Cezura ocenzurowana. Raz jeszcze o „Panu Tadeuszu”
Abstrakt
Autorka proponuje analizę rozmaitych cezur przywoływanych w poemacie Adama Mickiewicza z uwzględnieniem założeń wypracowanej przez siebie koncepcji kulturowej antropologii literatury. Traktuje poemat jako świadectwo współistnienia szlacheckiej kultury cyrograficznej z residuami kultury oralnej i wskazuje, że istnieją różnice w zasadach stanowienia cezury między systemami kulturowymi fundowanymi w przewadze na pamięci społecznej a systemami opartymi głównie na wiedzy historycznej. Akcentuje znaczenie ostentacyjnego pomijania w narracjach o przeszłości momentów przełomowych w celu świadomego podtrzymywania tradycji i uzyskania efektu ciągłości trwania dominującego uprzednio systemu kulturowego.
Słowa kluczowe
kulturowa antropologia literatury; kultura szlachecka; cezura; pamięć społeczna
Bibliografia
Antropologia kultury − antropologia literatury, red. E. Kosowska, E. Jaworski, Katowice 2005.
Antropologia kultury − antropologia literatury. Na tropach koligacji, red. E. Kosowska, A. Gomóła, E. Jaworski, Katowice 2007.
Beauvois, Daniel, Polacy na Ukrainie 1831−1863. Szlachta polska na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie, Paryż 1987 (Le noble, le serf et le revizor. La noblesse polonaise entre le tsarisme et les masses ukrainiennes (1831−1863), Paris 1985).
Boziewicz, Władysław, Polski kodeks honorowy, Warszawa 1919.
Hall, Edward T., Poza kulturą, tłum. E. Goździak, Warszawa 1984.
Kosowska, Ewa, Antropologia literatury. Teksty, konteksty, interpretacje, Katowice 2003.
Kosowska, Ewa, Antropologia literatury − moda czy metoda?, „Kultura i Społeczeństwo” 2005, nr 4.
Kosowska, Ewa, Negocjacje i kompromisy. Antropologia polskości Henryka Sienkiewicza, Katowice 2002.
Kosowska E., Postać literacka jako tekst kultury. Próba rekonstrukcji antropologicznego modelu szlachcianki na podstawie „Potopu” Henryka Sienkiewicza, Katowice 1990.
Kosowska, Ewa, Jaworski, Eugeniusz, „Święta miłości kochanej Ojczyzny...”. Honor i wstyd w polskiej myśli edukacyjnej, w: Wstyd w kulturze. Kolokwia polsko-białoruskie (2), red. E. Kosowska, G. Kurylenka, A. Gomóła, Katowice 2008.
Kosowska, Ewa, Jaworski, Eugeniusz, Wielka Narracja Emigracji, „Śląsk” 2002, nr 1 (75).
Kraszewski, Józef Ignacy, Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy, Warszawa 1985.
Mączyński, Andrzej, Wśród prawników w Soplicowie, w: Mickiewiczowskie konteksty, red. M. Cieśla-Korytowska, Kraków 2019.
Michalski, Jerzy, Osiemnastowieczne realia „Pana Tadeusza”, w: Dzieło literackie jako źródło historyczne, red. Z. Stefanowska, J. Sławiński, Warszawa 1978.
Mickiewicz, Adam, Dzieła wszystkie, t. 4: Pan Tadeusz, oprac. K. Górski, Wrocław−Warszawa−Kraków 1969.
Mickiewicz, Adam, Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, oprac. S. Pigoń, aneks oprac. J. Maślanka, BN S. I, nr 83, wyd. 14, Wrocław 2018.
Ong, Walter Jackson, SJ, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, tłum. J. Japola, Lublin 1992.
Opacka, Anna, Trwanie i zmienność. Romantyczne ślady oralności, Katowice 1998.
Rygielska, Małgorzata, Monografia Ignacego Lubicz Czerwińskiego „Okolica Za-dnistrska”. Studium kulturoznawcze, Wrocław 2019.
Sikorska-Kulesza, Jolanta, Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Białorusi w XIX wieku, Warszawa 1995.
Słownik tematyczny języka poematu Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”, http://nevmenandr.net/tadeusz/ (d.d. 20.02.2020).
Ślusarek, Krzysztof, Austria wobec polskiej szlachty z Galicji w latach 1772−1861, „Studia Historyczne” 2012, z. 2 (218).
Tazbir, Janusz, Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit, upadek, relikty, Warszawa 1978.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0003-4994-1517
prof. dr hab., filolog i kulturoznawca, członek Komitetu Nauk o Kulturze PAN, w latach 2013−2017 prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Pracuje w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Zajmuje się problemami teorii i historii kultury, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości wykorzystywania tekstu literackiego w badaniach antropologiczno-kulturowych. Opublikowała m.in.: Postać literacka jako tekst kultury. Rekonstrukcja antropologicznego modelu szlachcianki na podstawie „Potopu” Henryka Sienkiewicza (1990), Negocjacje i kompromisy. Antropologia polskości Henryka Sienkiewicza (2002), Antropologia literatury (2003), Stąd do Teksasu (2006), Eurosarmata. O postawach i wyborach Henryka Sienkiewicza (2013). Współredagowała prace zbiorowe: Antropologia kultury − antropologia literatury (2005), Antropologia kultury − antropologia literatury. Na tropach koligacji (2007), Wstyd w kulturze (1998, 2008), O wątpieniu (2015), Nauczyciel akademicki − etos i warsztat (2016), Człowiek w sytuacji − nie tylko z perspektywy psychologa. Studia inspirowane teorią Tadeusza Tomaszewskiego (2018), Miłośnicy Melpomeny. Kartki z dziejów Towarzystwa Kultury Teatralnej w Katowicach (2019), Prawda i fałsz w nauce i sztuce (2020), Truth and Falsehood in Science and the Arts (2020).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
