Warszawa na ilustracjach w książkach dziecięcych i młodzieżowych – rekonesans
Abstrakt
Artykuł dotyczy reprezentacji Warszawy w ilustracji książkowej dla dzieci i młodzieży (z uwzględnieniem wizerunków polskiej stolicy w książkach obrazkowych). Materiał badawczy stanowią przede wszystkim publikacje ze zbiorów Muzeum Książki Dziecięcej (działu specjalnego i czytelni naukowej Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego) oraz te udostępniane przez Bibliotekę Narodową na portalu https://polona.pl/. W pierwszej kolejności omówione zostają obrazy stołecznego miasta na ilustracjach towarzyszących różnym wersjom legend warszawskich oraz utworom, które do owych legend nawiązują. W następnej części artykułu autor rozpatruje książkowe ilustracje nieodwołujące się do legend, poszukując szczególnie chętnie przedstawianych przez artystów i artystki tzw. miejsc mocnych w przestrzeni Warszawy. Wreszcie, w zakończeniu, poruszona zostaje kwestia map polskiej stolicy pojawiających się m.in. w książkach obrazkowych. Autor dochodzi do wniosku, że ilustracje i inne grafiki książkowe dla dzieci i młodzieży prezentujące Warszawę można postrzegać jako swoiste wizualne archiwum pamięci o rzeczywistej i legendarnej przeszłości miasta.
Słowa kluczowe
ilustracja książkowa dla dzieci i młodzieży; książka obrazkowa; literatura dziecięca i młodzieżowa; mapa; miasto; Warszawa
Źródło finansowania
Artykuł powstał na podstawie referatu wygłoszonego podczas XXIX Sesji Varsavianistycznej „Warszawa w kulturze dla dzieci i młodzieży”, sfinansowanego ze środków Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego.
Bibliografia
Bader, B. (1976). American picturebooks from Noah’s Arc to The Beast Within. Macmillan.
Bahdaj, A. (1974). Stawiam na Tolka Banana. Nasza Księgarnia.
Beylin, K. (1973). Warszawa znana i nieznana. Nasza Księgarnia.
Boglar, K. (1973). Gdzie jest zegar mistrza Kukułki?. Nasza Księgarnia.
Boguszewska, A. (2013). Ilustracje i ilustratorzy lektur dla uczniów w młodszym wieku szkolnym w Polsce w latach 1944–1989. Wydawnictwo UMCS.
Broda, T. (2020). Warszawa na sprzedaż. W: A. Wincenjusz-Patyna (red.), Admirałowie wyobraźni. 100 lat polskiej ilustracji w książkach dla dzieci (s. 416–419). Dwie Siostry.
Bukowiecki, Ł. (2016). Legend warszawskich życie (nie)codzienne. W: A. M. Zdanowska (wyb.), J. Odnous (oprac. i red.), Legendy warszawskie. Antologia (s. 562–581). Muzeum Warszawy.
Bukowiecki, Ł. (2021). Legendy warszawskie czytane na dystans. Mapowanie podań lokalnych w perspektywie geopoetyki i geografii literackiej. Dzieciństwo. Literatura i Kultura, 3(1), 11–25. https://doi.org/10.32798/dlk.636.
Butenko, B. (1976). Kwapiszon i tajemnicza szkatułka. Nasza Księgarnia.
Cackowska, M. (2017). Współczesna książka obrazkowa – pojęcie, typologia, badania, teorie, konteksty, dyskursy. W: M. Cackowska, H. Dymel-Trzebiatowska, J. Szyłak (red.), Książka obrazkowa. Wprowadzenie (s. 11–48). Instytut Kultury Popularnej.
Cackowska, M., Wincencjusz-Patyna, A. (2017). Polska Szkoła Książki Obrazkowej. Nadbałtyckie Centrum Kultury.
Chotomska, W. (1960). Abecadło warszawskie. Ruch.
Chotomska, W. (1962). Abecadło krakowskie. Ruch.
Chotomska, W. (1973). Abecadło warszawskie. Biuro Wydawniczo-Propagandowe RSW „Prasa-Książka-Ruch”.
Chróścielewska, H., Chróścielewska, D. (1987). Opowieść o Warsie i Sawie. Wydawnictwo Łódzkie.
Coppola, F. F. (reż.). (1979). Apocalypse now [Czas apokalipsy] [film]. United Artists.
