Nazwy potraw we frazeologii polskiej
Abstrakt
Artykuł jest próbą przedstawienia językowo-kulturowego obrazu dawnych polskich praktyk kulinarnych i konsumpcyjnych zawartego we frazeologii polskiej. Analizie poddane zostały przysłowia i związki frazeologiczne z dawnego i współczesnego języka polskiego mające w swym składzie nazwy potraw i produktów spożywczych. Na podstawie przeprowadzonego badania można sporządzić pewnego rodzaju jadłospis przeszłych pokoleń Polaków i wskazać potrawy ulubione i najczęściej przez nich spożywane. Z przeanalizowanego materiału leksykalnego wyłania sie obraz diety bardzo zróżnicowanej społecznie, zależnej od zamożności konsumentów. Niezależnie od statusu społecznego paremie kulinarne zachęcają do minimalizmu konsumpcyjnego, zawierają pochwałę umiarkowania i pracowitości. Zobrazowany w nich zrównoważony wariant dawnej polskiej diety współczesny konsument może z powodzeniem uznać za cieszącą się obecnie dużą popularnością kuchnię ekologiczną.
Słowa kluczowe
etnolingwistyka, przysłowia, jedzenie, kuchnia, językowy obraz świata
Bibliografia
Adalberg, S. (1889–1894). Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich [image/x.djvu]. Pozyskano z https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/11603/edition/18873/content [data dostępu 12.09.2020].
Ananiewa, N. (2017). O chlebie powszednim. Nazwy chleba i wyrobów piekarniczych w języku polskim i rosyjskim, Acta Universitatis Wratislaviensis. Slavica Wratislaviensia, 165, 27–34. DOI: 10.19195/0137-1150.165.2
Bockenheim, K. (1998). Przy polskim stole. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Brencz, A. (2003). Chłopskie jadło. W: T. Stegner (red.), W kuchni i za stołem. Dystanse i przenikanie kultur (136–144). Gdańsk: Arche.
Bystroń, J.S. (1933). Przysłowia polskie. Kraków: Polska Akademja Umiejętności.
Bystroń, J.S. (1994). Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Długosz, K. (2001). Językowy obraz chleba w Biblii i przysłowiach, Prace Filologiczne, 46, 153–163.
Dumanowski, J., Kasprzyk-Chevriaux, M. (2018). Kapłony i szczeżuje. Opowieść o zapomnianej kuchni polskiej. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Dźwigoł, R. (2013). O jedzeniu i pracy – na podstawie polskich przysłów, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica, VIII, 62–72.
Gapiński, B. (2018). Chleb w życiu codziennym społeczności wiejskiej. W: J. Adamowski, M. Tymochowicz (red.), Dziedzictwo kulinarne w kontekstach tradycyjnych i współczesnych (159–168). Lublin: Muzeum Lubelskie.
Gołębiowski, Ł. (1830). Domy i dwory. Pozyskano z https://docer.pl/doc/x85c5c0 [data dostępu: 20.02.2021].
Hącia, A. (red.). (2004). Przysłowia polskie. Warszawa: Świat Książki, 2004.
Hübner-Wojciechowska, J. (1994). Symbolika i magia świątecznych potraw w Polsce. W: M. Łozińska (red.), Wokół stołu i kuchni (143–149). Warszawa: TENTEN Publishing House.
Keckowa, A., Molenda, D. (1978). Wyżywienie. W: A. Keckowa, D. Molenda (red.), W: Historia kultury materialnej Polski w zarysie. Tom III od XVI do połowy XVII wieku (301–323). Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kitowicz, J. (1951). Opis obyczajów za panowania Augusta III. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Kłosińska, A., Sobol, E., Stankiewicz, A. (red.) (2005). Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Köhler, P. (2020). Problem z rydzem, Alma Mater, 218, 122–125.
Kolberg, O. (1977). Przysłowia. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Kowalski, P. (2000). Chleb nasz powszedni: o pieczywie w obrzędach, magii, literackich obrazach i opiniach dietetyków. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum.
Kowecka, E. (1978). Pożywienie. W: E. Kowecka, M. Różycka-Glassowa (red.), Historia kultury materialnej Polski w zarysie. Tom V od 1795 do 1870 roku (343–385). Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kowecka, E. (1984). W salonie i w kuchni. Opowieść o kulturze materialnej pałaców i dworów polskich w XIX w. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Krawiec-Złotkowska, K. (2013). Floralium w Dworzankach Jana z Wielomowic Gawińskiego. W: A. Janicka, G. Kowalski, Ł. Zabielski (red.), Prace dedykowane Profesor Swietłanie Musijenko (329–348). Białystok: Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego. Pozyskano z https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/8436/1/K_Krawiec-Zlotkowska_Floralium_w_Dworzankach_Jana_z_Wielomowic_Gawinskiego. pdf [data dostępu: 25.03.2021].
