Leksykalne zróżnicowanie nazw jednej potrawy w gwarach Pogórza wschodniego
Abstrakt
Przedmiotem artykułu są nazwy potrawy z mąki gotowanej na wodzie lub mleku. Danie, o którym mowa, w przeszłości stanowiło typowe, codzienne pożywienie mieszkańców Pogórza. Z językowego punktu widzenia ciekawe jest występowanie na niewielkim obszarze wielu nazw tego samego desygnatu. Wariantywność nazewnicza jest widoczna nawet w obrębie jednej wsi. Analizowane leksemy różnią się budową, pochodzeniem, a także frekwencją i nacechowaniem stylistycznym. Omówione zostały przyczyny funkcjonowania wielu nazw tego samego desygnatu w jednej wspólnocie komunikacyjnej. W tym kontekście podjęto także rozważania na temat synonimii w gwarach.
Słowa kluczowe
słownictwo kulinarne, synonimia, geografia lingwistyczna
Bibliografia
Bania, A. (1971). O zróżnicowaniu gwary na terenie jednej wsi, Język Polski, 51, 36–42.
Filar, D. (2010). Synonimia leksykalna w leksykologii i leksykografii polskiej, Roczniki Humanistyczne, 58 (06), 41– 57.
Karaś, H. (2020). Gwara Bugaja na Pogórzu (gm. Biecz, pow. Gorlice). Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.
Młynek, L. (1903). W sprawie „Lachów” (Przyczynek), Lud, 9, 253–263.
Niewiara, A. (2017). Słowa klucze kultury jako nazwy pojęć wyrazistych o wysokim stopniu utrwalenia a zagadnienia synonimii leksykalnej, LingVaria, 223–252.
Nitsch, K. (1968). Wybór polskich tekstów gwarowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Oczko, A. (bd). Wołoski karpatyzm leksykalny a terminologia pasterska, 1–32. Pozyskano z https://vlachs-project.eu/data/uploads/monografia/anna-oczko-wooski-karpatyzmleksykalny-a-terminologia-pasterska.pdf [data dostępu: 18.05.2021].
Pawłowicz, B. [P.B.] (1893). Wyrazy gwarowe z okolic Tarnowa, Prace Filologiczne, IV, 306–310.
Pelcowa, H. (1985). Studia na słownictwem gwarowym Lubelszczyzny, cz. I. Słownictwo pochodzenia małopolskiego. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H. (2001). Interferencje leksykalne w gwarach Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H. (2015). Nazwa i desygnat w zmieniającej się rzeczywistości wiejskiej. W: U. Sokólska (red.), Odkrywanie słowa – historia i współczesność (551–568). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Reichan, J. (2016). O metodzie badań synonimii w gwarach polskich, Polonica, 36, 159–165.
Sierociuk, J. (2001). W sprawie synonimii w polszczyźnie ogólnej i w gwarach. W: K. Wojtczuk (red.), Leksyka a gramatyka w tekście językowym (195–203). Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Sierociuk, J. (2020). About synonymy in dialects in the context of the general Polish language, Gwary Dziś, 13, 215–226.
Solarz, M. (2013). Ginące zawody Pogórza. Tarnów: Pogórzańskie Stowarzyszenie Rozwoju.
Średniawa, S. (2018). Zatrudnienia. W: Ziemia Biecka, lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim. Praca zbiorowa pod redakcją Seweryna Udzieli, napisana w latach 1889–1895, wydana z rękopisu (93–130). Nowy Sącz: Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ.
Świętek, J. (1989). Brzozowa i okolica Zakliczyna nad Dunajcem. Obraz etnograficzny – zbiór z lat 1897–1906. Cz. I. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Tync, B. (2018a). Żywność. W: Ziemia Biecka, lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim. Praca zbiorowa pod redakcją Seweryna Udzieli, napisana w latach 1889–1895, wydana z rękopisu (83–92). Nowy Sącz: Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ.
Tync, B. (2018b). Kwestyonariusz w sprawie żywienia się ludzi w powiecie Gorlickim w Galicyi. W: Ziemia Biecka, lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim. Praca zbiorowa pod redakcją Seweryna Udzieli, napisana w latach 1889–1895, wydana z rękopisu (I–XVII). Nowy Sącz: Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ.
Udziela, S. (1903). Topograficzno-etnograficzny opis wsi polskich w Galicji, Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne, VI, 3–123.
Urbańczyk, S. (1953). Zarys dialektologii polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wacławski, A. (1965). Pożywienie ludowe. W: R. Reinfuss (red.), Nad rzeką Ropą. Zarys kultury ludowej powiatu gorlickiego (211–228). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Wietrzyk, A. (2011). Słownik gwary Pogórzan (z okolic Gorlic). Gorlice: Muzeum „Dwory Karwacjanów i Gładyszów”.
Wyderka, B. (2006). O synonimii w gwarach i problemach jej opisu. W: J. Sierociuk (red.), Gwary Dziś 3: Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi (127–134). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Wykaz skrótów
AJPP – Małecki M., Nitsch K. (1934). Atlas językowy polskiego Podkarpacia, cz. 1–2. Warszawa–Kraków–Lublin–Łódź–Poznań–Wilno–Zakopane: Polska Akademia Umiejętności.
EJO – Polański, K. (red.). (1993). Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
KSGP – Kartoteka Słownika gwar polskich.
SGP – Słownik gwar polskich (1977–1991), t. 1–10, red. M. Karaś (Źrodła, t. 1), J. Reichan (t. 2–9), S. Urbańczyk (t. 2–5), J. Okoniowa (t. 6–9), B. Grabka (t. 7–10), R. Kucharzyk (t. 9–10). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich (t. 1–3), Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN (t. 4–10).
Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-3197-0336
