W poszukiwaniu utraconych morałów. Tłumaczenie moralités w baśniach Charles’a Perraulta na przykładzie wybranych tekstów polskich


Abstrakt

W artykule przedstawiono analizę morałów do trzech baśni Charles’a Perraulta w tłumaczeniach i adaptacjach Hanny Januszewskiej, Barbary Grzegorzewskiej i Mileny Kusztelskiej. Podjęto próbę wskazania i wytłumaczenia trudności z polską recepcją morałów w kontekście odmiennej rzeczywistości językowej i kulturowej oraz innych poglądów na związki baśni z moralnością i dydaktyzmem w XVII-wiecznej Francji i we współczesnej Polsce.

Słowa kluczowe

baśń; Charles Perrault; Czerwony Kapturek; dydaktyzm w literaturze dziecięcej; Kopciuszek; morał; przekład; Wróżki

Adamczykowa, Z. (2004). Literatura dziecięca. Funkcje – kategorie – gatunki. Warszawa: Wydawnictwo WSP TWP.

Anonim (2005). Lettres de Monsieur de ** à Mademoiselle *** sur les pièces de Grisélidis et Peau d’Âne, de MR Perrault. W: T. Gheeraert (red.), Perrault, Fénelon, Mailly, Préchac, Choisy, et anonymes : Contes merveilleux (s. 259–299). Paris: Honoré Champion Éditeur. (wyd. oryg. 1694).

Ariès, P. (2010). Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w czasach ancien régime’u (M. Ochab, tłum.). Warszawa: Aletheia. (wyd. oryg. 1960).

b.a. (2006). Cny. W: S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego PWN (s. 478). Warszawa: WN PWN.

Barchilon, J. (1975). Le conte merveilleux français de 1690 à 1790 : cent ans de féerie et de poési ignorées de l’histoire littéraire. Paris: Librairie Honoré Champion.

Bettelheim, B. (1996). Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni (D. Danek, tłum.). Warszawa: Agencja Wydawnicza Jacek Santorski i S-ka, W.A.B. (wyd. oryg. 1975).

Craveri, B. (2009). Złoty wiek konwersacji (J. Ugniewska, K. Żaboklicki, tłum.). Warszawa: Oficyna Naukowa. (wyd. oryg. 2006).

Czyńska, A. (2016). Dawno, dawno temu – baśń tradycyjna w życiu współczesnego dziecka. W: U. Chęcińska (red.), Dziecko i baśnie świata w kontekście wczesnej edukacji (s. 263–273). Szczecin: WN US.

d’Aulnoy, M.-C. (1987). Baśnie czarodziejskie (R. Stiller, tłum.). Warszawa: „Alfa”. (wyd. oryg. 1697–1698).

d’Aulnoy, M.-C. (2007). Błękitny ptak i inne baśnie (B. Grzegorzewska, tłum.). Warszawa: Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 1697–1698).

Darnton, R. (2012). Wielka masakra kotów i inne epizody francuskiej historii kulturowej (D. Guzowska, tłum.). Warszawa: WN PWN. (wyd. oryg. 1984).

de Villiers, P. (2007). Entretiens sur les contes de fées [fragmenty]. W: N. Rizzoni, J. Boch (wyd.), Les fées entrent en scène. Le conte en débat (s. 381–400). Paris: Honoré Champion Éditeur. (wyd. oryg. 1699).

Fumaroli, M. (1982). Les Enchantement de l’éloquence. Les Fées de Charles Perrault ou De la littérature. W: M. Fumaroli (red.), Le Statut de la littérature. Mélanges offertes à Paul Bénichou (s. 152–186). Genève: Droz.

Grimm, W., Grimm, J. (2010). Czerwony Kapturek. W: Baśnie dla dzieci i dla domu (E. Pieciul-Karmińska, tłum., t. 1, s. 147–151). Poznań: Media Rodzina. (wyd. oryg. 1857).

Hazard, P. (1963). Książki, dzieci i dorośli (I. Słońska, tłum.). Warszawa: Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 1932).

Heidmann, U. (2016). Reconfigurer les contes pour moraliser autrement. Fuseau, quenouille de verre et pantoufle de verre. Féeries, 13, 65–85.

Heidmann, U., Adam, J.-M. (2010). Textualité et intertextualité des contes. Perrault, Apulée, La Fontaine, Lhéritier.... Paris: Éditions Classiques Garnier.

Hennard Dutheil de la Rochère, M. (2009–2010). Metamorfozy Kopciuszka. Studium porównawcze dwóch angielskich przekładów baśni Perraulta (A. Arno, tłum.). Przekładaniec, 22–23(2–1), s. 36–58.

Jasmin, N. (2002). Naissance du conte féminin. Mots et merveilles : les contes de fées de Madame d’Aulnoy (1690–1698). Paris: Honoré Champion Éditeur.

