Ocalająca moc literatury i sztuki – analiza powieści Jak ziarnka piasku Joanny Jagiełło w świetle biblioterapii i arteterapii
Abstrakt
Artykuł jest próbą biblioterapeutycznego odczytania utworu Jak ziarnka piasku Joanny Jagiełlo (2018) w oparciu o założenia teoretyczne zaprezentowane przez Irenę Borecką oraz Danutę Gostyńską. Autorka wykorzystuje także pojęcie Pokolenia Nikt ukute przez Grzegorza Leszczyńskiego w odniesieniu do pokolenia schyłku XX wieku. Dowodzi, że lektura omawianej książki może okazać się pomocą dla nastolatka, który doświadczył śmierci bliskiej osoby – powieść pozwala czytelnikowi utożsamić się z narratorką (i jednocześnie protagonistką) historii i oferuje drogi wyjścia z trudnej sytuacji. Autorka zwraca także uwagę na terapeutyczną moc sztuki – opierając analizę na założeniach Eweliny J. Koniecznej o arteterapii – oraz wskazuje na potrzebę oswajania i przełamywania tabu śmierci poprzez literaturę młodzieżową.
Słowa kluczowe
arteterapia; biblioterapia; Jak ziarnka piasku; Joanna Jagiełło; polska literatura młodzieżowa; Pokolenie Nikt; śmierć; tabu
Bibliografia
Aksamit, B., Głuchowski, P. (2016). Zatoka świń. Agora.
Alighieri, D. (1965). Boska komedia (E. Porębowicz, tłum.). PIW. (wyd. oryg. 1472).
Ambroziak, K., Kołakowski, A., Siwek, K. (2018). Nastolatek a depresja. Praktyczny poradnik dla rodziców i młodzieży. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Asher, J. (2017). 13 powodów (A. Górska, tłum.). Rebis. (wyd. oryg. 2007).
Bauman, Z. (2008). Płynny lęk (J. Margański, tłum.). Wydawnictwo Literackie. (wyd. oryg. 2006).
Bolek, I. ([2018]). Jak ziarnka piasku [nota na temat książki]. IBBY – Polska Sekcja. Pobrane 1 marca 2021 z: http://www.ibby.pl/?page_id=5551.
Borecka, I. (2001). Biblioterapia. Teoria i praktyka. Poradnik. Wydawnictwo SBP.
Borowski, D. (2014). Narkotyczne uczty i ich konsekwencje na podstawie wybranych powieści młodzieżowych. W: J. Bujak-Lechowicz (red.), Kulturowy obraz uczty (s. 21–32). Jasne.
Borowski, D. (2016). Trudna sytuacja jako test dojrzałości (Franciszka Anny Piwkowskiej, Most nad Missisipi Ewy Przybylskiej). W: M. Chrobak, K. Wądolny-Tatar (red.), Światy dzieciństwa. Infantylizacje w literaturze i kulturze (s. 377–391). TAiWPN Universitas.
Brown, J. (2011). Hate list. Nienawiść (M. Mazan, tłum.). Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 2009).
Carroll, L. (1865). Alice’s adventures in Wonderland. Macmillan.
Cart, M. (2017). Young adult literature: From romance to realism (wyd. 3). American Library Association.
Casta, S. (2007). Gra w śmierć. Książka Kima (B. Gawryluk, tłum.). Zakład Narodowy im. Ossolińskich. (wyd. oryg. 1999).
Czernow, A. M. (2018). „Umrzyj i naródź się na nowo”. W: K. Slany (red.), Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej (s. 107–124). Wydawnictwo SBP.
Downham, J. (2016). Zanim umrę (M. Gajdzińska, tłum.). Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 2007).
Dudzikowska, M., Tomasik, E. (1998). O biblioterapii reminiscencyjnej. Szkoła Specjalna, 4, 279–284.
Fidowicz, A. (2020a). Niepełnosprawność w polskiej literaturze XX i XXI wieku dla dzieci i młodzieży. Wydawnictwo UJ.
Fidowicz, A. (2020b). Polska literatura dziecięca i młodzieżowa w odbiciu crip theory. Wybrane przykłady. Paidia i Literatura, 2, 35–42. https://doi.org/10.31261/PiL.2020.02.03.
Ford, M. T. (2017). Notatki samobójcy (M. Mazan, tłum.). Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 2008).
Genette, G. (1980). Narrative discourse: An essay in method (J. E. Lewin, tłum.). Cornell University Press. (wyd. oryg. 1972).
Gostyńska, D. (1979). Z problemów biblioterapii. Biuletyn Informacyjno-Instrukcyjny MPB w Krakowie, 120, 63–70.
Green, J. (2013). Gwiazd naszych wina (M. Białoń-Chalecka, tłum.). Bukowy Las. (wyd. oryg. 2012).
Green, J. (2007). Szukając Alaski (A. Sak, tłum.). Znak. (wyd. oryg. 2005).
Jagiełło, J. (2016). Zielone martensy. Nasza Księgarnia.
Jagiełło, J. (2018). Jak ziarnka piasku. Nasza Księgarnia.
Jagiełło, J. (2020). To już nie ma znaczenia. Zielona Sowa.
Jakubowski, W. (2020). Sex Education, czyli serial jako źródło wiedzy o świecie młodzieży. Studia Edukacyjne, 57, 17–32. https://doi.org/10.14746/se.2020.57.2.
Kessler, D. (1999). Śmierć jest częścią życia. O prawo do godnego umierania (E. Czerwińska, tłum.). Świat Książki. (wyd. oryg. 1997).
Konieczna, E. J. (2003). Arteterapia w teorii i praktyce. Impuls.
Konopnicka, M. (1974). Moi znajomi i inne opowiadania. Czytelnik. (wyd. oryg. 1890).
Korczak, J. (1980). Dziecko salonu. Wydawnictwo Literackie. (wyd. oryg. 1906).
Korczak, J. (2018). Spowiedź motyla. W: J. Korczak, Bobo. Feralny tydzień. Spowiedź motyla (s. 83–171). Rzecznik Praw Dziecka. (wyd. oryg. 1914).
Krempa, S. ([2020]). Literatura jest jak rozmowa. Wywiad z Joanną Jagiełło. Granice.pl. Pobrane 25 stycznia 2021 z: https://www.granice.pl/publicystyka/joanna-jagiello-wywiad/1503/1.
Leszczyński, G. (2010). Bunt czytelników. Proza inicjacyjna netgeneracji. Wydawnictwo SBP.
Liciński, L. S. (1978). Halucynacje. Z pamiętnika włóczęgi. Wydawnictwo Literackie. (wyd. oryg. 1911).
Matys, J. (2001). Uczniowie wieku dorastania jako podmiot działań biblioterapeutycznych. Biblioterapeuta, 1(13), 6–10.
Michułka, D. (2018). Bez wyjścia? O zagubieniu aksjologicznym bohaterów dziecięcych i młodzieżowych (na wybranych przykładach twórczości Ewy Przybylskiej, Barbary Kosmowskiej). Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica, 6, 19–33. https://doi.org/10.24917/23534583.6.2.
Niesporek-Szamburska, B. (2017). Oswajanie przemijania – śmierć we współczesnej literaturze dziecięcej i młodzieżowej. W: K. Tałuć (red.), Literatura dla dzieci i młodzieży. Tom 5 (s. 96–119). Wydawnictwo UŚ.
Niven, J. (2015). Wszystkie jasne miejsca (D. Olejnik, tłum.). Bukowy Las.
Nowak, E. (2020). Orkan. Depresja. Egmont.
Papuzińska, J. (2002). Śmierć w literaturze dla dzieci. W: B. Tylicka, G. Leszczyński (red.), Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej (s. 383–384). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rogowicz, K. (2017). Literatura dla młodzieży – między popularnością a dydaktyzmem. Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego, 26, 89–98.
Rogoż, M. (2019). Youth literature on the Polish publishing market in 2008–2018 (trends, currents, phenomena). Perspektywy Kultury, 25(2), 179–191. https://doi.org/10.35765/pk.2019.2502.13.
Skowera, M. (2017). Bezpieczna i pożyteczna kraina niedorosłości. Literatura dziecięca jako konstrukt. Jednak Książki, 7, 13–30.
Slany, K. (red.). (2018). Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej. Wydawnictwo SBP.
Stachuła, D. (reż.). (2019, 15 października). h. Przedstawienie na żywo w Teatrze Wielkim im. Stanisława Moniuszki, Poznań.
Suwalska, D. (2016). Czarne jeziora. Nasza Księgarnia.
Szaulińska, K. Chmielewski, D. (2016). Czarne fale. Jak radzić sobie z depresją. Poradnik dla młodzieży (wyd. 2). Fundacja III Kliniki Psychiatrii „Syntonia”.
Szulc, W. (2011). Arteterapia. Narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki. Difin.
Szyłło, A. (2015, 8 lipca). Mamo, jestem zerem. Duży Format. Pobrane 4 maja 2021 z: https://wyborcza.pl/duzyformat/1,127290,18321428,mamo-jestem-zerem.html.
Tryzna, T. (1994). Panna Nikt. Tajemnicza powieść o dojrzewaniu. Firet.
Twenge, J. M. (2019). iGen. Dlaczego dzieciaki dorastające w sieci są mniej zbuntowane, bardziej tolerancyjne, mniej szczęśliwe – i zupełnie nieprzygotowane do dorosłości* i co to oznacza dla nas wszystkich (O. Dziedzic, tłum.). Smak Słowa. (wyd. oryg. 2017).
Vivian, S. (2017). Fatalna lista (A. Goździkowski, tłum.). Wydawnictwo JK. (wyd. oryg. 2012).
Warwas, I., Wiktorowicz, J. (2016), Pokolenia na rynku pracy. W: J. Wiktorowicz, I. Warwas, M. Kuba, E. Staszewska, P. Woszczyk, A. Stankiewicz, J. Kliombka-Jarzyna, Pokolenia – co się zmienia? Kompendium zarządzania multigeneracyjnego (s. 19–37). Wolters Kluwer.
Wolszczak, N. (2018). Śmierć w literaturze dla dzieci i młodzieży. Fundacja „DD!KK”.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-5663-442X
Natalia Morawska – lic., przygotowuje pracę magisterską na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego dotyczącą motywu ożywionej lalki w literaturze dziecięcej i młodzieżowej na podstawie wybranych dzieł dla najmłodszych i nastoletnich czytelników. Studiuje w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Kontakt: n.morawska@student.uw.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
