Na srebrnym globie Jerzego Żuławskiego w zwierciadle ekokrytyki


Abstrakt

Artykuł poświęcony jest analizie i interpretacji powieści Jerzego Żuławskiego Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (1903) z perspektywy ekokrytycznej. W utworze podróż na Księżyc staje się ucieczką od destrukcyjnej cywilizacji chylącej się ku upadkowi. Autor tekstu zwraca szczególną uwagę na relację człowiek – świat natury,
która diametralnie zmieniła się na skutek postępującej rewolucji przemysłowej. Mimo ucieczki bohaterowie tęsknią za Ziemią, nieustannie porównując pejzaż księżycowy z ziemskim, co potęguje w nich uczucie melancholii.

Słowa kluczowe

ekokrytyka; Jerzy Żuławski; literatura młodzieżowa; literatura fantastycznonaukowa; Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca

Alighieri, D. (1978). Boska komedia (E. Porębowicz, tłum.). PIW. (wyd. oryg. 1472).

Babilas, D. (2015). Psy maskotki i rodzinni pupile w malarstwie brytyjskim epoki wiktoriańskiej. W: E. Łoch, A. Trześniewska, D. Piechota (red.), Emancypacja zwierząt? (s. 105–118). LTN.

Barcz, A. (2012). Przyroda – bliska czy daleka? Ekokrytyka i nowe sposoby poetyki odpowiedzialności za przyrodę w literaturze. Anthropos?, 18–19, 60–79.

Barcz, A. (2013). Realność ekosystemu w Placówce Bolesława Prusa. W: E. Paczoska, B. Szleszyński, D. M. Osiński (red.), Realiści, realizm, realność. W stulecie śmierci Bolesława Prusa (s. 149–160). NCN.

Bloch, J. (1893). Przyszła wojna, jej ekonomiczne przyczyny i skutki. Gebethner i Wolff.

Bloch, J. (1899). Wnioski ogólne z dzieła Przyszła wojna pod względem technicznym, politycznym, ekonomicznym. Gebethner i Wolff.

Colomb, P. H. (1893). The great war of 189-: A forecast. W. Heinemann.

Cromie, R. (2015). The crack of doom [wydanie elektroniczne]. Duke Classics. (wyd. oryg. 1895).

Domańska, E. (2013). Humanistyka ekologiczna. Teksty Drugie, 1–2, 13–32.

Durczak, J. (2010). Rozmowy z ziemią. Tradycja przyrodopisarska w literaturze amerykańskiej. Wydawnictwo UMCS.

Fiedorczuk, J. (2015). Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. WN Katedra.

Gielata, I. (2015). Nie-dostrzeżone historie – o „życiu bez ruchu”. W: E. Łoch, A. Trześniewska, D. Piechota (red.), Emancypacja zwierząt? (s. 149–163). LTN.

Gielata, I. (2016). „Oko Emersona” i „oko Darwina” – Dickens, Sienkiewicz i wodospad Niagara. W: M. Gloger, T. Sobieraj (red.), Między przyrodoznawstwem a humanistyką. Przestrzenie kultury polskiego pozytywizmu (s. 115–125). Semper.

Gifford, T. (2000). Pastoral, anti-pastoral, post-pastoral. W: L. Coupe (red.), The green studies reader: From romanticism to ecocriticism (s. 219–222). Routledge.

Hutnikiewicz, A. (2002). Młoda Polska (wyd. 8). WN PWN.

Ihnatowicz, E. (2000). Literatura polska drugiej połowy XIX wieku (1863–1918). Trio.

Kordylewski, K. (1987). Uwagi astronoma. W: J. Żuławski, Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (wyd. 6, s. 331–335). Wydawnictwo Literackie.

Kopaliński, W. (2017). Aloes. W: Słownik symboli (s. 8). Rytm.

Koziołek, R. (2010). Biologia literatury. Świat i Słowo, 14(1), 63–74.

Koziołek, R. (2011). Kompleks Darwina. Teksty Drugie, 3, 11–32.

Kronenberg, A. (2014). Geopoetyka. Związki literatury i środowiska. Wydawnictwo UŁ.

Laird Clowes, W. (1892). The captain of the „Mary Rose”: A tale of tomorrow. Tower.

Lem, S. (1984). Eden (wyd. 4). Wydawnictwo Literackie.

Leszczyński, G. (2002). Powieść fantastycznonaukowa, powieść science fiction. W: B. Tylicka, G. Leszczyński (red.), Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej (s. 315–316). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Łoch, E. (red.). (1976). Jerzy Żuławski, życie i twórczość. Referaty i materiały Sesji Naukowej. Towarzystwo Naukowe.

Majewski, E. (1890). Doktor Muchołapski. Fantastyczne przygody w świecie owadów. Gebethner i Wolff.

Majewski, E. (1898). Profesor Przedpotopowicz. Gebethner i Wolff.

Makuch, D. W. (2015). Zalety kulturowej teorii gatunku w pracy historyka literatury na przykładzie polskiej fantastyki naukowej drugiej połowy XIX wieku. W: E. Bulisz, M. Wojtak (red.), Porozmawiajmy o gatunkach – artystycznych i użytkowych (s. 31–46). Wydawnictwo UMCS.

Morrison, J. L. (1969). A view of the Moon from the Sun: 1835. American Heritage, 20(3). Pobrane 24 stycznia 2020 z: https://www.americanheritage.com/viewmoon-sun-1835#2.

Nazaruk, E. (2011). Ewa niejedno ma imię – literacka prezentacja Jerzego Żuławskiego. W: E. Łoch, D. Trześniowski (red.), Zasługi Jerzego Żuławskiego i jego rodu dla literatury i kultury polskiej XX wieku (s. 141–151). Wydawnictwo UMCS.

Oramus, D. (2010). O pomieszaniu gatunków. Science fiction a postmodernizm. Trio.

Oramus, D. (2015). Darwinowskie paradygmaty. Mit ewolucji w kulturze współczesnej. Copernicus Center Press.

Oramus, D. (2020). Stany splątane. Fizyka a literatura współczesna. Copernicus Center Press.

Osterhammel, J. (2013). Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata (I. Drozdowska-Boering, A. Peszke, J. Kałążny, K. Śliwińska, tłum., wyd. 2 popr.). Wydawnictwo Poznańskie. (wyd. oryg. 2009).

Paczoska, E. (1996). Zakopiańskie środowisko artystyczne przełomu wieków. Poszukiwania intelektualne i duchowe. W: E. Rekłajtis (red.), Wybory wartości. Inteligencja polska u schyłku XIX i na początku XX wieku (s. 101–123). EL-Press.

Paczoska, E. (2008). Lalka, czyli rozpad świata (wyd. 2). Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Paczoska, E. (2010). Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności. PIW.

Panasiuk, K. (2013). Konwencja fantasy w obiektywie kamery filmowej. Analiza filmu Na srebrnym globie Andrzeja Żuławskiego. W: J. Szcześniak (red.), Fantastyka XIX–XXI wieku. Kanon i obrzeża. Część II (s. 139–150). Wydawnictwo UMCS.

Piechota, D., Trześniewska, A. (2016). Zwierzęta w orbicie fantastyki przełomu XIX i XX wieku. W: A. Mik, P. Pokora, M. Skowera (red.), Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 153–172). Wydawnictwo SBP.

Piechota, D. (2016). (Nie)znane życie owadów. O mikroprzestrzeni w powieści Erazma Majewskiego Doktor Muchołapski. W: W. Kostecka, M. Skowera (red.), Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 327–336). Wydawnictwo SBP.

Piechota, D. (2018). Pozytywistów spotkania z naturą. Szkice ekokrytyczne. WN Katedra.

Podraza-Kwiatkowska, M. (2001). Literatura Młodej Polski (wyd. 4). WN PWN.

Pułka, L. (1996). Hołota, masa, tłum. Bohater zbiorowy w prozie polskiej 1890–1918. Wydawnictwo UWr.

Rąbkowska, E. (2017a). Dzieci, zwierzęta i wielka zabawa. Przekształcenia wątków zwierzęcego folkloru w polskiej literaturze dla dzieci i młodzieży w perspektywie kulturowych studiów nad zwierzętami (cultural animal studies). Polonistyka. Innowacje, 5, 85–101.

Rąbkowska, E. (2017b). Zwierzęta i ich dzieci – poznanie, empatia, etyka. Perspektywa ekokrytyczna w literaturze dla dzieci i młodzieży. W: P. Czapliński, J. B. Bednarek, D. Gostyński (red.), Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich (s. 37–48). Rys.

Rossa, A. (2003). Impresjonistyczny świat wyobraźni. Poetycka i malarska kreacja pejzażu. Studium wybranych motywów. TAiWPN Universitas.

Rybicka, E. (2018). Biopolis – przyroda i miasto. Teksty Drugie, 2, 57–74.

Sienkiewicz, H. (1880). Listy z podróży do Ameryki. Gebethner i Wolff.

Sinclair, U. (1949). Grzęzawisko (A. Niemojewski, tłum.). Książka i Wiedza. (wyd. oryg. 1906).

Skowera, M. (2016). Literackie spotkania istot podporządkowanych. Studium przypadku: Miasteczko Ostatnich Westchnień Grzegorza Gortata. W: A. Mik, P. Pokora, M. Skowera (red.), Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 53–74). Wydawnictwo SBP.

Spengler, O. (2014). Zmierzch Zachodu. Zarys morfologii historii powszechnej (J. Marzęcki, tłum.). Aletheia. (wyd. oryg. 1918).

Sroczyńska, K. (2018). Jak Słońce odkryło życie na Księżycu. Przekrój, 4, 30–33.

Szcześniak, J. (2011). Jerzy Żuławski i Antoni Lange w orbicie fantastyki. W: E. Łoch, D. Trześniowski (red.), Zasługi Jerzego Żuławskiego i jego rodu dla literatury i kultury polskiej XX wieku (s. 129–140). Wydawnictwo UMCS.

Szurek, J. (1988). Tendencje ekspresjonistyczne w prozie Jerzego Żuławskiego. W: E. Łoch (red.), Ekspresjonizm w literaturze Młodej Polski na tle literatury polskiej i obcej XX wieku (s. 183–214). Wydawnictwo UMCS.

Świtek, G. (2011). Darwin, darwinizm i kultura wizualna XIX wieku. Teksty Drugie, 3, 64–82.

Tabaszewska, J. (2018). Ekokrytyczna (samo)świadomość. Teksty Drugie, 2, 7–15.

Tracy, L. (1896). The final war. G. P. Putnam.

Tripplin, T. (1858). Podróż po Księżycu, odbyta przez Serafina Bolińskiego. Bolesław Maurycy Wolff.

Trześniewska-Nowak, A. (2020). Profesora Przedpotopowicza poszukiwania źródeł natury na podstawie powieści Erazma Majewskiego Profesor Przedpotopowicz. W: E. Łoch, A. Trześniewska-Nowak, D. Piechota (red.), (Nie)zapomniane zwierzęta (s. 37–55). WN Katedra.

Trześniewska, A., Piechota, D. (red.). (2016), Ekomodernizmy. Norbertinum.

Trześniowski, D. (2001). Jerzego Żuławskiego „światło ze Wschodu”. W: J. Szcześniak, D. Trześniowski (red.), Modernistyczny wizerunek człowieka. Studia historycznoliterackie (s. 121–136). UMCS.

Trześniowski, D. (2003). Młodopolskie źródła fantasy. Trylogia księżycowa Jerzego Żuławskiego. W: M. Dąbrowski, A. Z. Makowiecki (red.), Modernistyczne źródła dwudziestowieczności (s. 199–208). Wydawnictwa UW.

Ubertowska, A. (2013). Natura u kresu (ekocyd). Teksty Drugie, 1–2, 33–44.

Ubertowska, A. (2018). „Mówić w imieniu biotycznej wspólnoty”. Anatomie i teorie tekstu środowiskowego/ekologicznego. Teksty Drugie, 2, 17–40.

Utkowska, B. (2011). „Społeczeństwo to absurd” – katastrofizm antyutopijny Jerzego Żuławskiego i Władysława Reymonta. W: E. Łoch, D. Trześniowski (red.), Zasługi Jerzego Żuławskiego i jego rodu dla literatury i kultury polskiej XX wieku (s. 113–127). Wydawnictwo UMCS.

Weil, K. (2012). Thinking animals: Why animal studies now?. Columbia University Press.

Wells, H. G. (1987). Wojna światów (H. Józefowicz, tłum.). Iskry. (wyd. oryg. 1898).

Wells, H. G. (1991). Pierwsi ludzie na Księżycu (W. Chwalewik, tłum.). Krajowa Agencja Wydawnicza. (wyd. oryg. 1901).

Wietecha, A. (2016). Świat zwierząt i roślin uwikłany w świat ludzi w Emancypantkach Bolesława Prusa. W: A. Trześniewska, D. Piechota (red.), Ekomodernizmy (s. 45–53). Norbertinum.

Wojciechowski, K. (2018). Ekokrytyka. WBPiCAK.

Żuławski, A. (reż.). (1987). Na srebrnym globie [film]. Zespół Filmowy Kadr.

Żuławski, J. (1910). Zwycięzca. Gebethner i Wolff.

Żuławski, J. (1911). Stara Ziemia. Gebethner i Wolff.

Żuławski, J. (1987). Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (wyd. 6). Wydawnictwo Literackie.

Pobierz

Opublikowane : 2020-12-31


Piechota, D. (2020). Na srebrnym globie Jerzego Żuławskiego w zwierciadle ekokrytyki. Dzieciństwo. Literatura I Kultura, 2(2), 73-92. https://doi.org/10.32798/dlk.547

Dariusz Piechota  darekpiechota@o2.pl
Uniwersytet w Białymstoku  Polska
https://orcid.org/0000-0002-7943-384X

Dariusz Piechota – dr, pracuje na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku. Członek Laboratorium Animal Studies – Trzecia Kultura, nauczyciel w Zespole Szkół nr 3 w Puławach. Jego zainteresowania badawcze obejmują literaturę drugiej połowy XIX wieku, ekokrytykę, animal studies, najnowszą prozę popularną. Kontakt: darekpiechota@o2.pl






Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:

  • mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
  • nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.

Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl