Kopciuszki dla młodzieży. O rewritingach motywu ATU 510A w literaturze young adult
Abstrakt
Ludowy motyw ATU 510A jest niezmiernie popularny w literaturze dla dzieci. Kopciuszka spotykamy także w kulturze popularnej, w różnych gałęziach dyskursu publicystycznego, w reklamach, na szyldach. Z pewnością jest więc także znaczącą postacią dla dorosłych. Czy jednak opowieść o sierocie, która poślubia królewicza, może być atrakcyjna dla młodych dorosłych? Artykuł ma na celu zaprezentowanie kierunku zmian w wątku 510A, które czynią możliwym jego obecność w prozie young adult (YA). Autorka poddaje analizie powieści trzech pisarek (Kelly Oram, Ashley Poston oraz Marissy Meyer) adresowane do odbiorców w tej grupie wiekowej obecne na polskim rynku książki. Psychologizacja postaci, rozbudowa tła społeczno-kulturowego oraz wątków pobocznych, dążenie do eliminacji kategorii cudowności, obdarzanie protagonistki sprawczością – są elementami wspólnymi tych rewritingów. Tym, co różni badane narracje, jest ocalenie uniwersalności motywu przez Meyer i jego historyczno-kulturowa konkretyzacja w utworach Oram i Poston.
Słowa kluczowe
Ashley Poston; bajka; intertekstualność; Kelly Oram; Kopciuszek; literatura dla młodych dorosłych; Marissa Meyer; rewriting
Bibliografia
Bednarek, M. (2020). Baśni przeobrażone. Transformacje bajki i baśni w polskiej epice po 1989 roku. WN UAM.
Bettelheim, B. (1985). Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni (D. Danek, tłum. i przedm., t. 2). PIW. (wyd. oryg. 1977).
Braidotti, R. (2014). Po człowieku (J. Bednarek, A. Kowalczyk, tłum., J. Bednarek, wstęp). WN PWN. (wyd. oryg. 2013).
Całek, A. (2017). Retelling w literaturze fantasy. Od renarracji do metafikcji. W: M. M. Leś, W. Łaszkiewicz, P. Stasiewicz (red.), Tekstowe światy fantastyki (s. 45–66). Prymat, Mariusz Śliwowski.
Cart, M. (2016). Young adult literature: From romance to realism (wyd. 3). ALA Neal-Schuman.
Cwynar-Horta, J. (2016). The commodification of the body positive movement on Instagram. Stream, 8(2). https://doi.org/10.21810/strm.v8i2.203.
Genette, G. (2014). Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia (T. Stróżyński, A. Milecki, tłum.). Słowo/Obraz Terytoria. (wyd. oryg. 1982).
Głowiński, M. (1992). O intertekstualności. W: Poetyka i okolice (s. 87–124). WN PWN. (wyd. oryg. 1986).
Grimm, W., Grimm, J. (2010). Kopciuszek. W: Baśnie dla dzieci i dla domu (E. Pieciul-Karmińska, tłum., t. 1, s. 126–135). Media Rodzina. (wyd. oryg. 1857).
Hains, R. C. (2014). The princess problem: Guiding our girls through the princess-obsessed years. Sourcebooks.
Hajnicz, W. (2000). Komunikat edukacyjny w baśniach – przekaz doświadczenia życiowego i nakazów społecznych. Kultura i Edukacja, 1–2, 84–98.
Izdebska, A., Szajnert, D. (2015). Wstęp. W: A. Izdebska, D. Szajnert (red.), Literatura prze-pisana: od Hamleta do slashu. Wydawnictwo UŁ.
Jolles, A. (1965). Proste formy. Baśń (R. Handke, tłum.). Przegląd Humanistyczny, 5, 65–84. (wyd. oryg. 1929).
Kowalczyk, K. (2016). Baśń w zwierciadle popkultury. Renarracje baśni ze zbioru Kinder- und Hausmärchen Wilhelma i Jakuba Grimmów w przestrzeni kultury popularnej. Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Lasoń-Kochańska, G. (2012). Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny, WN AP.
Lieberman, M. R. (2012). ‘Some day my prince will come’: Female acculturation through the fairy tale. W: J. Zipes, Don’t bet on the prince: Contemporary feminist fairy tales in North America and England (s. 185–200). Routledge. (wyd. oryg. 1972).
Ługowska, J. (1981). Ludowa bajka magiczna jako tworzywo literatury. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Maj, K. M. (2018). Wymiary transfikcjonalności. Przestrzenie Teorii, 30, 147–166. https://doi.org/10.14746/pt.2018.30.7.
Marciniak, P. (2015). Transfikcjonalność. Forum Poetyki, 2, 102–107. https://doi.org/10.14746/fp.2015.2.26696.
Martuszewska, A., Pyszny, J. (2003). Romanse z różnych sfer. Wydawnictwo UWr.
