Porównanie strategii translatorskich w polskich przekładach wybranych komiksów z serii Asteriks
Abstrakt
Celem artykułu jest porównanie strategii translatorskich zastosowanych przez Jolantę Sztuczyńską i Jarosława Kiliana w przekładach na język polski tych samych dziesięciu tomów serii komiksowej Asteriks René Goscinnego i Alberta Uderzo. Najtrudniejszym zadaniem, przed którym stanęli tłumacze, było przełożenie zarówno elementów humorystycznych adresowanych do czytelnika dziecięcego, jak i tych przeznaczonych dla odbiorcy dorosłego. Przyjęcie przez Sztuczyńską i Kiliana odmiennych metod jest widoczne przede wszystkim w przekładach nazw własnych, dialektów, tekstów wpisanych w obraz, cytatów, tekstów piosenek oraz innych treści, które naszpikowane są aluzjami kulturowymi i językowymi.
Słowa kluczowe
adaptacja; Albert Uderzo; Asteriks; Jarosław Kilian; Jolanta Sztuczyńska; komiks francuski; podwójny adresat; przekład; René Goscinny
Bibliografia
Adamczyk-Grabowska, M. (1988). Polskie tłumaczenia angielskiej literatury dziecięcej. Problemy krytyki przekładu. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Barańczak, S. (2004). Mały, lecz maksymalistyczny Manifest translatologiczny albo: Tłumaczenie się z tego, że tłumaczy się wiersze również w celu wytłumaczenia innym tłumaczom, iż dla większości tłumaczeń wierszy nie ma wytłumaczenia. W: Ocalone w tłumaczeniu (s. 13–62). Kraków: Wydawnictwo a5. (wyd. oryg. 1990).
Bell, A. (1980). Translator’s notebook. W: N. Chambers (red.), The Signal approach to children’s books: A collection (s. 129–139). London: Kestrel.
Busnel, F. (b. d.). Wywiad z Albertem Uderzo – moja prawda. Gildia.pl. Pobrane z: https://www.komiks.gildia.pl/wywiady/moja_prawda.
Cataldi, A. (2009) Nieprzekładalność słownictwa a zawartość podtekstu kulturowego. Rocznik przekładoznawczy, 5, 69–81. https://doi.org/10.12775/RP.2009.005.
Chantry, X. (2002). Stereotypy i ich przekład w komiksie Asterix chez les Bretons i jego polska recepcja. W: E. Skibińska, M. Cieński (red.), Język – stereotyp – przekład (s. 45–55). Wrocław: Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne.
Collins Swabey, M. (1961). Comic laughter: A philosophical essay. New Heaven, CT & London: Yale University Press.
Dąmbska-Prokop, U. (1997). Przekłady na język polski Asterix le Gaulois. W: Śladami tłumacza. Szkice (s. 77–89). Kraków: Viridis.
Dymel-Trzebiatowska, H. (2017). Skandynawska książka (nie tylko) dla dzieci w czasach transgresji. Jednak Książki, 7, 31–44.
Głowiński, M. (1988). Komizm. W: M. Głowiński, J. Sławiński (red.), Słownik terminów literackich (s. 230). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1962). La Serpe d’or. Paris: Dargaud.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1963). Astérix et les Goths. Paris: Dargaud.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1964). Astérix gladiateur. Paris: Dargaud.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1965a). Astérix et Cléopâtre. Paris: Dargaud.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1965b). Le Tour de Gaule d’Astérix. Paris: Dargaud.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1966a). Astérix chez les Bretons. Paris: Dargaud.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1966b). Astérix et les Normands. Paris: Dargaud.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1966c). Le Combat des chefs. Paris: Dargaud.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1967). Astérix légionnaire. Paris: Dargaud.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1968). Le Bouclier arverne. Paris: Dargaud.
Goscinny, R., Uderzo, A. (1990). Przygody Gala Asteriksa (A. Frybes, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1961).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1991b). Złoty sierp (J. Sztuczyńska, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1962).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1992a). Asteriks gladiator (J. Sztuczyńska, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1964).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1992b). Asteriks i Goci (J. Sztuczyńska, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1963).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1992c). Asteriks i Kleopatra (J. Sztuczyńska, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1965).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1992d). Asteriks u Brytów (J. Sztuczyńska, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1966).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1992e). Walka wodzów (J. Sztuczyńska, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1966).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1992f). Wyprawa Asteriksa dookoła Galii (J. Sztuczyńska, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1965).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1993a). Asteriks i Normanowie (J. Sztuczyńska, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1966).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1993b). Asteriks legionista (J. Sztuczyńska, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1967).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1993c). Tarcza Arwernów (J. Sztuczyńska, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1968).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1998a). Asteriks gladiator (J. Kilian, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1964).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1998b). Asteriks i Kleopatra (J. Kilian, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1965).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1998c). Asteriks u Brytów (J. Kilian, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1966).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1998d). Walka wodzów (J. Kilian, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1966).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1998e). Wyprawa dookoła Galii (J. Kilian, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1965).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1998f). Złoty sierp (J. Kilian, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1962).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1999a). Asteriks i Goci (J. Kilian, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1963).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1999b). Asteriks i Normanowie (J. Kilian, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1966).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1999c). Asteriks legionista (J. Kilian, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1967).
Goscinny, R., Uderzo, A. (1999d). Tarcza Arwernów (J. Kilian, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 1968).
Goscinny, R., Uderzo, A. (2013). Galijskie początki (M. Puszczewicz, tłum.). Warszawa: Egmont Polska. (wyd. oryg. 2003).
Jankowski, J. (2014). O przekładzie komiksu, czyli uwagi teoretyczno praktyczne o tłumaczeniu graficznym. Między Oryginałem a Przekładem, 20, 67–85.
Kessler, P. (1995). The Complete Guide to Asterix. London: Hodder.
Klingberg, G. (1976). The different aspects of research into the translation of children’s books and its practical application. W: G. Klingberg, M. Orvig, S. Amor (red.), Children’s books in translation: The situation and the problems (s. 84–89). Stockholm: Almqvist & Wiksell International.
Klingberg, G. (1986). Children’s fiction in the hands of the translators. Lund: Gleerup.
Krajewska, K., Lipińska, E. (2013). Przekład komiksów – przekład audiowizualny?. W: A. Filipek, M. Osiecka, A. Kamińska (red.), Wkład w przekład 2. Materiały pokonferencyjne 8. Studenckich Warsztatów Tłumaczeniowych Zapętleni w przekładzie (s. 207–215). Kraków: Korporacja Ha!art.
Obremski, W. (2005). Krótka historia sztuki komiksu w Polsce (1945–2003). Toruń: Adam Marszałek.
Oittinen, R. (1993). I am me – I am the Other: On the dialogics of translating for children. Tampere: University of Tampere.
Oittinen, R. (2000). Translating for children. New York, NY & London: Garland.
Pindel, T. (2005). Tłumacz scenarzystą – Mafalda po polsku. Kilka uwag o przekładzie komiksu. Między Oryginałem a Przekładem, 10, 113–124.
Sadowska-Dobrowolska, K. (2015). Le Tour de Pologne d’Astérix ?. Traduire, 232, 67– 85. https://doi.org/10.4000/traduire.698.
Shavit, Z. (1986). Poetics of children’s literature. Athens, GA, London: University of Georgia Press.
Teodorowicz-Hellman, E. (1997). Komizm w przekładzie prozy dla dzieci (Pippi Pończoszanka Astrid Lindgren po polsku). W: P. Fast (red.), Komizm a przekład (s. 197–212). Katowice: Śląsk.
Wróblewski, M. (2011). Komiks a literatura. Narracyjne zabawy literackie na przykładzie Tristama Shandy’ego Martina Rowsona. W: G. Gajewska, R. Wójcik (red.), Kontekstowy miks. Przez opowieści graficzne do analiz kultury współczesnej (s. 53–67). Poznań: PTPN.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0001-6983-0297
Joanna Kierska – lic., przygotowuje pracę magisterską w ramach podwójnego dyplomu na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego i w Jednostce Szkoleniowo-Badawczej (UFR) Studiów Słowiańskich Uniwersytetu Sorbony (Francja), dotyczącą obrazu dzieciństwa w komiksach autobiograficznych. Kontakt: jm.kierska@student.uw.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