Krzyżanowski, J. (red.). (1969–1972). Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1–3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kubiak, I., Kubiak, K. (1981). Chleb w tradycji ludowej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Lis, H., Lis, P. (2009). Kuchnia Słowian. O żywności, potrawach i nie tylko… Kraków: EGIS Sp. z o.o.
Maksymiuk-Pacek, B. (2018). Chleb i sól w obrzędzie weselnym (na przykładzie południowego Podlasia). W: J. Adamowski, M. Tymochowicz (red.), Dziedzictwo kulinarne w kontekstach tradycyjnych i współczesnych (169–178). Lublin: Muzeum Lubelskie.
Młynarczyk, E. (2013). Nie święci garnki lepią: obraz rzemiosła utrwalony w polskiej frazeologii. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Młynarczyk, E. (2016). Językowy obraz pożywienia ludności wiejskiej w sytuacjach niedostatku materialnego (na przykładzie wybranych frazemów), W: M. Rak, K. Sikora (red.), Słowiańska frazeologia gwarowa (253–266). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Molik, W. (1999) Życie codzienne ziemiaństwa w Wielkopolsce w XIX i na początku XX wieku. Kultura materialna. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Prorok, K. (2017). Małe, czarne, okrągłe, a każdego wyszczypie. O pieprzu i pieprzeniu w polszczyźnie ludowej i potocznej, Etnolingwistyka, 29, 61–84. DOI: 10.17951/et.2017.29.61
Prorok, K. (2018). Dobry bób kiedy jest głód? Bób w polskiej tradycji ludowej – próba definicji kognitywnej. W: J. Żychlińska (red.), Apetyt na jedzenie. Pokarm w społeczeństwie, kulturze, symbolice na przestrzeni dziejów (208–216). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Przybylak, Z. (2005). Tradycyjna kuchnia pomorsko-wielkopolska czyli od poliwek i golców po okrasy i pierniki. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Rak, M. (2017). Na bezrybiu i rak ryba. Językowo-kulturowy obraz raka w polszczyźnie, Etnolingwistyka, 29, 149–169. DOI: 10.17951/et.2017.29.149
Rutkowska-Płachcińska, A. (1978). Pożywienie, napoje. W: A. Rutkowska-Płachcińska (red.), Historia kultury materialnej Polski w zarysie. Tom II od XII do XV wieku (247–279). Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Skorupka, S. (red.). (1993). Słownik frazeologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Skorupska-Raczyńska, E. (2016). Nie trwam o jedzę, kiedy dobrze siedzę. O jedzeniu i żarciu w paremiologii polskiej dawnej i współczesnej. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, vol. 23 (43), nr 1, 95–115. DOI: 10.14746/pspsj.2016.23.1.7
Stypa, H. (2018). O chlebie naszym powszednim – motyw chleba w kulturze i języku polskim. W: J. Żychlińska (red.), Apetyt na jedzenie. Pokarm w społeczeństwie, kulturze, symbolice na przestrzeni dziejów (208–216). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Szymanderska, H. (2011). Polskie tradycje świąteczne, Warszawa: Świat Książki.
Świrko, S. (1985). Na wszystko jest przysłowie. Popularny wybór przysłów w układzie tematyczno-hasłowym. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Walęciuk-Dejneka, B. (2010). Chleb w folklorze polskim – w poszukiwaniu znaczeń. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Wysoczański, W. (2006). Językowy obraz świata w porównaniach zleksykalizowanych. Na materiale wybranych języków. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Zawisza, A. (3.10.2010). Grzyb a sprawa polska, Tygodnik Przegląd, 39/2010. Pozyskano z https://www.tygodnikprzeglad.pl/grzyb-sprawa-polska/ [data dostępu: 2.02.2021].
Wykaz skrótów
Ad – A. Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa 1889–1894.
WSF – Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, opr. A. Kłosińska, E. Sobol, A. Stankiewicz, Warszawa 2005.
K – O. Kolberg, Przysłowia, Warszawa 1970.
PP – Przysłowia polskie, wyb. A. Hącia, Warszawa 2004.
NW – Na wszystko jest przysłowie. Popularny wybór przysłów w układzie tematyczno-hasłowym, wyb., opr. S. Świrko, Poznań 1985.
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0001-8443-4815