Meyer, M. (2017). Cinder. Saga Księżycowa tom 1 (M. Grajcar, tłum.). Papierowy Księżyc. (wyd. oryg. 2012).
Meyer, M. (2018). Scarlet. Saga Księżycowa tom 2 (M. Grajcar, tłum.). Papierowy Księżyc. (wyd. oryg. 2013).
Meyer, M. (2019). Cress. Saga Księżycowa tom 3 (M. Grajcar, tłum.). Papierowy Księżyc. (wyd. oryg. 2014).
Meyer, M. (2020). Winter. Saga Księżycowa tom 4 (E. Zarembska, tłum.). Papierowy Księżyc. (wyd. oryg. 2015).
Olkusz, K. (2019). Transfikcjonalność w literaturze. Zagadnienia Rodzajów Literackich, 61(1), 159–165. https://doi.org/10.26485/ZRL/2018/61.1/12.
Oram, K. (2018a). Cinder i Ella (J. Nykiel, tłum.). Wydawnictwo Dolnośląskie. (wyd. oryg. 2014).
Oram, K. (2018b). Cinder i Ella. Tak kończy się bajka (J. Nykiel, tłum.). Wydawnictwo Dolnośląskie. (wyd. oryg. 2017).
Orenstein, P. (2011). Cinderella ate my daughter: Dispatches from the front lines of the new girlie-girl culture. Harper.
Otnes, C. C., Pleck, E. H. (2003). Cinderella dream: The allure of the lavish wedding. University of California Press.
Perrault, C. (2010). Kopciuszek. W: Baśnie, czyli opowieści z dawnych czasów (B. Grzegorzewska, tłum., s. 65–77). Agencja Librone. (wyd. oryg. 1697).
Pieciul-Karmińska, E. (2009–2010). Polskie dzieje baśni braci Grimm. Przekładaniec, 22–23(2–1), 80–96.
Poston, A. (2018). Geekerella (A. Brodzik, tłum.). We need YA. (wyd. oryg. 2017).
Rothschild, S. (2013). The princess story: Modelling the feminine in twentieth-century American fiction and film. Peter Lang.
Ryan, M.-L. (2013). Transmedial storytelling and transfictionality. Poetics Today, 34(3), 361–388. https://doi.org/10.1215/03335372-2325250.
Saint-Gelais, R. (2011). Fictions transfuges. La transfictionnalité et ses enjeux. Seuil.
Saint-Gelais, R. (2008). Transfictionality. W: D. Herman, M. Jahn, M.–L. Ryan (red.), Routledge encyclopedia of narrative theory (s. 612–613). Routledge.
Sapkowski, A. (2001). Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy. superNOWA.
Swann Jones, S. (1993). The innocent persecuted heroine genre: An analysis of its structure and themes. Western Folklore, 52(1), 13–41. https://doi.org/10.2307/1499491.
Skowera, M. (2016). Postmodernistyczny retelling baśni – garść uwag terminologicznych. Creatio Fantastica, 53(2), 41–56.
Szczuka, K. (2001). Kopciuszek, Frankenstein i inne. Feminizm wobec mitu. eFKa.
Urbańczyk, A. (2018). Fan labor jako praca. Ekonomia fandomu w dobie Internetu. Teksty Drugie, 5, 276–289.
Tatar, M. (1987). The hard facts of the Grimms’ fairy tales. Princeton University Press.
Tatar, M. (red.). (1999). The classic fairy tales: Texts, criticism. Norton.
von Franz, M.-L. (1976). Problems of the feminine in fairytales. Spring. (wyd. oryg. 1972).
Weagel, E. S. (2017). Religious rites and female spirituality in cinematic adaptations of Cinderella. Journal of Comparative Literature and Aesthetics, 40(2), 169–186.
Wolf, N. (2014). Mit urody (M. Rogowska-Stangret, tłum., K. Dunin, wstęp do wyd. pol.). Czarna Owca. (wyd. oryg. 1990).
Woźniak, M. (2010). Autor bez tekstu – tekst bez autora. Polskie tłumaczenia i adaptacje baśni Perraulta Kopciuszek. Filoteknos, 1, 132–145.
Zadurska, O. (2016–2018). Sierota. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej. Pobrane 30 lipca 2021 z: https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=154.
Zawadzki, P., Adamczyk, A. A. (2019). Post- i transhumanizm w kontekście wybranych zjawisk artystycznych. Avant, 10(3), 1–27. https://doi.org/10.26913/avant.2019.03.13.
Zipes, J. (2006). Why fairy tales stick: The evolution and relevance of a genre. Routledge.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0003-3903-5529
Magdalena Bednarek – dr hab., pracuje w Instytucie Filologii Polskiej na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jej zainteresowania naukowe obejmują bajki, literaturę XX- i XXI-wieczną oraz krytykę feministyczną. Kontakt: magbed@amu.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