Jaworska, J., Jaworska, M. (1929). Co i w jaki sposób opowiadać dzieciom młodszym i starszym. Lwów, Warszawa: Książnica-Atlas.

Jolles, A. (1965). Proste formy (R. Handke, tłum.). Przegląd Humanistyczny, 5, 65–84. (wyd. oryg. 1929).

Kamieńska, A. (1978). [Głos w dyskusji]. W: H. Skrobiszewska (red.), Baśń i dziecko (s. 226–228). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Kielar-Turska, M. (1992). Wartości baśni odkrywane przez dzieci i dorosłych. W: M. Kielar-Turska, M. Przetacznik-Gierowska (red.), Dziecko jako odbiorca literatury (s. 139–157). Warszawa, Poznań: WN PWN.

Klingberg, G. (2008). Facets of children’s literature research: Collected and revised writings. Stockholm: Svenska barnboksinstitutet.

Konieczna, E. (2005). Baśń w literaturze i w filmie. Kraków: TAiWPN Universitas.

Kostecka, W. (2014). Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatunku. Intertekstualne gry z tradycją literacką. Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Kostkiewiczowa, T. (2008). Morał. W: J. Słowiński (red.), Słownik terminów literackich (s. 324). Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Krzyżanowski, J. (1980). Sto baśni ludowych. W: Szkice folklorystyczne. W kręgu pieśni. W krainie bajki (t. 2, s. 144–159). Kraków: Wydawnictwo Literackie. (wyd. oryg. 1956).

Kuliczkowska, K. (1948). O współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Odrodzenie, 5(50), 3.

Kuliczkowska, K. (1970). W sprawie adaptacji Chaty wuja Toma. W: W szklanej kuli. Szkice o literaturze dla dzieci i młodzieży (s. 87–94). Warszawa: Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 1965).

Leszczyński, G. (1990). Młodopolska lekcja fantazji. O przełomie antypozytywistycznym w literaturze fantastycznej dla dzieci i młodzieży. Warszawa: Instytut Literatury Polskiej UW.

Lhéritier de Villandon, M.-J. (2007). Lettre à Madame D. G***. W: N. Rizzoni, J. Boch (wyd.), Les fées entrent en scène. Le conte en débat (s. 371–378). Paris: Honoré Champion Éditeur. (wyd. oryg. 1696).

Librachowa, M. (1946–1947). Uwagi nad literaturą dla dzieci i młodzieży. Ruch Pedagogiczny, 30(2), 143–160.

Loskoutoff, Y. (1987). La Sainte et la fée. Dévotion à l’enfant Jésus et mode des contes merveilleux à la fin du règne de Louis XIV. Genève: Librairie Droz.

Lüthi, M., The fairytale as art form and portrait of man (J. Erickson, tłum.). Bloomington, IN: Indiana University Press. (wyd. oryg. 1975).

Łasiewicka, A. (1947). Polska literatura dla dzieci 9–10-letnich. Ruch Pedagogiczny, 30(4), 252–271.

Manasterska-Wiącek, E. (2015). Dyfuzja i paradyfuzja w przekładach literatury dla dzieci. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Martuszewska, A. (1978). Dydaktyzm literatury popularnej czy popularność literatury dydaktycznej. Teksty, 37(1), 187–197.

Miller, K., Cichocka, T. (2009). Bajki rozebrane. Jak odnaleźć się w swojej baśni. Łódź: Wydawnictwo JK.

Morgan, J. (1987). Le Maître chat: Furetière and the Dangers of Deception. W: M. Bareau, J. Barchilon, D. Stanton, J. Alter (red.), Actes de Banff. Les contes de Perrault. La contestation et ses limites. Furetière (s. 67–78). Paris, Seattle, WA, Tübingen: Papers on French Seventeenth Century Literature.

Muratore, M. J. (1991). The discourses of imprisonment in Perrault’s contes. W: M.-F. Hilgar (red.), Actes de Las Vegas : Théorie dramatique. Théophile de Viau. Les Contes de fées (s. 159–166). Paris, Seattle, WA, Tübingen: Papers on French Seventeenth Century Literature.

Niesporek-Szamburska, B. (2013). Dobre maniery, czyli o dydaktyzmie we współczesnej literaturze dziecięcej. W: B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek (red.), Nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań (s. 55–69). Katowice: Wydawnictwo UŚ.

Olek-Redlarska, Z. (2016). W kręgu kultury i literatury dla dzieci. Białystok: Wydawnictwo UwB.

Perrault, C. (1971a). Czerwony Kapturek. W: Bajki (H. Januszewska, oprac., s. 27–38). Warszawa: Nasza Księgarnia.

