Kryminał dla erudytów. Łacińskie cytaty w powieściach Marka Krajewskiego
Abstrakt
Artykuł poświęcono omówieniu łacińskich wtrętów w pisarstwie Marka Krajewskiego. Przybliżono kwestię znaczenia łaciny jako medium kultury antycznej i języka elit, zarysowano pozycję kryminału jako przedmiotu badań naukowych, by przejść do pokazania bogactwa łacińskich jedno- i wielowyrazowych cytatów (obecnych w ośmiu kryminałach), służących m.in. oddaniu kolorytu języka dwudziestolecia międzywojennego, realiów
czasu i miejsc akcji, charakterystyce postaci, budowaniu odczucia ambiwalencji w kreacji głównych bohaterów, wartościowaniu, wprowadzaniu humoru. Obecność łacińskich cytatów w kryminałach może być wyrazem dążenia autora do wpisania się w tendencje gatunkowe i kulturowe (postmodernizm), do rozszerzenia grona odbiorców o erudycyjnych, do nobilitacji kryminału jako gatunku, do wiernego odtworzenia realiów i języka czasu akcji, do realizacji misji edukacyjno-dydaktycznej i do wykreowania znamiennej cechy idiostylu, u którego podłoża leży wykształcenie klasyczne autora.
Słowa kluczowe
język łaciński; wtręt; retrokryminał
Bibliografia
Axer, J. (2004). (red.). Łacina jako język elit, Warszawa: OBTA.
Bieńkowski, T. (1991). Antyk. W: T. Kostkiewiczowa (red.), Słownik literatury polskiego oświecenia (14–21). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dalasiński, T., Markiewka, T.S. (2015). (red.). Kryminał. Gatunek poważ(a)ny?, t. 1–2, Toruń: „ProLog. Interdyscyplinarne czasopismo humanistyczne”.
Dubisz, S. (2007). Wpływ łaciny na język polski, Poradnik Językowy, 5, 3–13.
Eridanos. Bibliografia Polskich Badań nad Antykiem i Tradycją Antyczną, http://www.eridanos.umcs.lublin.pl/pl/projekt.html.
Gemra, A. (2013). Eberhard Mock na tropie: Breslau/Wrocław w powieściach Marka Krajewskiego. W: M. Ursel, O. Taranek-Wolańska (red.), Śląskie pogranicza kultur, (t. 2, 119–143). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Hermann, M. (2014). O łacinie tylko dobrze. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Krawczyk, A., Kowalczyk, M.J. (1996). (red.). Wybrane zagadnienia z literatury. cz. 1, Antyk: inspiracje antyczne w literaturze, Kielce: Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP.
Luboń, A. (2019). Filologia klasyczna i retrokryminały. O pisarstwie Marka Krajewskiego. W: A. Nęcka, D. Nowacki, J. Pasterska (red.), Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych. Część 3 (129–168). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Łanowski, J. (1997). Do polskiego czytelnika. W: J. Łanowski (red. nauk.), P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej (XVI–XXIII). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Marcinowska, B. (2017). Książka-ulicznica, czyli początki powieści kryminalnej w Polsce, Kwartalnik Opolski, 4, 45–53.
Mikołajczak, A.W. (1998). Łacina w kulturze polskiej. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
OBTA – Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną, http://www.obta.al.uw.edu.pl.
Ożóg, K. (2008). Zmiany we współczesnym języku polskim i ich kulturowe uwarunkowania. W: A. Dąbrowska (red.), Język a Kultura: tom jubileuszowy (t. 20, 59–79). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Plezia, M. (2001). Scripta minora. Łacina średniowieczna i Wincenty Kadłubek. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
Puda-Blokesz, M. (2021). Dziedzictwo mitologii starożytnych w polskiej chrematonimii funeralnej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Puda-Blokesz, M. (2022). Językowe ślady starożytnej kultury grecko-rzymskiej w powieściach kryminalnych Marka Krajewskiego, Język Polski, 102, nr 3, 66–78. DOI: 10.31286/JP.01023
Puda-Blokesz, M., Ryszka-Kurczab, M. (red.). (2020). Dziedzictwo antyczne i biblijne dziś, Dialog z Tradycją, t. 8, Kraków: Collegium Columbinum.
Rittel, T. (2018). Elżbieta Drużbacka. Mitologiczny kod tematyczny. Mitologizmy, mitologemy, mitemy. Kraków: Collegium Columbinum.
Rybicka, H. (1976). Losy wyrazów obcych w języku polskim. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Safarewicz, J. (1972). Wpływ łaciński na system gramatyczny polszczyzny. W: J. Zaleski (red.), Symbolae polonicae in honorem Stanislai Jodłowski (145–150). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sinko, T. (1988). Antyk w literaturze polskiej. Prace komparatystyczne, wybór i oprac. T. Bieńkowski, wstęp S. Stabryła. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Stabryła, S. (1980). Antyk we współczesnej literaturze polskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Stańczak, W. (1986). Antyk we współczesnej poezji polskiej (1956–1980). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Walczak, B. (2001). Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (527–538). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Weżgowiec, B. (2010). „O mieście, którego nie ma”, czyli Wrocław w kryminalnych powieściach Marka Krajewskiego, ZN TD UJ – Nauki Humanistyczne, 1, nr specjalny 1, 124–139.
Witaszek-Samborska, M. (1993). Zapożyczenia z różnych języków we współczesnej polszczyźnie (na podstawie słowników frekwencyjnych). Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Wróblewska, V. (2011). Tendencje rozwojowe polskiej literatury kryminalnej po 1989 roku, Acta Universitatis Wratislaviensis. Literatura i Kultura Popularna, 16, 127–145.
Wróblewska, V. (2015). Kryminał – między sztuką (słowa) a kiczem. W: T. Dalasiński, T.S. Markiewka (red.), Kryminał. Gatunek poważ(a)ny? (t. 1, 25–38). Toruń: „ProLog. Interdyscyplinarne Czasopismo Humanistyczne”.
Zieliński, K. (2016). The Ancient Quotations in Marek Krajewski’s Detective Novels. In K. Dominas, E. Wesołowska, B. Trocha (eds), Antiquity in Popular Literature and Culture (51–64). Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.
Żebrowska, P. (2019). Uczmy dzieci łaciny! Jest ważna nawet w XXI w. Pozyskano z https://holistic.news/uczmy-dzieci-laciny-przyda-sie-nawet-w-xxi-w/ [data dostępu: 18.04.2023].
WYKAZ SKRÓTÓW
ŹRÓDŁA
E – Krajewski, M. (2010). Erynie. Kraków: Wydawnictwo Znak.
GM – Krajewski, M. (2015). Głowa Minotaura, wydanie pierwsze kieszonkowe. Warszawa: Grupa Wydawnicza Foksal.
KŚwB – Krajewski, M. (2011). Koniec świata w Breslau, wydanie poprawione. Kraków: Wydawnictwo Znak.
LCh – Krajewski, M. (2011). Liczby Charona. Kraków: Wydawnictwo Znak.
RzH – Krajewski, M. (2012). Rzeki Hadesu. Kraków: Wydawnictwo Znak.
ŚwB – Krajewski, M. (2004). Śmierć w Breslau. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
WL – Krajewski, M. (2014). Władca liczb. Kraków: Wydawnictwo Znak.
WwMB – Krajewski, M. (2005). Widma w mieście Breslau, wydanie I. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
SŁOWNIKI
D – Dicta. Zbiór łacińskich sentencji, przysłów, zwrotów i powiedzeń, zebrał, oprac. i zred. Cz. Michalunio, Kraków 2008.
SWO – Słownik wyrazów obcych PWN, red. E. Sobol, Warszawa 1996.
USJP – Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, Warszawa 2006 (wersja 2.0 – płyta CD).
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0002-3449-506X
