„Łobgórce”, „tłoczypianki” i „bekscelencje”. O strategiach tłumaczenia neologizmów i humoru językowego w dwóch polskich przekładach powieści Roalda Dahla The BFG
Abstrakt
Roald Dahl to nie tylko „mistrz opowieści” i klasyk powojennej literatury dla najmłodszych, którego utwory tłumaczone były wielokrotnie również na język polski, lecz także wirtuoz kreatywności językowej, która najpełniej objawiła się w języku używanym przez głównego bohatera powieści The BFG (1982). Nowatorstwo idiolektu tej postaci polega m.in. na neologizowaniu, tworzeniu specyficznych połączeń słownych oraz stosowaniu kalamburów. Dahlowskie indywidualizmy (dahlizmy?), na których opiera się humor całej powieści, stanowią jeden z najistotniejszych problemów przekładowych dla tłumaczy dzieł tego pisarza, a jednocześnie pozwalają postawić pytanie o nieprzekładalność powodowaną rozbieżnościami systemów językowych oraz zakorzenionych w kulturze skojarzeń czytelniczych. Celem artykułu jest analiza dwóch polskich przekładów The BFG będących do niedawna (w 2022 ukazała się wersja Michała Rusinka) skrajnymi ogniwami polskiej serii translatorskiej powieści Dahla: tłumaczenia autorstwa Michała Kłobukowskiego pt. Wielkomilud (1991) oraz przekładu pióra Katarzyny Szczepańskiej-Kowalczuk pt. BFG (2016). Dzięki takiemu ujęciu, w oparciu o rozpoznania dotyczące funkcjonowania neologizmów w polszczyźnie oraz badania zagadnień przekładu innowacji językowych – również w literaturze dziecięcej, możliwe stanie się prześledzenie tendencji w zakresie norm tłumaczeniowych oraz stworzenie charakterystyki strategii translatorskich na tym polu, które obejmować mogą elementy takie jak: domestykacja języka, derywacja, homonimia, homofonia czy świadome popełnianie błędów leksykalnych. Ambicją tekstu jest także zapoczątkowanie dyskusji o polskich tłumaczeniach powieści Dahla, które – choć dokonywane przez uznanych tłumaczy oraz istniejące w seriach translatorskich – nie doczekały się dotąd szerszego opracowania z zakresu badań nad przekładem literatury dziecięcej.
Słowa kluczowe
brytyjska literatura dziecięca; Katarzyna Szczepańska-Kowalczuk; literatura dziecięca w przekładzie na język polski; Michał Kłobukowski; Roald Dahl; The BFG; translatoryka literatury dziecięcej
Bibliografia
Algeo, J. (red.). (1991). Fifty Years Among the New Words. Cambridge University Press.
Bachtin, M. (1975). Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu (A. i A. Goreniowie, tłum.). Wydawnictwo Literackie. (wyd. oryg. 1969).
Balcerzan, E. (1998). Poetyka przekładu artystycznego. W: P. Fast (red.), Literatura z literatury (strategie tłumaczy) (s. 17–31). WN Śląsk.
Barańczak, S. (1975). „Rice pudding” i kaszka manna. (O tłumaczeniu poezji dla dzieci). Teksty. Teoria Literatury, krytyka, Interpretacja, 24(6), 72–86.
Barańczak, S. (1992). Ocalone w tłumaczeniu. Szkice o warsztacie tłumacza poezji z dołączeniem małej antologii przekładów. Wydawnictwo a5.
Bertills, Y. (2003). Beyond identification: Proper names in children’s literature. Abo Akademis Förlag.
Bilczewski, T. (2010). Komparatystyka i interpretacja. Nowoczesne badania porównaw¬cze wobec translatologii. TAiWPN Universitas.
Błońska, K. (2022). An analysis of translating expressive language on the example of the novel The BFG by Roald Dahl [nieopublikowana praca magisterska]. Wydział Filologiczny, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Dahl, R. (1982). The BFG. Puffin.
Dahl, R. (1991). Wielkomilud (M. Kłobukowski, tłum.). GiG. (wyd oryg. 1982).
Dahl, R. (2003). BFO (J. Łoziński, tłum.). Zysk i S-ka. (wyd oryg. 1982).
Dahl, R. (2016). BFG (K. Szczepańska-Kowalczuk, tłum.). Znak Emotikon. (wyd oryg. 1982).
Dahl, R. (2022). BFG (M. Rusinek, tłum.). Trefl. (wyd oryg. 1982).
Epstein, B. J. (2012). Translating expressive language in children’s literature: Problems and solutions. Peter Lang.
Even-Zohar, I. (2000). The position of translated literature within the literary polysystem. W: L. Venuti (red.), The translation studies reader (s. 192–197). Routledge. (wyd. oryg. 1978).
Flegar, Ż. (2016). Nine deviations of childlike language. Croatian Journal of Education, 18(2), 71–84.
Hejwowski, K. (2004). Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu. WN PWN.
Lathey, G. (2016). Translating children’s literature. Routledge.
Malina, D. (2012). Functionalism in translating for children: A comparative analysis of the Polish translations of Roald Dahl’s The BFG [nieopublikowana praca magisterska]. Wydział Filologiczny, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Newmark, P. (1988). A textbook of translation. Longman.
O’Sullivan, E. (2005). Comparative children’s literature. Routledge.
Palkovich, E. N. (2009). The ‘tremendous reader’: Cannibalism in Roald Dahl’s children's novels [nieopublikowana praca magisterska]. Faculty of Humanities, University of Haifa, Hajfa.
Pataki, A. (2016, 29 czerwca). BFG snozzcumbers a tip to bitter melon sensation. Toronto Star. Pobrane 2 maja 2022 z: https://www.thestar.com/life/food_wine/2016/06/29/bfg-snozzcumbers-a-tip-to-bitter-melon-sensation.html.
Rennie, S. (2016). Oxford Roald Dahl dictionary: From aardvark to zozimus, a real dictionary of everyday and extra-usual words. Oxford University Press.
Shavit, Z. (1981). Translation of children’s literature as a function of its position in the literary polysystem. Poetics Today, 2(4), 171–179.
Smółkowa, T. (2001). Neologizmy we współczesnej leksyce polskiej. IJP PAN.
Sturrock, D. (2016). Roald Dahl. Mistrz opowieści. Autoryzowana biografia (M. Makuch, tłum.). Znak Emotikon. (wyd. oryg. 2010).
Szymańska, I. (2014). Przekłady polemiczne w literaturze dziecięcej. Rocznik Przekładoznawczy, 9, 193–208.
Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. John Benjamins.
Treglown, J. (1994). Roald Dahl: A biography. Faber and Faber.
Venuti, L. (2009). Strategies of translation. W: M. Baker, G. Saldanha (red.), Routledge encyclopedia of translation studies. Routledge.
Wieczorkiewicz, A. (2019). W obcej Leśmianii. Poezja Bolesława Leśmiana w przekładach na język angielski. Wydawnictwo PSP.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-3027-5211
Karolina Olech – mgr, przygotowuje rozprawę doktorską w Szkole Doktorskiej Nauk o Języku i Literaturze, na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dotyczącą recepcji przekładowej utworów Roalda Dahla w Polsce. Kontakt: karolina.olech@amu.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
