Tłumacze wobec językowego i kulturowego tabu. Seksualizmy w książkach edukacyjnych dla dzieci i młodzieży
Abstrakt
Celem badania przedstawionego w artykule było ustalenie, w jaki sposób podejmuje się objęty językowym i kulturowym tabu temat seksualności w polskich przekładach edukacyjnych książek dla dzieci i młodzieży, oraz sprawdzenie, czy i pod jakim względem różnią się one od rodzimej produkcji. Autorki wzięły także pod uwagę powiązania między sposobem wyrażania się a czasem publikacji utworów, ich ideologicznym profilem oraz kategorią wiekową zakładanych odbiorców. Badanie przeprowadzono na korpusie 111 książek poświęconych edukacji seksualnej i adresowanych do dzieci i młodzieży, które ukazały się w Polsce w latach 1945–2018. Analizie poddano występujące w nich seksualizmy (czyli wyrazy lub frazeologizmy określające treści dotyczące sfery seksualnej) odnoszące się do męskich i żeńskich narządów płciowych oraz do stosunku seksualnego. Badanie wykazało, że wybory słownikowe dokonywane przez autorów i tłumaczy nierzadko naruszały normy obyczajowe i w zasadniczy sposób wpływały na kształt i zmiany powszechnych zachowań językowych.
Słowa kluczowe
edukacja seksualna; książki edukacyjne; książki non-fiction; literatura dziecięca i młodzieżowa; przekład; seksualizmy; seksualność; tabu
Bibliografia
Adamczyk-Garbowska, M. (1988). Polskie tłumaczenia angielskiej literatury dziecięcej. Problemy krytyki przekładu. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Amiot, K.-M., Della-Malva, É. (2016). Powiedz mi, skąd się biorą dzieci (A. Kocot, tłum.). Poznań: Św. Wojciech Dom Medialny.
Arthus, A. (1973). Wyjaśniamy dzieciom tajemnice życia (M. Brzeska, tłum.). Warszawa: PZWL.
Bajorek, A. (2013). „Skąd się biorą dzieci?”. małe studium edukacji seksualnej we współczesnej literaturze dla najmłodszych. Guliwer, 1, 27–34.
Barrie, J. M. (1911). Peter and Wendy. Hodder & Stoughton.
Borodo, M. (2006). Children’s literature translation studies? – zarys badań nad literaturą dziecięcą w przekładzie. Przekładaniec, 16(1), 12–23.
Burns, J. (1992). Poskramianie hormonów. Prosto z mostu o miłości i seksie dla współczesnej młodzieży (R. Jankowski, tłum.). Lublin, Kraków: Pojednanie, Nowa Nadzieja.
Cackowska, M. (2011). Książka obrazkowa o edukacji seksualnej dla dzieci jako medium kulturowe i polityczne. Forum Oświatowe, 2(45), 93–110.
Casterman, J.-B. (2007). Życie na maksa. Poradnik uczuciowo-seksualny (b.t.). Kraków: Wydawnictwo M.
Dąbrowska, A. (1993). Eufemizmy współczesnego języka polskiego. Wrocław: Wydawnictwo UWr.
Dąbrowska, A. (1998). Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie. Warszawa: WN PWN.
Dąbrowska, A. (2008). Zmiany obszarów podlegających tabu we współczesnej kulturze. Język a Kultura, 20, 173–196.
Długołęcka, A. (2012). Zwykła książka o tym, skąd się biorą dzieci…. Warszawa: Czarna Owieczka.
Dubisz, S. (1999). Tytułem przedmowy – o seksie i seksualizmach. W: J. Lewinson, Słownik seksualizmów polskich (s. iii–iv). Warszawa: Książka i Wiedza.
Dymel-Trzebiatowska, H. (2012). Czy Skandynawowie łamią tabu? Najnowsza skandynawska literatura dla dzieci w Polsce. W: G. Tomaszewska, B. Kapela-Bagińska, Z. Pomirska (red.), Jestem – więc czytam. Między pragmatyzmem a wolnością (s. 303–312). Gdańsk: Wydawnictwo UG.
Dymel-Trzebiatowska, H. (2016). Aporetyczność przekładu na przykładzie Wielkiej księgi cipek Dana Höjera i Gunilli Kvarnström. W: A. Pstyga, M. Milewska-Stawiany (red.), Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza. Polszczyzna w tekstach przekładu (t. 5, s. 87–96). Gdańsk: Wydawnictwo UG.
Even-Zohar, I. (2016). Ideational labor and the production of social energy: Intellectuals, idea makers and culture entrepreneurs. The Culture Research Lab., Tel Aviv University: Tel Aviv. Pobrane z: https://www.tau.ac.il/~itamarez/works/books/EZ-Books.htm.
Fagerström, G. (1977). Per, Ida & Minimum: en bok om att vara tilsammans. Gävle: Skolförl.
Fagerström, G. (1991). Nie wierzymy w bociany. Opowieść o życiu rodzinnym (M. Kallin, tłum.). Białystok: Reklamowo-Wydawnicza Agencja Dziennikarzy AG-red.
Fagerström, G. (1993). Piotruś, Kasia i maleństwo. Rodzina Kujawskich oczekuje dzidziusia (P. Olszewski, J. Olszewski, tłum.). Gdynia: Uraeus.
Fleischer, M. (2006). Obszar tabu w systemie polskiej kultury. W: M. Graszewicz,
K. Stasiuk (red.), Literatura, kultura, komunikacja (s. 283–300). Wrocław: Wydawnictwo UWr.
Gathen, K. von der, Kuhl, A. (2018). Odpowiedz mi! Dzieci pytają o intymne sprawy (A. Magdziarz, tłum.). Warszawa: Dwie Siostry.
