Niedokończona psychoza Witolda Gombrowicza
Abstrakt
Artykuł rozważa psychoanalityczne konsekwencje przemycanych przez Witolda Gombrowicza w tekstach wspomnieniowych sugestii, jakoby był dziedzicznie (ze strony matki) obciążony zaburzeniami psychicznymi i odnajdywał ich symptomy w stylu swojego zachowania oraz niektórych epizodach biografii. Gombrowicz zatrzymuje się w tej kwestii na progu szczerości sensu stricto − niby porusza temat, ale nie akcentuje go na tyle, aby sprawa dostatecznie wybrzmiała w recepcji jego twórczości, mimo częstego odwoływania się gombrowiczologów do biografii pisarza. Dyskrecja badaczy w tej kwestii kontrastuje z intensywną eksploatacją wątku pozanormatywnej seksualności Gombrowicza, co stanowi asumpt do pytania o kulturowy sens radykalnej różnicy we współczesnym traktowaniu dwóch niegdyś równie wstydliwych „przypadłości” – odmienności psychicznej i seksualnej.
Słowa kluczowe
Witold Gombrowicz; zaburzenia psychiczne; psychoanaliza
Bibliografia
Balibar, Étienne, L’invention du surmoi. Freud et Kelsen, 1922, w: idem, Citoyen sujet et autres essais d’anthropologie philosophique, Paris 2011.
Berressem, Hanjo, Reguły dewiacji. Fizyczne i psychiczne aberracje w powieściach Witolda Gombrowicza, w: Grymasy Gombrowicza, red. E. Płonowska-Ziarek, tłum. J. Margański, Kraków 2001.
Dauksza, Agnieszka, Ciążąca (nie)obecność. Gombrowicz wobec wojny i Żydów, „Teksty Drugie” 2016, nr 2.
Delaperrière, Maria, Marginalność i transgresja: Gombrowicz i Genet, w: Witold Gombrowicz − nasz współczesny, red. J. Jarzębski, Kraków 2010.
Deleuze, Gilles, Guattari, Félix, Kafka. Ku literaturze mniejszej, tłum. A. Z. i K. M. Jaksender, Kraków 2016.
Deutsch, Helene, Osobowość „jak gdyby”, tłum. M. Franczak, w: Psychoanaliza w Polsce 1909−1946, oprac. L. Magnone, Warszawa 2016, t. 1.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Fourth Edition (DSM-IV), Washington 1994.
Eribon, Didier, Michel Foucault. Biografia, tłum. J. Levin, Warszawa 2005.
Fink, Bruce, Kliniczne wprowadzenie do psychoanalizy lacanowskiej, tłum. Ł. Mokrosiński, Warszawa 1997.
Foucault, Michel, Abnormal, tłum. G. Burchell, New York 2003.
Freud, Sigmund, Dostojewski i ojcobójstwo, w: idem, Sztuki plastyczne i literatura, tłum. R. Reszke, Warszawa 2009.
Freud, Sigmund, Objaśnianie marzeń sennych, tłum. R. Reszke, Warszawa 1996.
Gajewska, Agnieszka, Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema, Poznań 2017.
Gombrowicz, Witold, Bakakaj i inne opowiadania, Kraków 2007.
Gombrowicz, Witold, Pornografia, Kraków 2015.
Gombrowicz, Witold, Testament, Kraków 2012.
Gombrowicz, Witold, Wspomnienia polskie, Warszawa 1990.
Green, André, On Private Madness, London 2005.
Hacking, Ian, Mad Travelers. Reflections on the Reality of Transient Mental Illness, Cambridge, Massachusetts 1998.
Hellich, Artur, Gry z autobiografią: przemilczenia, intelektualizacje, parodie, Warszawa 2018.
Hryniewicz, Karol, „Kronos”, czyli Witold Gombrowicz na fotelu dentystycznym, „Teologia Polityczna Co Tydzień” 2019, nr 29 (173), https://teologiapolityczna.pl/karol-hryniewiczkronos-czyli-witold-gombrowicz-na-fotelu-dentystycznym (d.d. 10.06.2020).
