Granice romantyzmu w dziejach polskiej komedii według dziewiętnastowiecznej krytyki krajowej
Abstrakt
W polskiej krajowej krytyce literackiej i teatralnej XIX w., dokonującej już pewnych bilansów dorobku romantyzmu, pojęcia „komedii romantycznej” i „romantyzmu w komedii” służyły za środek do porównawczych analiz i historycznoliterackich periodyzacji, choć jednocześnie takie kwestie, jak semantyczna zawartość tych terminów czy granice czasowe określanego nimi zjawiska, nie były precyzowane ani nawet problematyzowane. Podjęta w niniejszym artykule próba rekonstrukcji ówczesnych niewypowiedzianych wyobrażeń o tych znaczeniach i granicach wiedzie w kierunku formuły chronologicznie rozpiętej między „kosmopolityzmem”, przypisywanym wtedy klasycystycznej komedii XVIII w. i zwalczonym rzekomo dopiero w utworach Aleksandra Fredry z początku lat trzydziestych następnego stulecia, a tendencyjnością, uznaną w drugiej połowie XIX w. za atrybut komedii nowoczesnej i odnajdywaną przez krytyków już w komediach Józefa Korzeniowskiego z pierwszej połowy lat czterdziestych.
Słowa kluczowe
romantyzm; polska komedia; cezury
Bibliografia
Agt., Krytyka. Dwie komedie p. Korzeniowskiego (List do wydawcy), „Tygodnik Petersburski” 1845, nr 46, 19.06.1845/01.07.1845.
Aleksander Fredro, oprac. T. Sivert, Warszawa 1965.
Błoński, Jan, Przepis na dramat z tezą, „Dialog” 1980, z. 12.
Chmielowski, Piotr, Józef Korzeniowski. Jego życie i działalność literacka, Petersburg 1898.
„Dziennik Mód Paryskich” 1844, nr 15.
F. H. L. [Lewestam, Fryderyk Henryk], Przegląd teatralny, „Kłosy” 1868, nr 175, 24.10.1868/05.11.1868.
H. St. [Struve, Henryk], Przegląd teatralny, „Kłosy” 1875, nr 519, 29.05.1875/10.06.1875.
Janion, Maria, Komediowa synteza romantyzmu, w: eadem, Odnawianie znaczeń, Kraków 1980.
Kaszewski, Kazimierz, Przegląd teatralny, „Tygodnik Ilustrowany” 1874, t. 14, nr 341, 11.07.1874.
Kawyn, Stefan, Józef Korzeniowski, Łódź 1978.
Kleiner, Juliusz, „Śluby panieńskie” i „Zemsta” jako komedie antyromantyczne, w: idem, W kręgu historii i teorii literatury, Warszawa 1981.
[Lesznowski, Antoni], Teatr Rozmaitości. „Młoda wdowa”. Komedia w trzech aktach oryginalnie napisana przez Józefa Korzeniowskiego, „Gazeta Warszawska” 1846, nr 43, 14.02.1846.
[Lesznowski, Antoni], Teatr Rozmaitości. „Panna mężatka”. Komedia we trzech aktach, oryginalnie napisana przez Józefa Korzeniowskiego, „Gazeta Warszawska” 1845, nr 113, 30.04.1845.
Lubowski, Edward, Przegląd teatralny, „Bluszcz” 1875, nr 24, 05.06.1875/16.06.1875.
Pyzik, Teresa, Przewodniki dla dramaturgów w okresie wiktoriańskim, w: Dramat i teatr pozytywistyczny, red. D. Ratajczak, Wrocław 1991.
Ratajczakowa, Dobrochna, Komedie Aleksandra Fredry a komediopisarstwo polskie XIX wieku, w: eadem, W krysztale i w płomieniu. Studia i szkice o dramacie i teatrze, t. 1, Wrocław 2006.
Ratajczakowa, Dobrochna, O pozytywnym stylu tzw. pozytywistycznej komedii, w: eadem, W krysztale i w płomieniu. Studia i szkice o dramacie i teatrze, t. 1, Wrocław 2006.
Sienkiewicz, Henryk, Teatr. „Stary mąż”, komedia w 4 aktach przez Józefa Korzeniowskiego [prwdr. „Niwa” 1874, nr 2], w: Pisma Henryka Sienkiewicza, t. 78: Pisma ulotne, Warszawa 1906.
Silva rerum, „Kronika Rodzinna” 1874, nr 15, 20.07.1874/01.08.1874.
Skwarek, Irena, [hasło:] Komizm, w: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 1994.
St. K., Przegląd teatralny. „Stary mąż”, komedia w 4 aktach Józefa Korzeniowskiego. [...], „Kłosy” 1874, nr 473, 11.07.1874/23.07.1874.
Styan, John Louis, Współczesny dramat w teorii i scenicznej praktyce, tłum. M. Sugiera, Wrocław 1995.
[Szlachtowski, Jan], Komedia polska w wieku XIX, „Pamiętnik Literacki” 1850, R. 1, nr 13.
Teatr Wielki. „Żydzi”. Komedia we czterech aktach, „Gazeta Warszawska” 1845, nr 30, 31.01.1845.
Widmann, Karol, Józef Korzeniowski. Studium literackie, Lwów 1868.
Wołoszyńska, Zofia, [hasło:] Komedia, w: Słownik literatury polskiego Oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1996.
Wójcicki, Kazimierz Władysław, Spojrzenie na literaturę dramatyczną polską, „Biblioteka Warszawska” 1843, t. 2.
W. P. [Pol, Wincenty], Teatr i Aleksander Fredro, „Kwartalnik Naukowy” 1835, t. 1, przedr. w zbiorze: Aleksander Fredro, oprac. T. Sivert, Warszawa 1965.
Z. [Zalewski, Kazimierz], Teatr, „Wiek” 1875, nr 118, 03.06.1875/10.06.1875.
Zg. [Zgliński-Freundensohn, D.], Przegląd teatralny. „Stary mąż”, komedia w 4 aktach (7 obrazach), przez Józefa Korzeniowskiego, „Przegląd Tygodniowy” 1874, nr 28, 30.06.1874/12.07.1874.
Zyśk, Justyna, [hasło:] Komedia, w: Słownik polskiej krytyki literackiej 1764−1918. Pojęcia − terminy − zjawiska − przekroje, t. 1, red. J. Bachórz, G. Borkowska et al., Toruń−Warszawa 2016.
Uniwersytet Opolski Polska
https://orcid.org/0000-0003-4629-6890
dr hab., profesor Uniwersytetu Opolskiego, autor monografii: Romantyczna futurologia (2005), Tragedia polska drugiej połowy XIX wieku − wzorce i odstępstwa (2009), Od epiki romantycznej do teatru science fiction (2016), Z romantycznego repertuaru. Studia o micie i formie dramatycznej (2018) oraz studiów o literaturze i teatrze XIX i XX w. publikowanych w „Pamiętniku Literackim”, „Przestrzeniach Teorii”, „Pracach Literackich”, „Wieku XIX”, a także w tomach zbiorowych i specjalistycznych słownikach; współautor książki Mitoznawstwo porównawcze (2006) i opracowania antologii Myśl teatralna doby postyczniowej (2016).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