Perrault, C. (1971b). Kopciuszek. W: Bajki (H. Januszewska, oprac., s. 51–68). Warszawa: Nasza Księgarnia.

Perrault, C. (1971c). Wróżki. W: Bajki (H. Januszewska, oprac., s. 121–131). Warszawa: Nasza Księgarnia.

Perrault, C. (1993a). Mały Czerwony Kapturek. W: Bajki Babci Gąski. (H. Januszewska, tłum., s. 11–14). Warszawa: Czytelnik. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (1993b). Kopciuszek, czyli pantofelek z popieliczki. W: Bajki Babci Gąski. (H. Januszewska, tłum., s. 23–34). Warszawa: Czytelnik. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (1993c). Wróżki. W: Bajki Babci Gąski. (H. Januszewska, tłum., s. 93–98). Warszawa: Czytelnik. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (2005a). À Mademoiselle. W: T. Gheeraert (red.), Perrault, Fénelon, Mailly, Préchac, Choisy, et anonymes : Contes merveilleux (s. 183–184). Paris: Honoré Champion. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (2005b). Cendrillon ou la petite pantoufle de verre. Conte. W: T. Gheeraert (red.), Perrault, Fénelon, Mailly, Préchac, Choisy, et anonymes : Contes merveilleux (s. 223–230). Paris: Honoré Champion. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (2005c). La belle au bois dormant. W: T. Gheeraert (red.), Perrault, Fénelon, Mailly, Préchac, Choisy, et anonymes : Contes merveilleux (s. 185–197). Paris: Honoré Champion. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (2005d). Le Petit Chaperon rouge. Conte. W: T. Gheeraert (red.), Perrault, Fénelon, Mailly, Préchac, Choisy, et anonymes : Contes merveilleux (s. 199–203). Paris: Honoré Champion. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (2005e). Les Fées. Conte. W: T. Gheeraert (red.), Perrault, Fénelon, Mailly, Préchac, Choisy, et anonymes : Contes merveilleux (s. 219–221). Paris: Honoré Champion. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (2005f). Peau d’Âne. Conte. W: T. Gheeraert (red.), Perrault, Fénelon, Mailly, Préchac, Choisy, et anonymes : Contes merveilleux (s. 147–169). Paris: Honoré Champion. (wyd. oryg. 1694).

Perrault, C. (2005g). Préface. W: T. Gheeraert (red.), Perrault, Fénelon, Mailly, Préchac, Choisy, et anonymes : Contes merveilleux (s. 103–108). Paris: Honoré Champion. (wyd. oryg. 1694).

Perrault, C. (2009a). Czerwony Kapturek. W: Bajki (M. Kusztelska, tłum. i oprac., s. 36–56). Poznań: Oficyna Wydawnicza G&P.

Perrault, C. (2009b). Kopciuszek. W: Bajki (M. Kusztelska, tłum. i oprac., s. 91–135). Poznań: Oficyna Wydawnicza G&P.

Perrault, C. (2009c). Wróżki. W: Bajki (M. Kusztelska, tłum. i oprac., s. 136–147). Poznań: Oficyna Wydawnicza G&P.

Perrault, C. (2010a). Czerwony Kapturek. W: Baśnie, czyli opowieści z dawnych czasów (B. Grzegorzewska, tłum., s. 23–27). Kalisz: Agencja Librone. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (2010b). Kopciuszek. W: Baśnie, czyli opowieści z dawnych czasów (B. Grzegorzewska, tłum., s. 65–77). Kalisz: Agencja Librone. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (2010c). Wróżki. W: Baśnie, czyli opowieści z dawnych czasów (B. Grzegorzewska, tłum., s. 79–85). Kalisz: Agencja Librone. (wyd. oryg. 1697).

Perrault C. (2015). Kopciuszek (Z. Beszczyńska, tłum.). Poznań: Media Rodzina. (wyd. oryg. 1697).

Perrault, C. (2016). Ośla Skórka. Baśń (S. Całek, tłum.). Creatio Fantastica, 2(53), 99–115. (wyd. oryg. 1694).

Pieciul-Karmińska, E. (2010). Słowo od Tłumaczki. Baśnie braci Grimm na nowo. W: W. Grimm, J. Grimm, Baśnie dla dzieci i dla domu. (E. Pieciul-Karmińska, tłum., t. 2, s. 443–484). Poznań: Media Rodzina.

Robert, R. (1981). Le conte de fées littéraire en France de la fin du XVIIe à la fin du XVIIIe siècle. Nancy: Presses Universitaires de Nancy.

Seifert, L. C. (1991). Tales of difference: Infantilization and the recuperation of class and gender in 17th-century contes de fées. W: M.-F. Hilgar (red.), Actes de Las Vegas : Théorie dramatique. Théophile de Viau. Les Contes de fées (s. 179–194). Paris, Seattle, WA, Tübingen: Papers on French Seventeenth Century Literature.

