Rok 1989 w literaturze słowackiej – problematyczna cezura
Abstrakt
Przełomowy charakter wydarzeń roku 1989 dla kształtu systemu politycznego w krajach byłego bloku komunistycznego, w tym Słowacji, nie ulega wątpliwości. W dziedzinie literatury cezura ta nie jest tak oczywista, od lat dziewięćdziesiątych XX w. prowadzone są dyskusje poświęcone różnym szczegółowym aspektom i kontekstom okresu transformacji.
Autor artykułu omawia zjawiska, które potwierdzają nową sytuację literatury słowackiej: pluralizm instytucji literackich, rozwój rynku wydawniczego, wpływ mechanizmów rynkowych na życie literackie, reintegrację obiegów literackich. Po 1989 r. zmieniają się także wyobrażenia o roli pisarza, dominujący staje się model indywidualistyczny. W dziedzinie poetyki i struktury tekstów najtrudniej wskazać zdecydowanie nowe rozwiązania, bezpośrednio po 1989 r. nie pojawił się nowy prąd czy tendencja literacka. Autor podkreśla jednak, że sam fakt usytuowania i funkcjonowania tekstów literackich w zupełnie nowym systemie relacji pozwala na potraktowanie 1989 r. w kategoriach przełomu literackiego. Podejście takie wiąże się z rezygnacją z autonomicznego, formalistyczno-strukturalistycznego modelu rozumienia historii literatury.
Słowa kluczowe
aksamitna rewolucja; literatura słowacak; przełom literacki 1989; pluralizm; indywidualizm
Bibliografia
Bakoš, Mikuláš, Problém vývinovej periodizácie slovenskej literatúry, Trnava 1944.
Barborík, Vladimír, Slovenská kritika pláva vo vodách Babylonu, w: Fórum mladej literárnej kritiky, red. A. Bžoch, M. Kasarda, Bratislava 1992.
Beasley-Murray, Tim, Súčasná slovenská literatúra, diabolská zmluva s teóriou a genitalisti, „Rak” 2000, nr 3.
Chrobáková, Stanislava, Literatúra v diskusii I, „Slovenská literatúra” 1999, nr 1.
Czapliński, Przemysław, Ślady przełomu. O polskiej prozie 1976−1996, Kraków 1997.
Drug, Štefan, Z literárnych sporov po novembri 1989, w: idem, Literatúra a politika po slovensky, Bratislava 2003.
Hochel, Igor, Vývinové kontexty a súvislosti, w: I. Hochel, L. Čúzy, Z. Kákošová, Slovenská literatúra po roku 1989, Bratislava 2007.
Hvišč, Jozef, Mařcok, Viliam, Bátorová, Mária, Petrík, Vladimír, Biele miesta v slovenskej literatúre, Bratislava 1991.
Literatura polska po 1989 roku w świetle teorii Pierre’a Bourdieu. Raport z badań, Kraków 2014.
Jenčíková, Eva, Zajac, Peter, Situácia súčasnej slovenskej literatúry, „Slovenské pohľady” 1989, nr 2.
Kasarda, Martin, Literatúra si našla svoje miesto, stačí napísať nekrológ, „Romboid” 2000, nr 6.
Kolektív autorov, Študentský prológ k Nežnej revolúcii, Bratislava 2019.
Kornhauser, Julian, Międzyepoka. Szkice o poezji i krytyce, Kraków 1995.
Kršáková, Dana, Situácia súcasnej slovenskej literatúry 1, http://www.iliteratura.cz/Clanek/17307/situacia-sucasnej-slovenskej-literatury-1- (d.d. 15.03.2020).
Literatura polska po 1989 roku w świetle teorii Pierre’a Bourdieu. Podręcznik, red. G. Jankowicz, P. Marecki, M. Sowiński, Kraków 2015.
Majerek, Rafał, Przestrzenie pamięci − rewitalizacje mitu i próby reinterpretacji tradycji w dyskursie słowackim po 1989 roku, w: Kultury słowiańskie między postkomunizmem a postmodernizmem, red. M. Dąbrowska-Partyka, Kraków 2009.
Marčok, Viliam a kolektív, Dejiny slovenskej literatúry III. Cesty slovenskej literatúry druhou polovicou XX. storočia, Bratislava 2004.
Matejovič, Pavel, Literatúra, „život” a vy... (Anketa), „Rak” 1999, nr 6.
Matejovič, Pavel, Viac odvahy k premýšľaniu, „Rak” 1996, nr 6.
Michalovič, Pavel, Malá úvaha o literatúre, o dobe a všeličom inom, „Romboid” 2000, nr 6.
Mikula, Valér, Estetikum či politikum? Medzníky v slovenskej literatúre po roku 1945, w: idem, Čakanie na dejiny. State k slovenskej literárnej histórii, Bratislava 2013.
Mikula, Valér, Hodnoty a literárne dejiny. K situácii slovenskej literárnej historiografie, w: idem, Čakanie na dejiny. State k slovenskej literárnej histórii, Bratislava 2013.
Mikula, Valér, Novodobá slovenská literatúra, w: idem, Čakanie na dejiny. State k slovenskej literárnej histórii, Bratislava 2013.
Nycz, Ryszard, Możliwa historia literatury, w: idem, Poetyka doświadczenia. Teoria − nowoczesność − literatura, Warszawa 2012.
Rassloff, Ute, Poetika coolness? Mladá slovenská próza po roku 1989, „Rak” 1999, nr 5.
Součková, Marta, P[r]ózy po roku 1989, Bratislava 2009.
Součková, Marta, Różne formy podmiotu w literaturze słowackiej po 1989 roku, tłum. M. Buczek, w: Literatury słowiańskie po roku 1989. Nowe zjawiska, tendencje, perspektywy, t. 3: Podmiotowość, red. B. Czapik-Lityńska, Warszawa 2005.
Šrank, Jaroslav, Poème fatal (Text generation. Zvodcovia zmyslu), „Romboid” 2000, nr 6.
Šrank, Jaroslav, Situácia slovenskej literatúry na konci 20. a začiatku 21. storočia (K pluralizmu literárneho poľa), w: Tradycja i wyzwania. Metodologia badań slawistycznych XX i XXI wieku, red. H. Mieczkowska, E. Solak, P. Fałowski, N. Palich, Kraków 2015.
Šútovec, Milan, Literatúra v diskusii, w: idem, Zo šedej zóny, Bratislava 1999.
Šútovec, Milan, Začiatok sedemdesiatych rokov ako literárnohistorický problém, „Slovenské pohľady” 1989, nr 1.
Taranenková, Ivana, Premeny poetík? (Niekol’ko poznámok k reflexii slovenskej literatúry po roku 1989), „Slovenská literatúra” 2009, nr 6.
Zajac, Peter, Literatura słowacka na końcu XX wieku, tłum. A. S. Jagodziński, „Literatura na Świecie” 2007, nr 7−8.
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-1333-3763
adiunkt w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, zajmuje się problematyką najnowszej prozy słowackiej oraz zagadnieniami tożsamości narodowej i kulturowej Słowaków w perspektywie historycznej i współczesnej. Autor monografii Pamięć − mit − tożsamość. Słowackie procesy autoidentyfikacyjne w okresie odrodzenia narodowego (Kraków 2011) i licznych artykułów publikowanych w Polsce i na Słowacji, członek Komisji Kultury Słowian Polskiej Akademii Umiejętności.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
