Od Piotrusia Pana do Tajemnic motyli. Stefania Szuchowa, Zofia Rogoszówna, James Matthew Barrie i inni – historia (prawie) rodzinna
Abstrakt
Celem artykułu jest przeprowadzenie analizy komparatystycznej pokrewieństw tekstowych łączących debiutancki utwór polskiej pisarki Stefanii Szuchowej zatytułowany Tajemnice motyli (1920) z opowieścią Jamesa Matthew Barriego Peter Pan in Kensington Gardens [Piotruś Pan w Ogrodach Kensingtońskich] (1906), która w literaturze polskiej zaistniała po raz pierwszy w roku 1913 dzięki przekładowi Zofii Rogoszówny jako Przygody Piotrusia Pana. Istotnym kontekstem, który towarzyszy prowadzonym przez autorkę tekstu dociekaniom, jest również niemal nieznana biografia Szuchowej, pisarki debiutującej w dwudziestoleciu międzywojennym, będącym w Polsce szczególnie intensywnym okresem w rozwoju oryginalnej oraz przekładowej twórczości literackiej dla dzieci. Analizę filiacji tekstowych między utworami Szuchowej i Barriego uzupełnia studium porównawcze niezwykłych podobieństw ilustracji Stefana Norblina, które towarzyszą pierwszemu wydaniu Tajemnic motyli, do grafik Arthura Rackhama z książki Peter Pan in Kensington Gardens.
Słowa kluczowe
Arthur Rackham; dwudziestolecie międzywojenne; ilustracja książkowa dla dzieci; intertekstualność; James Matthew Barrie; literatura brytyjska; literatura dziecięca; literatura polska; Peter Pan in Kensington Gardens [Piotruś Pan w Ogrodach Kensingtońskich]; przekład; Stefan Norblin; Stefania Szuchowa; Tajemnice motyli; Zofia Rogoszówna
Źródło finansowania
Artykuł powstał w ramach grantu Etiuda 7 Narodowego Centrum Nauki – projekt nr 2019/32/T/HS2/00116 pt. Polska recepcja przekładowa dzieł trojga pisarzy „złotego wieku” anglojęzycznej literatury dla dzieci – George’a MacDonalda, Jamesa Matthew Barriego oraz Cicely Mary Barker.
Bibliografia
Adamczyk-Garbowska, M. (1984). O książkach dla dzieci. Akcent, 4, 17–25.
Adamczyk-Garbowska, M. (1988). Polskie tłumaczenia angielskiej literatury dziecięcej. Problemy krytyki przekładu. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
b.a. (1928). Dobre Książki dla Młodzieży Towarzystwa Wydawniczego. W: O. Wilde, Prawdziwy przyjaciel. Opowiadania (M. Feldmanowa, tłum., s. 60). Warszawa, Kraków: Wydawnictwo J. Mortkowicza.
Bandura, L. (1930). Braki naszej literatury dziecięcej. Przyjaciel Szkoły, 20, 784–789.
Barrie, J. M. (1902). The little white bird or adventures in Kensington Gardens. London: Hodder & Stoughton.
Barrie, J. M. (1906). Peter Pan in Kensington Gardens. London: Hodder & Stoughton.
Barrie, J. M. (1913). Przygody Piotrusia Pana (Z. Rogoszówna, tłum.). Warszawa, Kraków: Wydawnictwo J. Mortkowicza. (wyd. oryg. 1906).
Barrie, J. M. (1928). Peter Pan, or the boy who would not grow up. London: Hodder & Stoughton.
Barrie, J. M. (2006). Piotruś Pan i Wendy (M. Rusinek, tłum.). Kraków: Znak. (wyd. oryg. 1911).
Barrie, J. M. (2018). Piotruś Pan w Ogrodach Kensingtońskich (A. Wieczorkiewicz, tłum.). Poznań: Media Rodzina. (wyd. oryg. 1906).
Barrie, J. M. (scen.), Boucicault, D. (reż.), Frohman, C. (prod.). (1904, 27 grudnia). Peter Pan, or the boy who would not grow up. Przedstawienie na żywo w Duke of York’s Theatre, London.
Białek, J. Z. (1979). Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918–1939. Zarys monograficzny, materiały. Warszawa: WSiP.
Brentano, C. (1911). O Gdakaczu, Gdakuli i Gdakuleńce (Z. Rogoszówna, tłum.). Lwów: Księgarnia Polska Bernarda Połanieckiego. (wyd. oryg. 1838).
Czernow, A. M. (2018). „Umrzyj i narodź się na nowo”. W: K. Slany (red.), Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej (s. 107–124). Warszawa: Naukowe i Edukacyjne SBP.
Dąbrowska, M. (1929). Zofija Żurakowska. Świat Książki, 4–5, 6–8.
France, A. (1915). Zazulka (Z. Rogoszówna, tłum.). Warszawa, Kraków: Wydawnictwo J. Mortkowicza. (wyd. oryg. 1883).
Heska-Kwaśniewicz, K. (2005). Zapomniani pisarze, zapomniane książki dla małego i młodego czytelnika. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Karpowicz, S., Szycówna, A. (1904). Nasza literatura dla młodzieży. Warszawa: Księgarnia Naukowa.
Kasprzak, A. (2014). Polish artist at the service of Maharajas. Art of the Orient, 3, 109–115.
Katajew, W. (1963). Wyprawa na poziomki (S. Szuchowa, tłum.). Warszawa: Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 1940).
Kłodkowski, P. (2012). Maharadża art déco. Tygodnik Powszechny, 18–19, 30–32.
Kowalczykówna, J. (1996). Schuchowa Stefania Jadwiga (1890–1972). W: W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny (t. 36, s. 20–21). Warszawa, Kraków: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN.
Kowalczykówna, J. (2002). Szuchowa Stefania. W: B. Tylicka, G. Leszczyński (red.), Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej (s. 381). Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kozarzewska, M. (2009). Stefania Jadwiga Schuchowa (1890–1972). W: S. Werner (red.), Korzenie. Rody Wernerów, Norblinów, Schuchów, Malczów, Fukierów, Meisnerów (s. 253–266). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf.
Króliński, K. (1927). Braki i niedomagania naszej literatury dla dzieci i młodzieży. W: J. Z. Białek, Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918–1939. Zarys monograficzny, materiały (s. 351–352). Warszawa: WSiP. (wyd. oryg. 1927).
Kulpińska, K. (2011). Sztuka i reklama. Twórczość Stefana Norblina w zakresie grafiki użytkowej. W: A. Szlązak (red.). Stefan Norblin 1892–1952. Artysta wszechstronny / Stefan Norblin 1892–1952: A master of many arts (T. Mirecki, tłum., s. 25–34). Stalowa Wola: Muzeum Regionalne.
Kwiatkowski, M. (1996). Schuch Jan Chrystian (1752–1813). W: W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny (t. 36, s. 16–17). Warszawa, Kraków: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN.
Makuszyński, K. (1932). Panna z mokrą głową. Powieść dla młodzieży. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1929). Szuchowa Stefania, Tajemnice motyli. W: Spis książek poleconych do bibljotek szkolnych przez Komisję Oceny Książek do Czytania dla Młodzieży Szkolnej przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w latach 1923 do 1928 włącznie (s. 305). Warszawa: Książnica Atlas.
Mortkowicz, J. (1929). Słowo wstępne. Świat Książki, 4–5, 3.
Mortkowicz-Olczakowa, H. (1962). Pod znakiem kłoska. Warszawa: PIW.
Porazińska, J. (1924). W Wojtusiowej izbie. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
Porazińska, J. (1955). Wiatr od Wisły leci górą. W: Psotki i śmieszki (s. 5). Warszawa: Nasza Księgarnia.
Rogosz-Walewska, J. (1961). Wspomnienie o Zofii Rogoszównie. Tygodnik Powszechny, 30, 4.
Rogoszówna, Z. (1910). Pisklęta. Kraków: Spółka Nakładowa „Książka”.
Rogoszówna, Z. (1911). Konfitury panny Michaliny. Warszawa: Nowe Wydawnictwo.
Rogoszówna, Z. (1920a). Sroczka kaszkę warzyła. W: Sroczka kaszkę warzyła. Gadki dziecięce, spisane z ust ludu i wspomnień dzieciństwa (s. 4). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rogoszówna, Z. (1920b). Tańcowały dwa Michały. W: Sroczka kaszkę warzyła. Gadki dziecięce, spisane z ust ludu i wspomnień dzieciństwa (s. 20–21). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rogoszówna, Z. (1925). Klituś Bajduś. Gadki, piosenki, zabawy dziecięce spisane z ust ludu i wspomnień dzieciństwa. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
Rogoszówna, Z. (1928). Koszałki opałki. Gadki, piosenki, zabawy dziecięce spisała z ust ludu i wspomnień dzieciństwa Zofja Rogoszówna. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
Rogoszówna, Z. (1930). Wesele Kuby. Warszawa: Nowe Wydawnictwo.
Schuch-Nikiel, Z. (2009). Jan Chrystian Schuch (1752–1813). W: S. Werner (red.), Korzenie. Rody Wernerów, Norblinów, Schuchów, Malczów, Fukierów, Meisnerów (s. 19–22). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf.
Sieradzka, A. (red.). (2011). Stefan Norblin. Stalowa Wola: Muzeum Regionalne.
Skrobiszewska, H. (1973). Zofia Rogoszówna 1881(1882?)–1921. W: K. Wyka, A. Hutnikiewicz, M. Puchalska (red.), Literatura okresu Młodej Polski (t. 3, s. 621–631). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Slany, K. (2016). Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana. Kraków: WN UP.
Szelburg-Zarembina, E. (1979). Kilka uwag o literaturze dla dzieci. W: J. Z. Białek, Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918–1939. Zarys monograficzny, materiały (s. 402–405). Warszawa: WSiP. (wyd. oryg. 1934).
Szlązak, A. (red.). (2011). Stefan Norblin 1892–1952. Artysta wszechstronny / Stefan Norblin 1892–1952: A master of many arts (T. Mirecki, tłum.). Stalowa Wola: Muzeum Regionalne.
Szlązak, A. (2011). Wstęp. W: Stefan Norblin. Artysta trzech kontynentów. Stalowa Wola: Muzeum Regionalne.
Szuchowa, S. (1920). Tajemnice motyli. Warszawa: E. Wende i Ska.
Szuchowa, S. (1924). Szepty myszek. Warszawa: Składnica Pomocy Naukowych.
Szuchowa, S. (1929). Gospodarstwo Madzi i Jacka. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”.
Szuchowa, S. (1948). Staszek kupuje nowe buty. Warszawa: Światowid.
Szuchowa, S. (1951). Zimowe szczęście. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Szuchowa, S. (1956). Sieć i koszyczek. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Szuchowa, S. (1958). Mateuszek na zaczarowanej wyspie. Warszawa: Filmowa Agencja Wydawnicza.
Szuchowa, S. (1958). Tajemnice motyli. Warszawa: Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 1920).
Szuchowa, S. (oprac.). (1959a). Strach ma wielkie oczy. Bajka albańska. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Szuchowa, S. (1959b). Tajemnica. W: Za milą trzecią (s. 7). Warszawa: Nasza Księgarnia.
Szuchowa, S. (1959c). Za mila trzecią. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Szuchowa, S. (1959d). Zabawa w parku. W: Za milą trzecią (s. 12–13). Warszawa: Nasza Księgarnia.
Szuchowa, S. (1960). Księżycowe piosenki. Warszawa: Ruch.
Szuchowa, S. (1960). Przygoda z małpką. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Szuchowa, S. (1966a). Dziwię się światu. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Szuchowa, S. (1966b). Fontanna w parku. W: Dziwię się światu (s. 18). Warszawa: Nasza Księgarnia.
Szuchowa, S. (słowa), Wasowski, J. (muzyka). (1957, 22 kwietnia). Dobry pomysł Rududu. Warszawa: Polskie Radio.
Szymborska, K. (2013–2014). „Potłuczone kawałeczki nieśmiertelności” w Przygodach Piotrusia Pana J. M. Barriego. Filoteknos, 4, 204–218.
Wyspiański, S. (scen. i insc.), Walewski, A. (reż.). (1901, 16 marca). Wesele. Przedstawienie na żywo w Teatrze Miejskim, Kraków.
Thackeray, W. (1913). Pierścień i róża. Kraków: Wydawnictwo J. Mortkowicza. (wyd. oryg. 1855).
Werner, S. (2009). Korzenie. Rody Wernerów, Norblinów, Schuchów, Malczów, Fukierów, Meisnerów. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf.
Werner, S. (2009). Piotr Schuch (1918–1944). W: S. Werner (red.), Korzenie. Rody Wernerów, Norblinów, Schuchów, Malczów, Fukierów, Meisnerów (s. 171–178). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf.
Wieczorkiewicz, A. (2018). Piotruś Pan w Ogrodach Kensingtońskich Jamesa Matthew Barriego. Kontekst – Interpretacja – Przekład. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Ziembiński, Z. (1928). O książkach do czytania dla młodzieży. Szkoła Powszechna, 2, 130–156.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-1314-5431
Aleksandra Wieczorkiewicz – mgr, przygotowuje rozprawę doktorską w Instytucie Filologii Polskiej Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dotyczącą polskiej recepcji przekładowej anglojęzycznej literatury dziecięcej tzw. „złotego wieku”. Kontakt: wieczorkiewicz@amu.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