Sermain, J.-P. (2005). Le Conte de fées du classicisme aux Lumières. Paris: Éditions Desjonquères.

Sermain, J.-P. (2016). Poétique du récit : vie morale et sens moral dans les Contes de Perrault. Féeries, 13, 47–64.

Simonides, S. (1978). Fantastyka baśni i innych tekstów folklorystycznych w życiu dziecka. W: H. Skrobiszewska (red.), Baśń i dziecko (s. 110–133). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Skibińska, E. (1999). Przekład a kultura. Elementy kulturowe we francuskich tłumaczeniach Pana Tadeusza. Wrocław: Wydawnictwo UWr.

Skrobiszewska, H. (1971). Książki naszych dzieci, czyli o literaturze dla dzieci i młodzieży. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Socha, I. (2002). Polskie przekłady dla dzieci i młodzieży w latach 90. W: J. Papuzińska, G. Leszczyński (red.), Kultura literacka dzieci i młodzieży u progu XXI stulecia (s. 205–215). Warszawa: CEBiD.

Sokół, J. (2006). Najpiękniejsze baśnie Charles’a Perraulta. Poznań: Publicat.

Soriano, M. (1968). Les Contes de Perrault. Culture savante et traditions populaires. Paris: Gallimard.

Starowieyska-Morstinowa, Z. (1939). Twoje i moje dzieciństwo. Lwów, Warszawa: Książnica-Atlas.

Storer, M. E. (1928). Un épisode littéraire de la fin du XVIIe siècle : La mode des contes de fées (1685–1700). Paris: Librairie Ancienne Honoré Champion.

Tyszkowa, M. (1978). Baśń i jej recepcja przez dzieci. W: H. Skrobiszewska (red.), Baśń i dziecko (s. 134–152). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

van Coillie, J. (2009). Nie ma śpiącej królewny bez kolców. Tłumaczenie baśni. Propozycja modelu analizy porównawczej (E. Wójcik-Leese, tłum.). Przekładaniec, 22–23(2–1), 11–35.

Waksmund, R. (1987). Nie tylko Robinson, czyli o oświeceniowej literaturze dla dzieci i młodzieży. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza.

Waksmund, R. (2000). Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (tematy – gatunki – konteksty). Wrocław: Wydawnictwo UWr.

Waksmund, R. (2005). Baśń sponiewierana. Kartka z dziejów gatunku. W: G. Leszczyński (red.), Kulturowe konteksty baśni. Tom 1. Rozigrana córa mitu (s. 38–55). Poznań: Centrum Sztuki Dziecka.

Waksmund, R. (1998). Sąd nad baśniami braci Grimm w polskiej krytyce literackiej lat 1945–1949. Orbis Linguarum, 10, 235–244.

Wasilewska, A. (2012). Fantastyka baśniowa a dziecko – wychowanie czy manipulacja?. Gdańsk: Wydawnictwo UG.

Wortman, S. (1958). Baśń w literaturze i w życiu dziecka. Co i jak opowiadać?. Warszawa: SBP.

Woźniak, M. (2009–2010). Jak to z Kotem w butach było. Baśnie Charles’a Perraulta w przekładzie i w adaptacji Hanny Januszewskiej. Przekładaniec, 22–23(2–1), 59–79.

Woźniak, M. (2010). Autor bez tekstu – tekst bez autora. Polskie tłumaczenia i adaptacje baśni Perraulta Kopciuszek. Filoteknos, 1, 132–145.

Zipes, J. (2006). Fairy tales and the art of subversion: The classical genre for children and the process of civilization. New York, NY: Routledge.

Zuber, R. (1997). Les Contes de Perrault et leurs voix merveilleuses. W: Les émerveillements de la raison. Classicismes littéraires du XVIIe siècle français (s. 261–295). Paris: Klicksieck.

Pobierz

Opublikowane : 2019-12-31


Kaczyńska, B. (2019). W poszukiwaniu utraconych morałów. Tłumaczenie moralités w baśniach Charles’a Perraulta na przykładzie wybranych tekstów polskich. Dzieciństwo. Literatura I Kultura, 1(2), 12-35. https://doi.org/10.32798/dlk.167

Barbara Kaczyńska  b.kaczynska@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski  Polska
http://orcid.org/0000-0003-0421-9205

Barbara Kaczyńska – mgr, przygotowuje rozprawę doktorską w Instytucie Lingwistyki Stosowanej Wydziału Lingwistyki Stosowanej na Uniwersytecie Warszawskim dotyczącą recepcji XVII- i XVIII-wiecznej francuskiej baśni literackiej w polskiej literaturze dziecięcej. Kontakt: b.kaczynska@uw.edu.pl.






Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:

  • mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
  • nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.

Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl