Progi i mosty. Kod temporalny w historiach literatury


Abstrakt

W badaniach historyków i badaczy dziejów literatury widać w ostatnich dwóch dekadach charakterystyczną nieufność wobec cezur jako wyrazistych kategorii porządkujących, dlatego traktować je warto jako pomocnicze, a nie podstawowe wyznaczniki literackich i kulturowych przemian. W artykule na różnych przykładach dowiedziono, że kategorie temporalne są ściśle związane z literaturą i dynamiką zdarzeń życia literackiego, ale sens ich stosowania zależy od wielu czynników (tak różnych jak poczucie czasowości wpływające na progi pisarskich doświadczeń czy wpływ sieciowej rzeczywistości na zmiany w literaturze). Toteż, zdaniem autorki, wyobrażenie funkcjonalności kategorii granicznych w praktyce historycznoliterackiej najlepiej określa metafora mostu.

Słowa kluczowe

cezury; kod temporalny; modernizm; 1989; historia literatury

Agamben, Giorgio, Idea prozy, tłum. i posłowie E. Górniak-Morgan, komentarz A. Serafin, Warszawa 2018.

Bauman, Zygmunt, Płynna nowoczesność, tłum. T. Kunz, Warszawa 2006.

Bolecki, Włodzimierz, Modalności modernizmu. Studia, analizy, interpretacje, Warszawa 2012.

Borkowska, Grażyna, O historii literatury polskiej w kontekście nie tylko polskim. Kilka pytań, co nie nowe, w: Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy. Materiały VI Światowego Kongresu Polonistów, Katowice 2016.

Brzozowski, Stanisław, Bolesław Prus, w: idem, Współczesna powieść i krytyka literacka, oprac. i wstęp J. Z. Jakubowski, Warszawa 1971.

Budrewicz, Tadeusz, Sobieraj, Tomasz, Wstęp, w: W sprawie przełomu antypozytywistycznego. Spory krytyczne wokół „Zarysu literatury polskiej z ostatnich lat szesnastu” Piotra Chmielowskiego, seria „Polemika krytycznoliteracka w Polsce”, t. 5, Poznań 2015.

Chmielowski, Piotr, Zarys literatury polskiej z ostatnich lat szesnastu, Wilno 1881.

Chwalba, Andrzej, Metodologiczne aspekty badań nad historią Polski w XIX wieku, „PAU. Prace Komisji Historii Nauki” 2004, t. 6.

Cieślak-Sokołowski, Tomasz, Nowe modernizmy. Mapa debat, „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Seria Literacka 24 (44): Odnawianie modernizmu, Poznań 2014.

Czapliński, Przemysław, Poetyka manifestu literackiego 1918−1939, Warszawa 1997.

Czermińska, Małgorzata, Przestrzenne odniesienia czasowych faz biografii, 2015, repozytorium uwb.edu.pl (d.d. 31.03.2020).

Domańska, Ewa, Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach, Poznań 1999.

Dukaj, Jacek, Po piśmie, Warszawa 2019.

Gloger, Maciej, Pozytywizm: między nowoczesnością a modernizmem, „Pamiętnik Literacki” 2007, z. 1.

Głowiński, Michał, Trzy młodopolskie manifesty literackie, „Pamiętnik Literacki” 1995, z. 2.

Jarzębski, Jerzy, Apetyt na przemianę notatki o prozie współczesnej, Kraków 1997.

Jaworski, Marcin, Barbarzyńcy, klasycyści i inni. Spory o młodą poezję w latach 90., Poznań 2018.

Kluba, Agnieszka, Autoteliczność − referencyjność − niewyrażalność. O nowoczesnej poezji polskiej (1918−1939), Wrocław 2004.

Kowalczykowa, Alina, Wiek XIX: przełomy, cezury, płynność, w: Wiedza o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów Warszawa 1995, red. T. Michałowska, Z. Goliński, Z. Jarosiński, Warszawa 1996.

Kunz, Tomasz, Nowa historia literatury − bez dogmatu i bez przedmiotu?, „Ruch Literacki” 2011, z. 6.

Literatura i kultura lat 60. XIX wieku między polityką a prywatnością. Dyslokacje, red. U. Kowalczuk, D. W. Makuch, D. M. Osiński, Warszawa 2019.

Maciejewski, Janusz, Miejsce pozytywizmu polskiego w XIX-wiecznej formacji kulturowej, w: Pozytywizm. Języki epoki, red. G. Borkowska, J. Maciejewski, Warszawa 2001.

Maciejewski, Janusz, Przedburzowcy. Z problematyki przełomu między romantyzm a pozytywizmem, Kraków 1973.

Maj, Joanna, Nowe historie literatury polskiej − metodologiczny rekonesans, w: Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy. Materiały VI Światowego Kongresu Polonistów, Katowice 2016.

Majewski, Tomasz, Modernizmy i ich losy, w: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna, red. T. Majewski, Warszawa 2009.

Maryl, Maciej, Fonograf Abrahama − w stronę archeologii literatury, „Teksty Drugie” 2014, z. 2.

Nycz, Ryszard, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Warszawa 1997.

Oleś, Piotr K., Kryzys „połowy życia” − interpretacja i inspiracje K.G. Junga, eneteia.pl (d.d. 1.04.2020).

Paczoska, Ewa, Dojrzewanie, dojrzałość, niedojrzałość. Od Bolesława Prusa do Olgi Tokarczuk, Warszawa 2004.

Paczoska, Ewa, Młoda Polska i mapy modernizmu, w: Młoda Polska w najnowszych badaniach, red. E. Jakiel, T. Linkner, Gdańsk 2016.

Paczoska, Ewa, Słowo wstępne, w: eadem, Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności, Warszawa 2010.

Paczoska, Ewa, Wstęp, w: Problemy literatury i kultury modernizmu w Europie Środkowo-Wschodniej, t.1: Teksty doświadczenia, red. E. Paczoska, I. Poniatowska, M. Chmurski, Warszawa 2017.

Płachecki, Marian, Dekadentyzm południa wieku: rekonesans, „Studia Filologiczne Akademii Świętokrzyskiej” 2002, t. 17.

Prus, Bolesław, Notatki do nie dokończonej powieści „Przemiany”, „Archiwum Literackie”, t. 19, Wrocław 1974.

Przybylski, Ryszard, Klasycyzm, czyli prawdziwy koniec Królestwa Polskiego, Warszawa1983.

Samuels, Andrew, Shorter, Bani, Plaut, Fred, Krytyczny słownik analizy Jungowskiej,tłum. W. Bobecki, L. Zielińska, Wrocław 1994.

Sosnowska, Danuta, Czeski przełom modernistyczny a kondensacja czasu kulturowego, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 2013, nr 1−2: Modernizm(y) Europy Środkowo-Wschodniej.

Szweykowski, Zygmunt, „Przemiany” − niedokończona powieść Bolesława Prusa, „Archiwum Literackie”, t. 19, Wrocław 1974.

Świętochowski, Aleksander, My i wy, w: idem, Wybór pism krytycznoliterackich, wybór S. Sandler, wstęp i przypisy M. Brykalska, Warszawa 1973.

Tarkowska, Elżbieta, Czas w życiu Polaków: wyniki badań, hipotezy, impresje, Warszawa 1992.

Tekst (w) sieci. 1. Tekst, język, gatunki, red. D. Ulicka, Warszawa 2009.

Walas, Teresa, Czy jest możliwa inna historia literatury?, Kraków 1993.

Walas, Teresa, „Inna historia literatury jest możliwa”. Rozmowa z Teresą Walas przeprowadzona przez Agnieszkę Wnuk i Tomasza Mackiewicza, „Tekstualia” 2010, nr 3.

Walas, Teresa, „Niebyła” historia literatury, w: Narracja i tożsamość, t. 2: Antropologiczne problemy literatury, red. R. Nycz, W. Bolecki, Warszawa 2004.

Walas, Teresa, „Zmierzch paradygmatu” − i co dalej?, w: eadem, Zrozumieć swój czas. Kultura polska po komunie − rekonesans, Kraków 2003.

Witkowska, Alina, Wielkie stulecie Polaków, Warszawa 1987.

Żmigrodzka, Maria, Polska powieść biedermeierowska, „Pamiętnik Literacki” 1966, z. 2.

Pobierz

Opublikowane : 2021-06-20


Paczoska, E. (2021). Progi i mosty. Kod temporalny w historiach literatury. Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo, (11 (14), 13-29. https://doi.org/10.32798/pflit.621

Ewa Paczoska  e.paczoska@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski  Polska
https://orcid.org/0000-0001-6815-2359

historyk literatury polskiej drugiej połowy XIX i XX w., profesor na Wydziale Polonistyki UW. Opublikowała m.in. książki autorskie: Lalka czyli rozpad świata (1995, 2 wyd. 2008), Dojrzewanie, dojrzałość, niedojrzałość. Od Bolesława Prusa do Olgi Tokarczuk (2004), Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności (2010), Lekcje uważności.Moderniści i realizm (2018). Redaktorka wielu tomów zbiorowych, ostatnio m.in.: Wiktorianie nad Tamizą i nad Wisłą (2016), Problemy literatury i kultury modernizmu w Europie Środkowo-Wschodniej (18671918), t.1−3 (2017), Modernizmy Europy Środkowo-Wschodniej. Coraz szersze marginesy (2020).






Copyright (c) 2022 Ewa Paczoska

Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0  (CC-BY)