Czachowski, H. (2007). „Miejsca mocne” w przestrzeni Torunia. Antropologia miasta z perspektywy antropologii wizualnej i socjologii podróży. W: H. Czachowski, O. Kwiatkowska, A. Mianecki, A. Trapszyc (red.), Z trzeciego brzegu Wisły. Szkice z antropologii Torunia (s. 71–78). Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Czernow, A. M. (2009). Kraków fantastyczny. W: A. Baluch, M. Chrobak, M. Rogoż (red.), Kraków mityczny. Motywy, wątki, obrazy w utworach dla dzieci i młodzieży (s. 225–233). WN UP.
Doughty, T., Thompson, D. (red.). (2011). Knowing their place? Identity and space in children’s literature. Cambridge Scholars.
Dunin-Wąsowicz, J. (2010). Warszawa fantastyczna. Raster. Goga, N., Kummerling-Meibauer, B. (red.). (2017). Maps and mapping in children’s literature: Landscapes, seascapes and cityscapes. John Benjamins.
Edytorstwo literatury dla dzieci i młodzieży. (2020). Sztuka Edycji, 18(2).
Ekman, S. (2013). Here be dragons: Exploring fantasy maps and settings. Wesleyan University Press.
Ekman, S. (2018). Urban fantasy – lektura niewidocznego (M. Wąsowicz, tłum.). Creatio Fantastica, 58(1), 7–27. https://doi.org/10.5281/zenodo.1419517. (wyd. oryg. 2016).
Ekman, S., Taylor, A., Borowska-Szerszun, S., Maj, K. M., Szymczak-Maciejczyk, B. (2018). Literatura Niewidocznego – wizje i rewizje urban fantasy. Creatio Fantastica, 58(1), 177–189. https://doi.org/10.5281/zenodo.1419556.
Friedrich, J. [(2016)]. Legendy warszawskie. Antologia [nota na temat książki]. IBBY – Polska Sekcja. Pobrane 20 grudnia 2020 z: http://www.ibby.pl/?page_id=3877.
Gawryluk, B. (2019). Ilustratorzy, ilustratorki. Motylki z okładki i smoki bez wąsów. Marginesy.
Głowacka, K. (2017). „Literatura dziecięca – tekst i ilustracje” – laudacja na cześć laureatów. Kulturalna Warszawa. Pobrane 20 grudnia 2020 z: http://www.kulturalna.warszawa.pl/nagroda-literacka,6,9435.html.
Grésillon, L. (2010). Sentir Paris : bien-être et matérialité des lieux. Éditions Quæ, NSS-Dialogues.
Hudson, A. (red.). (2019). Children’s literature and imaginative geography. Wilfrid Laurier University Press.
Iwanicka, K. (2002). Ilustracja w książkach dla dzieci. W: B. Tylicka, G. Leszczyński (red.), Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej (s. 157–160). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jałowiecki, B. (2011). Miejsce, przestrzeń, obszar. Przegląd Socjologiczny, 60(2–3), 9–28.
Koczkodaj, I. (2011). Kto to widział? Przewodnik dla dzieci po Łazienkach Królewskich – do uzupełniania, rysowania i kolorowania. Dwie Siostry.
Kopeć, J. (1958). Dziecko dawnej Warszawy. Nasza Księgarnia.
Kostecka, W. (2016). (Po)nowoczesne przestrzenie popkultury. Studium przypadku: Omega Marcina Szczygielskiego. W: W. Kostecka, M. Skowera (red.), Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 337–350). Wydawnictwo SBP.
Kostecka, W., Skowera, M. (red.). (2016). Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej. Wydawnictwo SBP.
Kubiak, T. (1973). List do Warszawy. Nasza Księgarnia.
Leszczyńska-Pieniak, E. (2019). Czarodzieje wyobraźni. Portrety polskich ilustratorów. Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”.
Maj, K. M. (2015). Allotopie. Topografia światów fikcjonalnych. TAiWPN Universitas.
Maj, K. M. (2019). Światotwórstwo w fantastyce. Od przedstawienia do zamieszkiwania. TAiWPN Universitas.
Mannolini-Winwood, S. (2018). Wokół definicji fantastyki miejskiej (K. M. Maj, tłum.). Creatio Fantastica, 58(1), 29–47. https://doi.org/10.5281/zenodo.1419521.
McLennon, L. M. (2018). Definiując urban fantasy i romans paranormalny. Przekraczanie granic gatunków, mediów, a także siebie i innych w nowych nadprzyrodzonych światach (K. Olkusz, tłum.). Creatio Fantastica, 58(1), 65–95. https://doi.org/10.5281/zenodo.1419525. (wyd. oryg. 2014).
