Rzeczowniki żeńskoosobowe zakończone na -yni/-ini, -ica, -iczka, -aczka, -anka, -arka w XVII i XVIII wieku (na materiale z Elektronicznego korpusu tekstów polskich z XVII i XVIII w.)
Abstrakt
Przedmiotem opisu były feminatywy wyłonione z Elektronicznego Korpusu Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.). Skatalogowano je według kryterium składniowo-semantycznego oraz poddano badaniom korpusowym. Największą grupę stanowiły derywaty z sufiksem -anka, najmniejszą zaś formacje zakończone na -yni/-ini. Znacząca część leksyki miała niewielką liczbę użyć w korpusie. Ponadto badania wykazały, że feminatywy w dużej części funkcjonowały jedynie w języku artystycznym i nie występowały równomiernie w korpusie, lecz były skupione tylko w niektórych tekstach. Porównanie najrzadziej występujących form z notacją w słownikach z epoki pokazuje, że ówczesna leksykografia nie odzwierciedla frekwencji użycia w uzusie.
Słowa kluczowe
feminatywy; KorBa; barok; słowotwórstwo; badania korpusowe
Źródło finansowania
Projekt badawczy finansowany ze środków Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki na lata 2013–2018 pt. Rozbudowa „Elektronicznego Korpusu Tekstów Polskich XVII i XVIII w.” i jego integracja z „Elektronicznym słownikiem języka polskiego XVII i XVIII w.” (nr 0036/NPRH2/H11/81/2012), kierowany przez prof. Włodzimierza Gruszczyńskiego.
Bibliografia
Bogucka, M. (1995). Kobieta w społeczeństwie polskim XVI-XVIII wieku. W: A. Żarnowska (red.), Pamiętnik XV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, t. 2. Przemiany społeczne a model rodziny (3–16). Gdańsk–Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Doroszewski, W. (1928). Monografie słowotwórcze, Prace Filologiczne, t. 13.
Dyszak, A.S. (2013). Potrzeba czy zbędna moda? W: M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie (78–83). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Grabias, S. (1981). O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Feminatywy – dyskusja o języku (2022, luty). Pozyskano z: skrivanek.pl.
Grochowska, M., Wierzbicka, A. (2015). Produktywne typy słowotwórcze nazw żeńskich we współczesnej polszczyźnie, Acta Universitatis Lodziensis 19, 45–54.
Grzegorczykowa, R., Puzynina, J. (1979). Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime. Warszawa: PWN.
Iwanowska, A. (1994). O metodzie leksykograficznej „Nowego dykcyjonarza to jest mownika polsko-niemiecko-francuskiego” (1764) Michała Abrahama Troca, Prace Filologiczne, 39, 291–325.
Janicki, K. (2019, listopad). Żeńskie końcówki, feminatywy w II RP. Używano ich w Polsce już 100 lat temu i nie wzbudzały kontrowersji. Pozyskano z: wielkahistoria.pl.
Janicki, K. (2021). Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Karwatowska, M., Szpyra-Kozłowska, J. (2005). Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kleszczowa, K. (1998). Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kreja, B. (2002). Polskie formacje feminatywne. System i uzus. W: Studia i szkice słowotwórcze (26–31). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Kuchowicz, Z. (1990). Postawa wobec kobiety w kulturze szlacheckiej polskiego baroku. W: B. Jedynak (red.), Kobieta w kulturze i społeczeństwie, t. 1 (7-50). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Laskowski, R. (1962). Kontynuanty prasłowiańskiego przyrostka *ynji w języku polskim, Język Polski, 3, 171–187.
Puzynina, J. (1956). O metodzie leksykograficznej w Thesaurusie Knapskiego, Poradnik Językowy, 4, 121–128.
Rodek, E. (2022). O apostrofie łaskawy czytelniku i formule pożegnalnej bądź łaskaw w przedmowach do dzieł wydanych w latach 1650–1750, Język Polski, 2, 93–106. DOI: 10.31286/JP.01019
Skudrzyk, A. (2020). Od prorokini do marszałkini, czyli o derywacji w miarę potrzeb, Studia Linguistica, 15, 247–254. DOI: 10.24917/20831765.15.20
Walkiewicz, A. (2022). Językowe wykładniki niebinarności płci w polszczyźnie. Część 1: Wprowadzenie do problematyki i próba systematyzacji, Prace Językoznawcze XXIV/1, 85-100, DOI: 10.31648/pj.7599
Zielińska, K. (2016). Polka w osiemnastowiecznym Stambule. Rzecz o Reginie Pilsztynowej i jej postrzeganiu Imperium Osmańskiego, Turystyka Kulturowa, 6, 108–120. Pozyskano z: turystykakulturowa.org/ojs/index.php/tk/article/view/779/706.
WYKAZ ŹRÓDEŁ
Anonim. (1612). Wielkie zwierciadło przykładów (Sz. Wysocki, tłum.). Kraków: J. Szarffenberger.
Birkowski, F. (1623). Kazania obozowe o Bogarodzicy. Kraków: A. Piotrkowczyk.
Drużbacka, E. (1752). Zbiór rytmów duchownych, panegirycznych, moralnych i światowych. Warszawa: Drukarnia Pijarów.
Dzieje Apostolskie (1632). W: Biblia Gdańska (D. Mikołajewski, tłum.). Gdańsk: A. Hünefeld.
Gostkowski, W. (1622). Sposób jakim góry złote, srebrne, w przezacnym Królestwie Polskim zepsowane naprawić. B.m.
Jan z Kijan (aut. domn.) (1615). Fraszki nowe sowizrzałowe. Kraków: b.n.w.
Jan z Wychylówki [(1618) 1902]. T. Wierzbowski (wyd.), Kiermasz wieśniacki. Warszawa: K. Kowalewski.
Knapiusz, G. (1643). Thesaurus Polonolatinograecus seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae. Kraków: F. Cezary.
Kochowski, W. (1674). Epigramata polskie. Kraków: W. Górecki.
Korczyński, A. [(1698) 1949]. Wizerunk złocistej przyjaźnią zdrady, R. Pollak, S. Saski (wyd.). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Morsztyn, J.A. [(1654–1676) 1971]. Utwory zebrane, L. Kukulski (wyd.). Warszawa: PWN.
Sarbiewski, M. [(1640) 1965]. [Wiersze] (J. Gawiński, tłum.). W: Poeci polskiego baroku (J. Sokołowska, K. Żukowska, oprac.), t. 1. Warszawa: PIW.
Tasso, T. (1618). Goffred abo Jeruzalem wyzwolona (P. Kochanowski, tłum.). Kraków: F. Cezary.
Twardowski, K. (1628). Pochodnia miłości bożej. Kraków: W. Piątkowski.
Twardowski, S. (1701). Nadobna Paskwilina. Kraków: Drukarnia Akademicka.
Troc, M.A. (1764). Nowy dykcjonarz to jest mownik polsko-francusko-niemiecki, t. 3. Lipsk: J.F. Gledycz.
Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Polska
https://orcid.org/0000-0002-9967-0332
