Canis lupus – dziki i oswojony, realny i antropomorfizowany, czyli ponad sto lat wilka w literaturze dziecięcej i młodzieżowej (wybrane problemy)
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest analiza przekształceń, którym poddawany jest gatunek Canis lupus w wybranych dziełach literatury dziecięcej i młodzieżowej. Autorka tekstu podejmuję próbę wyjścia poza perspektywę antropocentryczną w celu wskazania, w jaki sposób cechy uznawane w kulturze za wilcze przyczyniają się do kreowania ogólnego wizerunku wilka jako zwierzęcia wchodzącego w relację z dziecięcym bohaterem literackim. Motywy i zabiegi artystyczne omówione w artykule, takie jak nawiązywanie relacji z człowiekiem, oswajanie czy antropomorfizacja, ukazują oblicze granicy natura – kultura z jednoczesnym podkreśleniem jej problematycznego położenia. Naczelny materiał badawczy stanowią utwory Szara Wilczyca Jamesa Olivera Curwooda (1914), Wilczerka Katherine Rundell (2015) oraz Czerwona baśń Wiktorii Korzeniewskiej (2020), a kontekstowo przywołane zostają wybrane baśnie tradycyjne i inne teksty kultury dziecięcej i młodzieżowej.
Słowa kluczowe
antropomorfizacja; baśń; Czerwona baśń; drapieżnik; dzikość; James Oliver Curwood; Katherine Rundell; literatura dziecięca i młodzieżowa; oswajanie; Szara Wilczyca; Wiktoria Korzeniewska; Wilczerka; wilk
Bibliografia
Barcz, A. (2015). Relacja człowieka i zwierzęcia w noweli Wilk, psy i ludzie Dygasińskiego. W: E. Łoch, A. Trześniewska, D. Piechota (red.), Emancypacja zwierząt? (s. 165–177). LTN.
Baluch, A. (1993). Archetypy literatury dziecięcej. Wacław Bagiński i Synowie.
Bekoff, M. (2013). Animal consciousness and science matter: Anthropomorphism is not anti-science. Relations: Beyond Anthropocentrism, 1(1), 61–68. https://doi.org/10.7358/rela-2013-001-beko.
Bell, A., Gluck, B. (reż.). (2010). Alpha and Omega [Zakochany wilczek] [film]. Crest Animation Productions, Lionsgate Films.
Bright, R., Field, J. (2019). Wilk, który się zgubił (B. Supeł, tłum.). Zielona Sowa. (wyd. oryg. 2018).
Brzechwa, J. (2014). Zoo. Skrzat. (wyd. oryg. 1938).
Cieślikowski, J. (1975). Literatura i podkultura dziecięca. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Curwood, J. O. (1961). Szara Wilczyca (J. Marlicz, tłum.). Iskry. (wyd. oryg. 1914).
Dziki. (b.d.). Słownik sjp.pl. Pobrane 21 grudnia 2020 z: https://sjp.pl/dziki.
Grimm, W., Grimm, J. (2010a). Czerwony Kapturek. W: Baśnie dla dzieci i dla domu (E. Pieciul-Karmińska, tłum., t. 1, s. 147–151). Media Rodzina. (wyd. oryg. 1857).
Grimm, W., Grimm, J. (2010b). O wilku i siedmiu koźlątkach. W: Baśnie dla dzieci i dla domu (E. Pieciul-Karmińska, tłum., t. 1, s. 25–37). Media Rodzina. (wyd. oryg. 1857).
Jans, N. (2016). Wilk zwany Romeo (A. Pluszka, tłum.). Marginesy. (wyd. oryg. 2014).
Katherine Rundell. (b.d.). Poradnia K. Pobrane 21 grudnia 2020 z: https://sklep.poradniak.pl/blog/autorzy/katherine-rundell.
Kipling, R. (2005). Księga dżungli (A. Dziarmaga, tłum.). Arkady. (wyd. oryg. 1894).
Korzeniewska, W. (2020). Czerwona baśń. Aniversum.
Kwapisz-Osadnik, K. (2012). „Jak pies z kotem”, czyli o stereotypach w języku. W: J. Kurek, K. Maliszewski (red.), Zwierzęta i ludzie (s. 31–39). MDK Batory.
London, J. (2006). Biały Kieł (M. Golewska-Stafiej, tłum.). Rytm, Waza. (wyd. oryg. 1906).
