„Zupełnie inne miasto”. Obrazy warszawskiego getta w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony analizie przedstawień warszawskiego getta we współczesnej polskiej literaturze dziecięcej. W pierwszej części zinterpretowana zostaje warstwa tekstowa wybranych utworów, przede wszystkim Kotki Brygidy Joanny Rudniańskiej (2007), Po drugiej stronie okna. Opowieści o Januszu Korczaku Anny Czerwińskiej-Rydel (2012) oraz Arki czasu, czyli wielkiej ucieczki Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz Marcina Szczygielskiego (2013). Druga część zawiera analizę warstwy wizualnej, a zwłaszcza map dołączonych do książek – m.in. Pamiętnika Blumki Iwony Chmielewskiej (2012), dwóch wydań Arki czasu (kolejno z ilustracjami Daniela de Latoura, 2013, oraz autora powieści, 2015) i Ostatniego przedstawienia panny Esterki. Opowieści z getta warszawskiego Adama Jaromira i Gabrieli Cichowskiej (2014).
Słowa kluczowe
Adam Jaromir; Anna Czerwińska-Rydel; Daniel de Latour; Gabriela Cichowska; getto warszawskie; Iwona Chmielewska; Joanna Rudniańska; mapy; Marcin Szczygielski; polska literatura dziecięca; Zagłada
Źródło finansowania
Artykuł powstał na podstawie referatu wygłoszonego podczas XXIX Sesji Varsavianistycznej „Warszawa w kulturze dla dzieci i młodzieży”, sfinansowanego ze środków Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego.
Bibliografia
Bieber, A. (2015). Mentoring in an heterotopic space – Janusz Korczak’s orphanage in contemporary picture books. Filoteknos, 5, 181–189.
Buryła, S. (2019). Obraz getta warszawskiego w literaturze polskiej. Rekonesans. Konteksty Kultury, 16(1), 33–51.
Chmielewska, I. (2011). Pamiętnik Blumki. Media Rodzina.
Combrzyńska-Nogala, D. (2012). Bezsenność Jutki. Literatura.
Combrzyńska-Nogala, D. (2018). Wysiedleni. Literatura.
Czerwińska-Rydel, A. (2012). Po drugiej stronie okna. Opowieść o Januszu Korczaku. Muchomor.
Czerwińska-Rydel, A. (2018). Listy w butelce. Opowieść o Irenie Sendlerowej. Literatura.
Dobrosielski, P. (2017). Pierzyna. W: J. Kowalska-Leder, P. Dobrosielski, I. Kurz, M. Szpakowska (red.), Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej (s. 341–364). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Engelking, B. (2013). Kultura i rozrywka. W: B. Engelking, J. Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście (s. 557–654). Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów.
Engelking, B., Leociak, J. (2013). Od autorów. W: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście (s. 11–22). Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów.
Fabicka, J. (2016). Rutka. Agora.
Janus-Sitarz, A. (2017). Gry wyobraźni a oswajanie przestrzeni strachu. Czasy Holokaustu w literaturze dla dzieci. W: A. Czabanowska-Wróbel, M. Kotkowska (red.), Wolność i wyobraźnia w literaturze dziecięcej (s. 195–206). Wydawnictwo UJ.
Jaromir, A., Cichowska, G. (2014). Ostatnie przedstawienie panny Esterki. Opowieść z getta warszawskiego. Media Rodzina.
Kurant, A., Baumgart, A. (2009). Wielokropek [instalacja]. Warszawa.
Lec, T. (2011). Kładka [instalacja]. Warszawa.
Leociak, J. (2001). Aryjskim tramwajem przez warszawskie getto, czyli hermeneutyka pustego miejsca. W: L. Burska, M. Zaleski (red.), Maski współczesności. O literaturze i kulturze XX wieku (s. 75–87). Wydawnictwo IBL PAN.
Leociak, J. (2011). Miejsce-po-getcie. W: Spojrzenia na warszawskie getto (t. 6 – Stawki, s. 39–52). Dom Spotkań z Historią.
Kowalska-Leder, J. (2017). Mur. W: J. Kowalska-Leder, P. Dobrosielski, I. Kurz, M. Szpakowska (red.), Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej (s. 245–274). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Melchior, M. (2004). Zagłada a tożsamość. Polscy Żydzi ocaleni „na aryjskich papierach”. Wydawnictwo IFiS PAN.
Michejda, A. (2019). Skarb getta. Oficyna 4eM.
Michlic, J. B. (2020). Piętno Zagłady. Wojenna i powojenna historia oraz pamięć żydowskich dzieci ocalałych w Polsce (A. Musiał, tłum.). Żydowski Instytut Historyczny.
Nowak, E. (2018). Kto uratował jedno życie… Historia Ireny Sendlerowej. Egmont.
Orzeł, O. (oprac.). (2014). Dzieci żydowskie w czasach Zagłady. Wczesne świadectwa 1944–1948. Relacje dziecięce ze zbiorów Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej. Żydowski Instytut Historyczny.
Rudniańska, J. (2007). Kotka Brygidy. Pierwsze.
Rudniańska, J. (2012). XY. Muchomor.
Rybak, K. (2016–2020). Oczami dziecka. Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej i młodzieżowej po roku 1989. Pobrane 5 kwietnia 2021 z: https://oczamidziecka.al.uw.edu.pl/.
Rybak, K. (2017). Hide and seek with Nazis: Playing with child identity in Polish children’s literature about the Shoah. Libri & Liberi, 6(1), 11–24. https://doi.org/10.21066/carcl.libri.2017-06(01).0001.
Rybak, K. (2019a). Dzieciństwo w labiryncie getta. Recepcja mitu labiryntu w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie. Wydawnictwa UW.
Rybak, K. (2019b). I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Konstrukcje zakończeń w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie. Literatura Ludowa, 63(1), 10–23. https://doi.org/10.12775/LL.1.2019.001.
Rybak, K. (2020). Stosunki polsko-żydowskie i Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku. W: Z. Trębacz (red.), Stosunki polsko-żydowskie, t. 2: Kultura. Literatura, sztuka i nauka w XX wieku (s. 171–187). Żydowski Instytut Historyczny.
Ryrych, K. (2018). Pan Apoteker. Literatura.
Skowera, M. (2014). Polacy i Żydzi, dzieci i dorośli. Kto jest kim w Kotce Brygidy Joanny Rudniańskiej i Bezsenności Jutki Doroty Combrzyńskiej-Nogali. Konteksty Kultury, 11(1), 57–72. https://doi.org/0.4467/23531991KK.14.005.1751.
Sundmark, B. (2014). “Dragons be here”: Teaching children’s literature and creative writing with the help of maps. W: A. Reyes-Torres, L.S. Villacañas-de-Castro, B. Soler-Pardo (red.), Thinking through children’s literature in the classroom (s. 64–78). Cambridge Scholars.
Szczygielski, M. (2013). Arka czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz. Stentor.
Szczygielski, M. (2015). Arka czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz. Latarnik. (wyd. oryg. 2013).
Tagore, R. (1916). De Brief van den Koning (The Post Office) (H. Borel, tłum.). W. De Haan.
Tagore, R. (1922). Poczta (J. Stur, odtw.). Monsalwat.
Wells, H. G. (1925). Wehikuł czasu (The Time Machine). Opowieść fantastyczna (b.t.). E. Wende i S-ka. (wyd. oryg. 1895).
Witkowska-Krych, A. (2019). Mniej strachu. Ostatnie chwile z Januszem Korczakiem. Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Wójcik-Dudek, M. (2014). Architektura pamięci – (nie)literackie przestrzenie getta. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria, 14, 215–224.
Wójcik-Dudek, M. (2016a). W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży. Wydawnictwo UŚ.
Wójcik-Dudek, M. (2016b). Zamieszkać w Zagładzie. Geografia Holocaustu w literaturze dla dzieci i młodzieży. W: W. Kostecka, M. Skowera (red.), Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 43–56). Wydawnictwo SBP.
Zieliński, J., Majewski, J. S. (2014). Spacerownik po żydowskiej Warszawie. Agora.
Uniwersytet Warszawski Polska
http://orcid.org/0000-0001-8018-2622
Krzysztof Rybak – mgr, przygotowuje rozprawę doktorską na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego dotyczącą reprezentacji Zagłady Żydów w polskiej literaturze dla dzieci i młodzieży. Kieruje projektami: Oczami dziecka. Zagłada w polskiej literaturze dziecięcej i młodzieżowej po roku 1989 (DI2015 013145) realizowanym w ramach programu „Diamentowy Grant” MNiSW oraz Dziecięca książka informacyjna w XXI wieku: tendencje – metody badań – modele lektury (2020/37/N/HS2/00312) finansowanym w ramach konkursu Preludium NCN. Kontakt: km.rybak@uw.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
