„Lepiej byś był w domu siedział...” − analiza śladów lektury z wybranych egzemplarzy „Peregrynacji do Ziemi Świętej” Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki” jako przyczynek do badań nad dawną recepcją dzieła
Abstrakt
Peregrynacja do Ziemi Świętej autorstwa Mikołaja „Sierotki” Radziwiłła została po raz pierwszy opublikowana w 1601 r., a na przestrzeni kolejnych 200 lat ukazało się 14 jej wznowień w różnych językach. Relacja z pielgrzymki do Jerozolimy jest nie tylko dowodem wszechstronnego wykształcenia i oczytania Radziwiłła, ale też prezentuje autora jako zdolnego szesnastowiecznego dokumentalistę, który doskonale wie, w jaki sposób przyciągnąć uwagę odbiorcy. Peregrynacja zyskała ogromną popularność, czego dowodzą liczne ślady lektury (noty rękopiśmienne, podkreślenia) pozostawione przez czytelników w zachowanych egzemplarzach. Celem artykułu jest określenie recepcji czytelniczej wspomnianego dzieła na podstawie wyników badań proweniencyjnych przeprowadzonych na 20 egzemplarzach Peregrynacji przechowywanych w Gabinecie Starych Druków Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.
Słowa kluczowe
peregrynacja; podróże; stare druki; badania proweniencyjne; Mikołaj Krzysztof Radziwiłł
Bibliografia
Arendt, Ada, Archeologia zatroskania, Warszawa 2019.
Bernatowicz, Tadeusz, „Biblioteka jest jedna ozdoba”. Mikołaj Sierotka Radziwiłł i książki, w: Badania księgozbiorów Radziwiłłów: materiały międzynarodowej sesji, Olsztyn 6−7 października 1994 r., red. Z. Jaroszewicz-Pieresłacew, Warszawa 1995, s. 35−54.
Biblia święta, to jest Księgi Starego i Nowego Zakonu, Cyprian Bazylik, Brześć Litewski 1563.
Buchwald-Pelcowa, Paulina, Autorzy polscy w indeksach ksiąg zakazanych, „Przegląd Humanistyczny” 1996, nr 1.
Chmielowski, Benedykt, Nowe Ateny, Drukarnia Jezuitów, Lwów 1755.
Davidson, Alan, The Oxford Companion to Food, Oxford 2014.
Encyklopedia katolicka, t.1, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1995.
Estreicher, Karol, Bibliografia polska, t. 26, Kraków 1915.
Gąsiorowski, Stefan, Chrześcijanie i Żydzi w Żółkwi w XVII i XVIII wieku, Kraków 2001.
Gingerich, Owen, An annotated census of Copernicus’ “De revolutionibus” (Nuremberg, 1543 and Basel, 1566), Leiden 2002.
Gruchała, Janusz, Iucunda familia librorum, Kraków 2002.
Hackel, Heidi Brayman, Reading Material in Early Modern England, Cambridge 2009.
Haur, Jakub Kazimierz, Skład abo skarbiec..., Mikołaj Aleksander Schedel, Kraków 1693.
Index librorum prohibitorum Alexandri VII, Stamperia Camerale, Roma 1664.
Inwentarz Biblioteki Krasickiego z 1810 r., red. G. Sante, J. Rudnicka, Wrocław 1973.
Iwaszkiewicz, Piotr, Do Ziemi Świętej − Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej IV−VIII w., Kraków 2010.
Jackson, Heather Joanna, Marginalia: readers writing in books, New Haven−London 2001.
Kalinowski, Szczepan, Pielgrzymki Radziwiłłów w XVI i XVII wieku, „Peregrinus Cracoviensis” 2004, nr 15.
Kempa, Tomasz, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka, Warszawa 2000.
Koeppel, Dan, Banana: The Fate of the Fruit That Changed the World, New York 2009.
Kowalska, Aniela, Z badań nad peregrynacją Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, „Prace Polonistyczne” 1993, nr 3.
Krzywy, Roman, Od hodoeporikonu do eposu peregrynackiego, Warszawa 2001.
Linde, Samuel Bogumił, Słownik języka polskiego, Warszawa 1951.
Marginalia w książce dawnej i współczesnej, red. B. Mazurkowa, Katowice 2019.
Margócsy, Daniel, Somos, Mark, Joffe, Stephen N., The Fabrica of Andreas Vesalius − A Worldwide Descriptive Census, Ownership, and Annotations of the 1543 and 1555 Editions, Leiden−Boston 2018.
Masiola, Rosanna, Tomei, Renato, Descriptions, Translations and the Caribbean: From Fruits to Rastafarians, Basingstoke 2016.
Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła peregrynacja do Ziemi Świętej (1582−1584), red. J. Czubek, Kraków 1925.
Orgel, Stephen, The reader in the book: a study of spaces and traces, Oxford 2015.
Ossowska, Katarzyna, Pierwsze opisy podróży Polaków do Ziemi Świętej: wprowadzenie do badań w ujęciu geopoetyki, „Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura” 2014, nr 1.