Mikołuszko, W. (2016, 26 kwietnia). Biologia baśni. Czerwony Kapturek traci niewinność. Wyborcza.pl. Pobrane 21 grudnia 2020 z: https://wyborcza.pl/1,145452,19974647,biologia-basni-czerwony-kapturek-traci-niewinnosc.html.
Mittermeier, R. A., Mittermeier, C. G., Brooks, T. M., Pilgrim, J. D., Konstant, W. R., da Fonseca, G. A. B., Kormos, C. (2003). Wilderness and biodiversity conservation. Proceedings of the National Academy of Sciences, 100(18), 10309–10313. https://doi.org/10.1073/pnas.1732458100.
Nikodem, M. (2014). Tańczący z wilkami, biegnąca z wilkami. Próba Ricoeurowskiej analizy symbolu wilka. W: D. Wężowicz-Ziółkowska, E. Wieczorkowska (red.), K. Jaglarz (współpr. red.), Wilki i ludzie. Małe kompendium wilkologii (s. 271–286). Grupa Kulturalna.
Nosek, A. (2019). Przemiany symboliki wilka w literaturze dziecięcej. Ars Inter Culturas, 8, 53–66. https://doi.org/10.34858/AIC.8.2019.003.
Nowak, S., Mysłajek, R. (2019). Po sąsiedzku z wilkami. Stowarzyszenie dla Natury „Wilk”.
Oswoić. (b.d.). Słownik sjp.pl. Pobrane 21 grudnia 2020 z: https://sjp.pl/oswoić.
Parry, R. (2019). A wolf called Wander. Greenwillow Books.
Piechota, D. (2018). Pozytywistów spotkania z naturą. Szkice ekokrytyczne. WN Katedra.
Rąbkowska, E. (2016). „Śmieciowe” zwierzęta (trash animals) i „dzieci śmieci”. Relacje dziecka i zwierzęcia w literaturze dla dzieci i młodzieży. W: A. Mik, P. Pokora, M. Skowera (red.), Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 31–51). Wydawnictwo SBP.
Rąbkowska, E. (2017). Dzieci, zwierzęta i wielka zabawa. Przekształcenia wątków zwierzęcego folkloru w polskiej literaturze dla dzieci i młodzieży w perspektywie kulturowych studiów nad zwierzętami (cultural animal studies). Polonistyka. Innowacje, 5, 85–99. https://doi.org/10.14746/pi.2017.1.5.8.
Rundell, K. (2019). Wilczerka (P. Braiter, tłum.). Poradnia K. (wyd. oryg. 2015).
Sieroń, A. (2005). Wilk i wilkołak w kulturze. Anthropos?, 4–5. Pobrane 21 grudnia 2020 z: http://www.anthropos.us.edu.pl/anthropos3/teksty/tekstB5.htm.
Skowera, M. (2016). Literackie spotkania istot podporządkowanych. Studium przypadku: Miasteczko Ostatnich Westchnień Grzegorza Gortata. W: A. Mik, P. Pokora, M. Skowera (red.), Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 53–74). Wydawnictwo SBP.
Slany, K. (2016a). Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana. WN UP.
Slany, K. (2016b). Orbis exterior w baśni magicznej i jego symbolika w Oblubienicy Tygrysa i Towarzystwie wilków Angeli Carter. W: W. Kostecka, M. Skowera (red.), Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 269–286). Wydawnictwo SBP.
Tuan, Y.-F. (2007). Animal pets: Cruelty and affection. W: L. Kalof, A. Fitzgerald (red.), The animal reader: The essential classic and contemporary writings (s. 141–153). Berg. (wyd. oryg. 1984).
Wagener, G. (2007). Wilczek (M. Wróbel-Lutz, tłum.). Tatarak. (wyd. oryg. 1993).
Wieczorkowska, E. (2014). Canis lupus w sidłach popkultury. W: D. Wężowicz-Ziółkowska, E. Wieczorkowska (red.), K. Jaglarz (współpr. red.), Wilki i ludzie. Małe kompendium wilkologii (s. 115–132). Grupa Kulturalna.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-6394-2017
Aleksandra Butrymowicz – lic., przygotowuje pracę magisterską na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego dotyczącą postaci zwierzęcych w literaturze dziecięcej i młodzieżowej. Kontakt: a.butrymowicz@student.uw.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