Mendlesohn, F. (2008), Rhetorics of fantasy. Wesleyan University Press.
Mianecki, A. (2016–2018). Bazyliszek. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej. Pobrane 20 grudnia 2020 z: https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=30.
Michułka, D. (2016). Kategoria mimesis i poza nią. Góry fantastyczne i ich funkcja w „mapowaniu świata” we współczesnej literaturze dla młodego odbiorcy. Wielogłos, 27(1), 41–64. https://doi.org/10.4467/2084395XWI.16.003.5357.
Miéville, C. (2009). LonNiedyn (G. Komerski, tłum.). Mag. (wyd. oryg. 2007).
Międzyrzecki, A. (1965). Na przykład Ogród Saski. Ruch.
Mik, A. (2016). Miasto prawdziwie, miasto zmyślone. Transformacje Londynu w fantastyce dziecięcej i młodzieżowej. W: W. Kostecka, M. Skowera (red.), Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 99–121). Wydawnictwo SBP.
Mizielińska, A., Mizieliński, D. (2012). Mapy. Dwie Siostry.
Moers, W. (2008). Rumo i skarby w ciemnościach (K. Bena, tłum.). Wydawnictwo Dolnośląskie. (wyd. oryg. 2003).
Mycielska, M., Odnous, J., Zdanowska, A. M. (koncepcja mapy), Pawliński, W. (oprac. graficzne). (2016). Mapa legend warszawskich. Stare i Nowe Miasto. Muzeum Warszawy.
Niesporek-Szamburska, B., Wójcik-Dudek, M. (red.). (2018). (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wydawnictwo UŚ.
Niewieczerzał, M. (2019). Stare i nowe miasto. Przyszłość bohaterów warszawskich legend. Literatura Ludowa, 63(1), 32–39. https://doi.org/10.12775/LL.1.2019.003.
Niziurski, E. (1970). Klub włóczykijów, czyli trzynaście przygód stryja Dionizego. Śląsk.
Niziurski, E. (1980). Klub włóczykijów, czyli trzynaście przygód stryja Dionizego. Śląsk. (wyd. oryg. 1970).
Oklejak, M. (2012). Jestem miasto. Warszawa. Czuły Barbarzyńca.
Oppman, A. (Or-Ot). (1925). Legendy warszawskie. Księgarnia św. Wojciecha.
Oppman, A. (Or-Ot). (1945). Legendy warszawskie. Wydawnictwo E. Kuthana. (wyd. oryg. 1925).
Oppman, A. (Or-Ot). (1982). Legendy warszawskie. Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”. (wyd. oryg. 1925).
Oppman, A. (Or-Ot). (1994). Legendy warszawskie. Siedmioróg. (wyd. oryg. 1925).
Oppman, A. (1994). Legendy warszawskie. Kama. (wyd. oryg. 1925).
Oppman, A. (2004). Legendy warszawskie. Zielona Sowa. (wyd. oryg. 1925).
Oppman, A. (2008). Legendy warszawskie. Zielona Sowa. (wyd. oryg. 1925).
Papuzińska, J. (1972). A gdzie ja się, biedniuteńki, podzieję?. Nasza Księgarnia.
Papuzińska, J. (1984). Rokiś i kraina dachów. Nasza Księgarnia.
Pessel, W. K. (2015). Syrenie grody. Pomniki syrenek w Warszawie i Kopenhadze. Białostockie Studia Literaturoznawcze, 7, 57–71. https://doi.org/10.15290/bsl.2015.07.04.
Pullman, P. (2019). Zorza polarna (W. Szypuła, tłum.). Mag. (wyd. oryg. 1995).
Rabska, Z. (1920). Tajemnice Łazienek. Księgarnia św. Wojciecha.
Rybak, K. (2019). Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie. Wydawnictwa UW.
Sachiko Cecire, M., Field, H., Mudan Finn, K., Roy, M. (red.). (2015). Space and place in children’s literature, 1789 to the present. Ashgate.
Skowera, M. (2019). W krainie odpadów. Wszystkie śmieci LonNiedynu Chiny Miéville’a. W: A. Mik, M. Niewieczerzał, E. Rąbkowska, G. Leszczyński (red.), O czym mówią rzeczy? Świat przedmiotów w literaturze dziecięcej i młodzieżowej (s. 197–221). Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne SBP.
Szczygielski, M. (2009). Omega. Latarnik.
Szczygielski, M. (2013). Arka czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś do wtedy przez teraz i wstecz. Stentor.
