’embellissement et ornement du corps humain. Paris: chez Iacques du Puys, 1582.

Linde, Samuel Bogumił. Słownik języka polskiego, vol. 1. Warszawa: drukarnia księży pijarów, 1807; vol. 2. Warszawa: u autora, 1809.

Manlius, Iohannes. Locorum communium collectanea [...] pleraque tum ex lectionibus domini Philippi Melanchthonis, tum ex aliorum doctissimorum uirorum relationibus excerpta [...], in quibus varia [...] exempla, similitudines, sententiae, consilia, bellici apparatus, stratagemata, historiae, apologi, allegoriae, sales [...] continentur. Basileae: per Ioannem Oporinum, 1563.

Markowska, Helena. „Nie tylko gęsi – bestiarium Mikołaja Reja: Symbolika i funkcja zwierząt w «Żywocie człowieka poczciwego»”, Mishellanea 10 (14) (2011).

Mikołaj Rej – w pięćsetlecie urodzin, vol. 2: Interpretacje, recepcja, ed. Jan Okoń et al. (Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2005.

Mortimer, Ian. The Time Traveler’s Guide to Medieval England: A Handbook for Visitors to the Fourteenth Century. New York: Touchstone, 2008.

Pelc, Janusz. „Przemiany świadomości poetyckiej Jana Kochanowskiego”. In Jan Kochanowski i kultura odrodzenia, ed. Zdzisław Libera, Maciej Żurowski. Warszawa: PWN, 1985.

Polańska, Marta. „Literacka antroponimia jako stylistyczne narzędzie języka”. In Wokół Kochanowskiego i jego czasów: Materiały sesji nuakowej poświęconej kulturze literackiej Małopolski w dobie renesansu. Kielce, 10-11 października 1992, ed. Maria Garbaczowa. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, 1994.

Polska satyra mieszczańska: Nowiny sowiźrzalskie, ed. Karol Badecki. Kraków: nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, 1950.

Rej, Mikołaj. Figliki, ed. Maria Bokszczanin. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.

Rej, Mikołaj. Żywot człowieka poczciwego, ed. Julian Krzyżanowski. Wrocław: Ossolineum, 2003.

Rysiński, Salomon. Przypowieści polskie. Kraków 1619.

Sejm piekielny: Satyra obyczajowa (1622 r.), ed. Aleksander Brückner. Kraków: nakładem Akademii Umiejętności, 1903.

Siennik, Marcin. Herbarz, to jest Ziół tutecznych, postronnych i zamorskich opisanie [...]. Kraków: w drukarni Mikołaja Szarfenberga, 1568.

Słownik polszczyzny XVI wieku, vol. 4. Wrocław: Ossolineum, 1973; vol. 7. Wrocław: Ossolineum, 1973; vol. 10. Wrocław: Ossolineum, 1976; vol. 28. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 2000.

Starnawski, Jerzy. „Rej – Kochanowski”. In idem, Z dziejów renesansu w Polsce: Studia i szkice. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2007.

Starowolski, Szymon. Reformacja obyczajów polskich [...], ed. Kazimierz Józef Turowski. Kraków: nakładem Wydawnictwa Biblioteki Polskiej, 1859.

Stępień, Paweł. Śmiech w czasach ostatecznych: Tematyka religijna w „Figlikach” Mikołaja Reja. Warszawa: nakładem Wydziału „Artes Liberales” UW, 2013.

Vigarello, Georges. Historia urody: Ciało i sztuka upiększania od renesansu do dziś, trans. Maciej Falski. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2011.

Walczak, Bogdan. „Staropolski dowcip onimiczny”, Prace Filologiczne 37 (1992).

Wichowa, Maria. „Aspekt ludyczny «Żywota człowieka poczciwego» Mikołaja Reja”, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 10 (2008).

Wiebe, Georg. Zur Geschichte der Preisrevolution des XVI. und XVII. Jahrhunderts. Leipzig: Verlag von Duncker & Humblot, 1895.

Windakiewicz, Stanisław. Mikołaj Rej z Nagłowic. Lublin: Arct i Spółka, 1922.

Wojtowicz, Witold. Między literaturą a kulturą: Studia o „literaturze mieszczańskiej” przełomu XVI i XVII wieku. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2010.

Ziomek, Jerzy. Renesans. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.

Zwrócenie Matyjasza z Podola: Dialog z pierwszej ćwierci XVII wieku, ed. Teodor Wierzbowski. Warszawa: druk K. Kowalewskiego, 1897.

Pobierz

Opublikowane : 2017-06-01


Stępień, P. (2017). Rej Górnickiego. Filologiczne śledztwo w sprawie skatologicznych „trefności”. Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo, (7(10), 33-51. https://doi.org/10.32798/pflit.79

Paweł Stępień 
Uniwersytet Warszawski  Polska




Copyright (c) 2019 Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0  (CC-BY)