Grimm, W., Grimm, J. (1812). Die Kinder- und Hausmärchen. Gesammelt durch die Brüder Grimm. Berlin: Realschulbuchhandlung.
Grimm, W., Grimm, J. (1815). Die Kinder- und Hausmärchen. Gesammelt durch die Brüder Grimm. Zweiter Band. Berlin: Realschulbuchhandlung.
Höjer, D., Kvarnström, G. (2009). Wielka księga siusiaków (H. Thylwe, tłum.). Warszawa: Czarna Owca.
Höjer, D., Kvarnström, G. (2010). Wielka księga cipek (E. Jaszczuk, tłum). Warszawa: Czarna Owca.
Jackiewiczowa, E. (1957). O czym chcą wiedzieć dziewczęta? Warszawa: PZWL.
Jaczewski, A., Żmijewski, J. (1964). Między nami mężczyznami. O sprawach związanych z dorastaniem. Warszawa: PZWL.
Janouch, K. (2012). Miłość i seks. Bezpruderyjny poradnik dla dziewczyn (D. Górecka, tłum.). Warszawa: Czarna Owca.
Klingberg, G. (1986). Children’s fiction in the hands of the translators. Lund: Gleerup.
Kondek, S. A. (2010). Zagadnienia wydawnicze i księgarskie. Skrypt. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
Kościańska, A. (2017). Zobaczyć łosia. Historia polskiej edukacji seksualnej od pierwszej lekcji do internetu. Wołowiec: Czarne.
Kotoro, B.-B., Sokoluk, W. (2014). Skąd się (nie) biorą dzieci?, czyli Dwa w jednym: opowieści dla Przedszkolaka i Małego Żaka oraz instruktarz w pigułce dla Dorosłych. Chorzów: Advert.
Kozakiewicz, M. (1966). Zanim przekroczysz próg. Warszawa: PZWL.
Leszczyński, Z. (1988). Szkice o tabu językowym. Lublin: KUL.
Lewinson, J. (1999). Słownik seksualizmów polskich. Warszawa: Książka i Wiedza.
Łopuski, J. (1957). Co chce wiedzieć każdy chłopiec?. Warszawa: PZWL.
Mayle, P. (1992). Skąd się wziąłem? Prawda o twoim życiu – bez bzdur, ale z ilustracjami (R. Ziobro, tłum.). Wrocław: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Mayle, P. (1973). Where did I come from?. Secaucus, NJ: Lyle Stuart.
McNair, B. (2004). Seks, demokratyzacja pożądania i media, czyli kultura obnażania (E. Klekot, tłum.). Warszawa: Muza.
Pajączkowska, E., Ponińska, K. (1986). Nie wierzcie w bociany. Katowice: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Paprocka, N., Wandel, A. (2019). Edukacja seksualna a przekłady książek dla dzieci i młodzieży – ideologie, specyfika, kontrowersje. Artykuł zgłoszony do publikacji.
Pieciul-Karmińska, E. (2015). Grimm’s Children’s and Household Tales in Polish translations: A voice of a translator. W: E. Skibińska, M. Heydel, N. Paprocka (red.), La voix du traducteur à l’école / The translator’s voice at school: 2 – Praxis (s. 79–100). Montréal: Éditions québécoises de l’oeuvre.
Polański, K. (red.) (1993). Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rubik, A. (2018). #sexedpl. Rozmowy Anji Rubik o dojrzewaniu, miłości i seksie. Warszawa: W.A.B.
Shavit, Z. (1986). Poetics of children’s literature. Athens, GA, London: University of Georgia Press.
Sokoluk, W. (1986). Mamo i tato, opowiedzcie mi: skąd się wziąłem?. Warszawa: Zarząd Główny Ligi Kobiet Polskich, Krajowe Wydawnictwo Czasopism RSW Prasa-Książka-Ruch.
Strączek, D. (2009). I kto to papla? Nietypowy słownik języka dziecięcego. Kraków: Znak.
Strmeňová, I. (1973). Czy przyniósł mnie bocian? (H. Kostyrko, tłum.). Warszawa: Nasza Księgarnia.
Strmeňová, I. (1987). Na progu dojrzałości (M. Garbarczyk, tłum.). Warszawa: Nasza Księgarnia.
Wejbert-Wąsiewicz, E., Pęczkowska, E. (2009). Problemy edukacji seksualnej w Polsce. Przegląd Socjologiczny, 3, 181–184.
Wołochowicz, M. (2010). Porozmawiaj ze mną. Rozmowy z dziećmi o seksualności. Kraków: Esprit.
Yuan, M. (2019). The translation of sex-related content in Peter Pan in China. Translation Studies, b.n. https://doi.org/10.1080/14781700.2019.1604256.
Zdann, M. (1984). My – jak powstaje życie. Warszawa: PZWL.
Zep, Bruller, H. (2008). Przewodnik dla seksolatków (M. Nesteruk, tłum.). Warszawa: Egmont Polska.
Zep, Bruller, H. (2001). Guide du Zizi sexuel. Grenoble: Glénat.
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0001-8178-8116
Natalia Paprocka – dr hab., pracuje w Instytucie Filologii Romańskiej Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Interesuje się przekładem literatury dla dzieci i młodzieży, recepcją francuskiej literatury dla dzieci i młodzieży w Polsce, oceną jakości w przekładzie oraz terminologią. Kontakt: natalia.paprocka@uwr.edu.pl.
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0001-7248-6503
Agnieszka Wandel – dr hab., pracuje w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Interesuje się rynkiem książki dla dzieci i młodzieży oraz upowszechnianiem wiedzy za pomocą książki i innych form publikacji dziecięco-młodzieżowych. Kontakt: agnieszka.wandel@uwr.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
