O locie z wieży. Historia Poggia Braccioliniego o kardynale Bordeaux i szalbierzu oraz opowieść „O księdzu, co złe wino miał” z „Facecyi polskich”
Abstrakt
Artykuł dotyczy jednej z anegdot (II, 28) zawartych w anonimowym zbiorze Facecye polskie. Celem artykułu jest wskazanie różnic między opowieścią o kardynale Bordeaux i szalbierzu z Facetiarum liber (Confabulationum liber) Poggia Braccioliniego a polskim tekstem i próba odpowiedzi na pytanie o źródła modyfikacji, których upatrywać można m.in. w popularnych kolekcjach dowcipnych historii nawiązujących do dzieła Braccioliniego i rozpowszechnionych w Europie XVI wieku (przede wszystkim Die Geschichte des Pfarrers vom Kalenberg oraz Sowiźrzał krotochwilny i śmieszny).
Słowa kluczowe
facecja; renesans; Poggio Bracciolini; przekład; Schwankliteratur
Bibliografia
Altrock, Stephanie, Gewitzes Erzählen in der Frühen Neuzeit. Heinrich Bebels Fazetien und ihre deutsche Übersetzung, Köln–Weimar–Wien 2009.
Bartsch, Karl, Frankfurter, Philipp, w: Allgemeine deutsche Biographie, t.7, Lepizig 1878.
Bebel, Heinrich, Facetiae libri tres, Tubingae, Ulrichus Morchardus, 1544.
Bernacki, Ludwik, Recenzja tomu 47 BPP, „Pamiętnik Literacki” 1903, nr 2.
Biblia brzeska 1563, red. P. Krolikowski, Clifton–Kraków 2003.
Boeckh, Joachim G., Albrecht Günther, Klaus Böttcher, Klaus Gysi, Paul Günther Krohn, Geschichte der deutschen Literatur, Berlin 1961.
Bracciolini, Poggio, Opowieści ucieszne, tłum. I. Grześczak, wstęp M. Wojtkowska-Maksymik, Warszawa 2019.
Brant, Sebastian, Okręt błaznów, tłum. A. Lam, wstęp W. Dudzik, Pułtusk 2010.
Brückner, Aleksander, Wydawnictwa Rejowe − Facecye Polskie 1624 – Znaczenie Zwierciadła 1568, „Reformacja w Polsce” 1921, nr 1–4.
Ciccarini, Marina, Żart, inność, zbawienie. Studia z literatury i kultury polskiej, tłum. M. Woźniak, Warszawa 2008.
Der Briefwechsel des Konrad Celtis, ges., hrsg. und erl. H. Rupprich, München 1934.
Des pfaffen geschicht vnd histori vom Kalenberg, Auch von dem aller schonsten ritter Alexander vnnd von seiner schonen frawe, Heidelberg 1490.
Die Geschichte des Pfarrers vom Kalenberg, hrsg. von V. Dollmayr, Halle a. S. 1906.
Facecye albo funfanterye dworskie, na sześć części rozdzielone, po polsku napisane, z różnych autorów zebrane, w których sie znajdują żartowne a rozkoszne przypowieści, a dla snadniejszego Czytelnikowi wyrozumienia, krótko wierszowymi sentencyami opisane i z poprawą wydrukowane, Kraków 1666.
Facecye polskie z roku 1624, wyd. A. Bru¨ckner, Kraków 1903.
Gajusz Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, tłum., wstęp i kom. J. Niemirska-Pilszczyńska, przedmowa J. Wolski, Wrocław 1972.
Garland, Henry, Mary Garland, The Oxford Companion to German Literature, Oxford–New York 1986.
Günther, Albrecht, Einleitung, w: Deutsche Schwa¨nke in einem Band, Weimar 1963.
Kapełuś, Helena, „Sowiźrzał” w polskiej tradycji ludowej, w: Literatura, komparatystyka, folklor. Księga poświęcona Julianowi Krzyżanowskiemu, red. M. Bokszczanin, S. Frybes, E. Jankowski, Warszawa 1968.
Krzyżanowski, Julian, Ludovico Domenichi w „Facecjach polskich”, w: idem, Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, Warszawa 1961.
Marchi, Gian Paolo, Facezie del Quattrocento, w: Dizionario critico della letteratura italiana, dir. da V. Branca, a cura di A. Balduino, M. Pastore Stocchi, M. Pecoraro, t. 2, Torino 1974.
Maschek, Hermann, Die Geschichte des Pfarrers vom Kahlenberg, „Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur” 1936, nr 73.
Maschek, Hermann, Pfarrer vom Kalenberg, w: Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexicon, hrsg. von K. Langosch, t. 3, Berlin 1943, szp. 872–875.
Miszalska, Jadwiga, Il lettore polacco nelle diverse epoche di fronte al „Decameron”: la problematica delle donne, w: Boccaccio e la nuova ars narrandi. Atti del Convegno internazionale di studi, Istituto di Filologia Classica, Universita` di Varsavia, 10–11 ottobre 2013, a cura di W. Olszaniec, P. Salwa, Warszawa 2015.
Ott, Norbert H., Pfaffe vom Kahlenberg, der, w: Lexicon des Mittelalters, t. 4, München–Zurich 1993, szp. 1992–1993.
Ott, Norbert H., Schwank, w: Lexicon des Mittelalters, t. 7, München–Zürich 1995, szp. 1616–1618.
Rupprich, Hans, Die deutsche Literatur vom Späten Mittelalter bis zum Barock. Erster Teil: Das Ausgehende Mittelalter, Humanismus und Renaissance, München 1970.
Schröder, Edward, Pfarrer vom Kalenberg und Neithart Fuchs, „Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur” 1936, nr 76.
Sowiźrzał krotochwilny a śmieszny. Krytyczna edycja staropolskiego przekładu Ulenspiegla, wyd. R. Grześkowiak, E. Kizik, Gdańsk 2005.
Sozzi, Lionello, Le „Facezie” e la loro fortuna europea, w: Poggio Bracciolini 1380–1980. Nel VI centenario della nascita, Firenze 1982.
Stankiewicz-Kapełuś, Elżbieta, Z zagadnień polskiej facecjonistyki („Figliki” M. Reja − „Facecje polskie”), w: Z badań nad dawną książką. Studia ofiarowane prof. Alodii Kaweckiej-Gryczowej w 85-lecie urodzin, t. 1, Warszawa 1991.
Wodarz-Eichner, Eva, Narrenweisheit im Priestergewand. Zur Interpretation des spätmittelalterlichen Schwankromans „Die geschicht und histori des pfaffen von Kalenberg”, München 2007.
Wojtkowska-Maksymik, Marta, Alcune tracce del „Decameron” nei „Figliki” di Mikołaj Rej, w: Boccaccio e la nuova ars narrandi. Atti del Convegno internazionale di studi, Istituto di Filologia Classica, Universita` di Varsavia, 10–11 ottobre 2013, a cura di W. Olszaniec, P. Salwa, Warszawa 2015.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-0226-8014
adiunkt na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka dwóch monografii: „Gentiluomo cortigiano” i „Dworzanin polski”. Dyskusja o doskonałości człowieka w „Il Libro del Cortigiano” Baldassarra Castiglionego i w „Dworzaninie polskim” Łukasza Górnickiego (2007), Źródła i sposób ujęcia kwestii kobiecej godności w „O ślachetności a zacności płci niewieściej” Macieja Wirzbięty (2017), redaktorka naukowa serii „Dawna Literatura Włoska. Studia i Źródła”, tłumaczka (m.in. Amintasa T. Tassa, Wiernego pasterza G. Guariniego). Jej zainteresowania badawcze obejmują staropolskie przekłady z języka włoskiego, teorię przekładu w XVI–XVII w., recepcję myśli neoplatońskiej w literaturze dawnej oraz polsko-włoskie związki literackie.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