Osuch, Martyna, Polskie opisy Rzymu ze zbiorów Gabinetu Starych Druków BUW. Studium proweniencyjne, „Terminus” 2020, nr 22.
The Oxford Handbook of Animals in Classical Thought and Life, red. G. L. Campbell, Oxford 2014.
Patrich, Joseph, The Sabaite Heritage in the Orthodox Church, Leuven 2001.
Pawlak, Wiesław, De eruditione comparanda in humanioribus: studia z dziejów erudycji humanistycznej w XVII wieku, Lublin 2012.
Pearson, David, The Importance of the Copy Census as a Methodology in Book History, w: Early Printed Books as Material Objects, red. B. Wagner, M. Reed, Berlin−New York 2010.
Pearson, David, What Can We Learn by Tracking Multiple copies of Books?, w: Books on the Move, red. R. Myers, M. Harris, G. Mandelbrote, New Castle−London 2007.
Peregrinationes − pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 1995.
Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe: A−M, red. zespół pod kierownictwem R. Pollaka, Warszawa 1964.
Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe: N−Ż, red. zespół pod kierownictwem R. Pollaka, Warszawa 1965.
Podróże kulturowe, red. M. Czornak, A. Stasiak, D. Wajs, Lublin 2015.
Ptaszyk, Marian, Biblioteka Publiczna przy Królewskim Uniwersytecie Warszawskim w latach 1817−1831, w: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie 1817−2017.Miscellanea, red. J. Talbierska, Z. Olczak, Warszawa 2017.
Radziwiłł, Mikołaj Krzysztof, Hierosolymitana Peregrinatio..., Jerzy Schönfels, Braniewo 1601.
Radziwiłł, Mikołaj Krzysztof, Ierosolymitana Peregrinatio..., Plantiniana Officina, Antwerpia 1614.
Radziwiłł, Mikołaj Krzysztof, Peregrinacia Abo, Pielgrzymowanie Do Ziemie Swiętey..., Szymon Kempini, Kraków 1607.
Radziwiłł, Mikołaj Krzysztof, Peregrinacia Abo Pielgrzymowanie Do Ziemie Swiętey..., Szymon Kempini, Kraków 1611.
Radziwiłł, Mikołaj Krzysztof, Peregrinacia Abo Pielgrzymowanie Do Ziemie Swiętey..., Antoni Wosiński, Kraków 1617.
Radziwiłł, Mikołaj Krzysztof, Peregrinacya Abo Pielgrzymowanie Do Ziemie Swiętey..., Antoni Wosiński, Kraków 1628.
Radziwiłł, Mikołaj Krzysztof, Peregrinacia Abo Pielgrzymowanie Do Zięmie Swiętey..., Dziedzice Krzysztofa Schedla, Kraków 1683.
Radziwiłł, Mikołaj Krzysztof, Peregrynacya Albo Pielgrzymowanie do Jeruzalem Ziemie Swiętey, [s. n.], Kraków 1745 (Wydanie A).
Radziwiłł, Mikołaj Krzysztof, Peregrynacya Albo Pielgrzymowanie do Ieruzalem Ziemie Swiętey..., [s. n.], Kraków 1745 (Wydanie B).
Radziwiłł, Mikołaj Krzysztof, Podróż do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu 1582−1584, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1962.
Ross, Elisabeth, Picturing experience in the early printed book: Breydenbach’s Peregrinatio from Venice to Jerusalem, Pensylvania 2014.
Rygiel, Stefan, Losy księgozbioru Ignacego Krasickiego, „Exlibris” 1922, nr 4.
Sherman, William, Used books: marking readers in Renaissance England, Philadelphia 2009.
Słodkowski, Władysław, Dzieje biblioteki Krasickiego w świetle odnalezionych dokumentów, „Pamiętnik Literacki” 1969, nr 3.
Słownik biograficzny Kapituły Warmińskiej, red. T. Borkowska et al., Olsztyn 1996.
Słownik polszczyzny XVI wieku, red. S. Bąk, Wrocław−Warszawa−Kraków 1966.
Wiencek-Sielska, Izabela, Adnotacje rękopiśmienne i inne ślady lektury jako źródło do badań nad mentalnością epok dawnych, Warszawa 2020 (praca doktorska).
Wojciechowski, Leszek, Do świętej Katarzyny na Synaju i w Aleksandrii, Lublin 2013.
Wysocka, Felicja, Mały słownik zaginionej polszczyzny, Kraków 2003.
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0003-4430-7437
młodszy bibliotekarz w Gabinecie Starych Druków Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Do jej głównych zainteresowań należą dawne przewodniki poWłoszech, w szczególności XV-, XVI- i XVII-wieczne drukowane opisy Rzymu. Zajmuje się literaturą apodemiczną, a także rekonstrukcją drogi dawnej książki na podstawie cech indywidualnych egzemplarza. Absolwentka filologii klasycznej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i studiów renesansowych na Uniwersytecie Warszawskim. Doktorantka Międzydziedzinowej Szkoły Doktorskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