Jabloner, Clemens, Kelsen and his Circle: The Viennese Years, „European Journal of International Law” 1998 (vol. 9).
Jeleński, Konstanty, Bohaterskie niebohaterstwo Gombrowicza, „Kultura” 1957, nr 9.
Kapelski, Paweł, Skibińska, Maria, Twarowska-Hauser, Joanna, Badania asocjacyjne genów interleukin i ich receptorów w schizofrenii, „Psychiatria” 2013, nr 1, s. 9−18, https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/34847/32075 (d.d. 11.07.2021).
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, Kraków 2000.
Kühl, Olaf, Ciało i jego maskowanie u Gombrowicza, „Teksty Drugie” 1996, nr 1.
Lacan, Jacques, The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis, tłum. A. Sheridan, New York 1998.
Lacan, Jacques, The Psychoses 1955−1956, tłum. R. Grigg, New York 1993.
Maciukiewicz, Małgorzata, Analiza wymiarów i asocjacji genetycznych w schizofrenii oraz chorobie afektywnej dwubiegunowej na przykładzie populacji Wielkopolskiej, praca doktorska, Poznań 2013, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/7749/1/praca-MM-18VII2013.pdf (d.d. 11.07.2021).
Margański, Janusz, Gombrowicz − wieczny debiutant, Kraków 2001.
Margański, Janusz, Józio w piekle literatury, „Teksty Drugie” 2002, nr 3.
Markowski, Michał Paweł, Czarny nurt. Gombrowicz, świat, literatura, Kraków 2004.
Olejniczak, Józef, Witold Gombrowicz. Ja!, Łódź 2021.
Rosół, Piotr Seweryn, Genet Gombrowicza. Historia miłosna, Gdańsk 2016.
Sadzik, Piotr, Czy Witold Gombrowicz był pisarzem żydowskim, w: Przed i po. Witold Gombrowicz, red. J. Olejniczak, Kraków 2019.
Sadzik, Piotr, Nawiasem mówiąc. Język anomii i anomia języka w „Pornografii” Witolda Gombrowicza, w: Imiona anomii. Literatura wobec doświadczenia stanu wyjątkowego, red. P. Sadzik, Warszawa 2019.
Salgas, Jean-Pierre, Witold Gombrowicz lub ateizm integralny, tłum. J. M. Kłoczowski, Warszawa 2004.
Schmitt, Carl, Teologia polityczna i inne pisma, tłum. M. A. Cichocki, Warszawa 2012.
Suchanow, Klementyna, Gombrowicz. Ja, geniusz, Wołowiec 2017.
Tomkins, Silvan, Wstyd−upokorzenie a pogarda−wstręt: natura reakcji, tłum. B. Szumański, W. Szwebs, „Teksty Drugie” 2016, nr 4.
Vanheule, Stijn, On Ordinary Psychosis, w: Lacan on Psychosis. From Theory to Praxis, red. J. Mills, D. L. Downing, London 2019.
Warkocki, Błażej, Pamiętnik afektów z okresu dojrzewania. Gombrowicz − queer − Sedgwick, Warszawa 2018.
Winiecka, Elżbieta, O sylleptyczności tekstu literackiego, „Pamiętnik Literacki” 2004, nr 4, s. 137−157.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-9332-1940
dr hab., adiunkt w Zakładzie Literatury XX i XXI w. Instytutu Literatury Polskiej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek: Sobowtór. Różewicz a psychoanaliza Jacquesa Lacana i Melanii Klein (2004), Sens nowoczesnego wiersza. Wersyfikacja Białoszewskiego, Przybosia, Miłosza i Herberta (2004), Parabazy wpływu. Iwaszkiewicz − Bloom – Lacan (2008), Epoka spojrzenia. Literatura i społeczeństwo nowego kapitalizmu (2014), Wolność realnego. Kant, Hegel i Deleuze a literatura polska (2018).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
