Zbigniew Morsztyn spotyka Stephena Dedalusa
Abstrakt
Esej wyrasta z namysłu nad totalnością literatury − i jej bezczasowością. Stanowi próbę odczytania na nowo Myśli ludzkiej Zbigniewa Morsztyna i zarazem krótkiego ustępu Portretu artysty z czasów młodości Jamesa Joyce’a. Znalezione w obu tekstach kosmografie okazują się nie tylko alegorycznymi mapami ludzkiej duszy − odpowiednio barokowej (geocentrycznej) i modernistycznej (egocentrycznej) − ale też negatywowymi kopiami samych siebie. Joyce i Morsztyn, tak jak św. Augustyn w dziesiątej księdze Wyznań, znaleźli w swoich duszach „wszystko”. Obaj, w sposób figuratywny, opisali mikroskopijną zawartość myślenia jako nieskończoną w Pascalowskim sensie tego pojęcia − jakkolwiek ich opisy, o dziwo, są względem siebie jakby symetrycznie odwrócone.
Słowa kluczowe
Zbigniew Morsztyn; James Joyce; kosmografia; barok; modernizm; geocentryzm; egocentryzm
Bibliografia
Augustinus, Aurelius, Confessions, t. 1: Introduction and Text, red. J. J. O’Donnell, Oxford 1992.
Herder, Johann Gottfried, Myśli o filozofii dziejów, t. 1, tłum. J. Gałecki, Warszawa 1962.
Iser, Wolfgang, Apelatywna struktura tekstów. Nieokreśloność jako warunek oddziaływania prozy literackiej, tłum. M. Łukasiewicz, „Pamiętnik Literacki” 1980, z. 1.
Joyce, James, A Portrait of the Artist as a Young Man. Authoritative Text. Backgrounds and Context. Criticism, red. J. P. Riquelme, New York−London 2007.
Kahler, Erich von, Untergang und Übergang. Essays, München 1970.
Kochanowski, Jan, Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1980.
Lubomirski, Stanisław Herakliusz, Poezje zebrane, t. 1: Teksty, Warszawa 1995.
Lucretius Carus, Titus, De rerum natura, red. M. Deufert, Berlin−Boston 2019.
Morsztyn, Zbigniew, Muza domowa, t. 1, oprac. J. Dürr-Durski, Warszawa 1954.
Morsztyn, Zbigniew, Wybór wierszy, oprac. J. Pelc, Kraków 1975.
Mrowcewicz, Krzysztof, Trivium poetów polskich epoki baroku: klasycyzm − manieryzm − barok, Warszawa 2005.
Pascal, Blaise, Myśli, tłum. T. Żeleński (Boy), oprac. J. Chevalier, M. Tazbir, Warszawa 1989.
Pelc, Janusz, Zbigniew Morsztyn. Arianin i poeta, Wrocław 1966.
Pelc, Janusz, Zbigniew Morsztyn na tle poezji polskiej XVII w., Warszawa 1973.
Rilke, Rainer Maria, Neue Gedichte, Leipzig 1920.
Rilke, Rainer Maria, Poezje, red. J. Przyboś, Warszawa 1959.
Stanford, William Bedell, The Ulysses Theme. A Study in the Adaptability of a Traditional Hero, Oxford 1954.
Stempowski, Jerzy, Szkice literackie, t. 1: Chimera jako zwierzę pociągowe. 1926−1941, Warszawa 2001.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-1029-3508
filozof kultury, filolog klasyczny, programista JavaScriptu. Autor książek: Rozprawa z Odysem (2017), Przyszłość jest katastrofą (2011), Humanistyka jako hermeneutyka (2007), Epaenus sive Aenigma (2007). Doktor filozofii, asystent w Zakładzie Literatury i Kultury Epok Dawnych Instytutu Literatury Polskiej UW.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
