PRAŻOKI I PRAŻUCHY, PRAŻUCHA I PORKA – czyli o regionalnych wariantach nazwy pewnej ziemniaczanej potrawy
Abstrakt
Autor artykułu prezentuje genezę, zróżnicowanie morfologiczne i geograficzny zasięg nazw gęstej potrawy z ugotowanych ziemniaków z dodatkiem mąki. Są to derywaty od czasownika prażyć ‘zaparzać’: prażucha, prażuchy, prażaki, prażanki i parzyć: porka, które funkcjonują w polszczyźnie regionalnej. Zasięg geograficzny nazw omawianej potrawy obejmuje głównie teren północnej Małopolski i jej pogranicza z Mazowszem, Wielkopolską i częściowo również Śląskiem. Poza tym terenem prażuchy jako nazwa dania z ziemniaków znana jest na Kurpiach. Zwraca się uwagę, że są to również nazwy innych potraw powstałych w wyniku zaparzania mąki.
Słowa kluczowe
leksyka kulinarna, polski regionalizm, geografia lingwistyczna
Bibliografia
Chwalba, A. (red.). (2004). Obyczaje w Polsce. Od czasów średniowiecza do czasów współczesnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Cygan, S. (2018). Słownik gwary opoczyńskiej. Opoczno: Muzeum Regionalne w Opocznie.
Kąś, J. (2019). Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 9. Nowy Sącz: Małopolskie Centrum Kultury „Sokół”.
Kucała, M. (1957). Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich -Wydawnictwo PAN.
Małecki, M., Nitsch, K. (1934). Atlas językowy polskiego Podkarpacia. Kraków.
Nowak, J.K. (2012) Słownik gwary górali żywieckich. Żywiec–Grojec–Warszawa: Wydawnictwo Żywia.
Osowski, B. (red.). (2018). Gospodyni. Słownik języka mieszkańców powiatu kolskiego. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Przymuszała, L., Świtała-Trybek, D. (2021). Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Smoczyński, P. (1963). Słowiańskie imiona pospolite i własne z podstawowym -ch- w części sufiksalnej. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Szymczak, M. (1965). Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, cz. 4. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Wykaz skrótów
KSGP – Kartoteka Słownika gwar polskich PAN, online https://rcin.org.pl/dlibra/publication/37740/edition/21859/content (dostęp 24.05.2021).
L – S.B. Linde, Słownik języka polskiego, Warszawa 1807–1814.
PSWP – H. Zgółkowa (red.). Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 32, Poznań 2001, Wydawnictwo „Kurpisz”.
SEJPBor – W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
SGL – H. Pelcowa, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. 6, Pokarmy, Lublin 2019, Wydawnictwo UMCS w Lublinie.
SGM – J. Wronicz (red.). Słownik gwar małopolskich. t. II. P–Ż. Kraków 2018, Instytut Języka Polskiego PAN.
SGPKarł – J. Karłowicz, Słownik gwar polskich. T. 1–6. 1900–1911. Online: http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/docmetadata?id=8866&from=publication (dostęp 12.05.2021).
SJPD – Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, Warszawa 1958–1969.
SL – K. Dejna, Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego, (Pos-R), Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, XXVII, 1981, 129–281, sv. prażaki, prażucha.
SW – Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1900–1927.
SWil – Słownik języka polskiego, red. A. Zdanowicz i in. Wilno 1861 (tzw. Słownik wileński).
USJP – Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, Warszawa 2003.