Szczygielski, M. (2015). Arka czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś do wtedy przez teraz i wstecz. Latarnik. (wyd. oryg. 2013).
Szczygielski, M. (2016). Klątwa dziewiątych urodzin. Bajka.
Szelińska, D. (oprac.). (2014). Krótka historia Polski. Zuzu Toys.
Terakowska, D. (1989). Władca Lewawu. Cracovia.
Wabik, A., XULM [Surma, M.]. (2015). Jestem miasto. Kraków. Wilga.
Wądolny-Tatar, K. (2009). Kraków i Wokark. Obecność koncepcji światów możliwych w strategii narracyjnej Władcy Lewawu Doroty Terakowskiej. W: A. Baluch, M. Chrobak, M. Rogoż (red.), Kraków mityczny. Motywy, wątki, obrazy w utworach dla dzieci i młodzieży (s. 214–224). WN UP.
Wiercińska, J. (1986). Sztuka i książka. PWN.
Wincencjusz-Patyna, A. (2008). Stacja ilustracja. Polska ilustracja książkowa 1950–1980. Artystyczne kreacje i realizacje. ASP im. Eugeniusza Gepperta, Instytut Historii Sztuki UWr.
Wincencjusz-Patyna, A. (2013). Między słowem a obrazem – kiedy rysunek staje się ilustracją. Dyskurs, 16, 236–248.
Wincencjusz-Patyna, A. (2016). Góry i doliny zmyślonej krainy – mapa, miejsce i przestrzeń w ilustracji książkowej. W: W. Kostecka, M. Skowera (red.), Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 123–136). Wydawnictwo SBP.
Wincencjusz-Patyna, A. (2019). Odpowiedni dać rzeczy obraz. O genezie ilustracji książkowych. ASP im. Eugeniusza Gepperta.
Wincencjusz-Patyna (red.). (2020a). Admirałowie wyobraźni. 100 lat polskiej ilustracji w książkach dla dzieci. Dwie Siostry.
Wincencjusz-Patyna, A. (2020b). Mapy. W: A. Wincenjusz-Patyna (red.), Admirałowie wyobraźni. 100 lat polskiej ilustracji w książkach dla dzieci (s. 246–249). Dwie Siostry.
Wójcicka, M. (2016–2018). Legenda. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej. Pobrane 20 grudnia 2020 z: https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=237.
Wójcik-Dudek, M. (2016a). W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży. Wydawnictwo UŚ.
Wójcik-Dudek, M. (2016b). Zamieszkać w Zagładzie. Geografia Holocaustu w literaturze dla dzieci i młodzieży. W: W. Kostecka, M. Skowera (red.), Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 43–56). Wydawnictwo SBP.
Wróblewska, V. (2016). Od przestrzeni realnej do wyimaginowanej – Toruń w literaturze dla dzieci. W: W. Kostecka, M. Skowera (red.), Geografia krain zmyślonych.
Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 79–98). Wydawnictwo SBP.
Wróblewska, V. (2016–2018). Bajka ludowa na Mazowszu i Podlasiu. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej. Pobrane 20 grudnia 2020 z: https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=271.
Zarych, E. (2020). Leśmianowski Orient w typografii i ilustracji Ali Baby i czterdziestu zbójców. Sztuka Edycji, 18(2), 53–74. https://doi.org/10.12775/SE.2020.0005.
Zawadzki, W. (1866). Grody polskie. Opis historyczny dla dorastającej młodzieży. Karol Wild.
Zdanowska, A. M. (2016). Wybór legend. W: A. M. Zdanowska (wyb.), J. Odnous (oprac. i red.). (2016). Legendy warszawskie. Antologia (s. 14–15). Muzeum Warszawy.
Zdanowska, A. M. (wyb.), Odnous, J. (oprac. i red.). (2016). Legendy warszawskie. Antologia. Muzeum Warszawy.
Zdzitowiecka, H. (1965). Raz na sto lat. Ruch.
Uniwersytet Warszawski, Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego Polska
https://orcid.org/0000-0002-0299-3515
Maciej Skowera – dr, pracuje w Instytucie Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim oraz w Muzeum Książki Dziecięcej (dziale specjalnym i czytelni naukowej Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego). Jego zainteresowania naukowe obejmują historię i teorię fantastyki dziecięcej i młodzieżowej, przekształcenia klasyki dla młodych czytelników i czytelniczek oraz kulturę popularną. Kontakt: mgskowera@uw.edu.pl lub maciej.skowera@koszykowa.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
