Filmowe adaptacje baśni i bajek ludowych. Problemy przekładu intersemiotycznego


Abstrakt

Celem artykułu jest zaprezentowanie problemów dotyczących filmowej adaptacji baśni i bajki ludowej na przykładzie dwóch z trzech sezonów serialu Baśnie i bajki polskie, przygotowanych w latach 2002–2009 przez TV Studio Filmów Animowanych w Poznaniu dla TVP1. Wśród podstawowych problemów tego rodzaju wymieniono łączne traktowanie wszystkich typów baśni (ludowej, literackiej, filmowej) jako swoistego kodu kulturowego, co przekłada się na uproszczenia interpretacyjne oraz unikanie bezpośrednich odwołań do bajki ludowej jako zbyt trudnego i złożonego tekstu kultury wymagającego znajomości szeroko pojętego kontekstu. Na wybranych przykładach (odcinki pt. Smok Wawelski i Czarne licho) zaprezentowano artystyczne i aksjologiczne konsekwencje powierzchownego podejścia do przekazów ludowych (m.in. estetyzację, karnawalizację, infantylizację, trywializację).

Słowa kluczowe

adaptacja; bajka ludowa; Baśnie i bajki polskie; baśń literacka; baśń filmowa; przekład intersemiotyczny

Adamczak, J. (scen i reż.). (2002). Szklana góra [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Adamczak, J. (scen i reż.). (2003). O kowalu i diable [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Adamczak, J. (scen i reż.). (2008). Król kruków [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Adamczak, J. (scen i reż.), Gałązkowski, J. (reż.). (2009). Poznańskie koziołki [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Andersen, H. C. (2005). Mała syrenka. W: Baśnie (B. Sochańska, tłum., s. 14–41). Poznań: Media Rodzina. (wyd. oryg. 1837).

Bielski, M. (1551). Kronika wszystkiego świata. Kraków: Helena Unglerowa. Pobrane z: https://polona.pl/item/kronika-wszystkiego-swiata,MTEyMzI1NTg/.

Bolecki, W. (1989). Od potworów do znaków pustych. Z dziejów groteski. Pamiętnik Literacki, 80(1), 73–121.

Chybowicz-Brożyńska, M. (scen.), Kotecki, Z. (scen. i reż.). (2004). Dwanaście miesięcy [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Cieliczko, P. (b.d.). Legenda o trębaczu ratuszowym i królu kruków. Pobrane z: http://poznanskielegendy.pl/krol-krukow-pawel-cieliczko/.

Dyksińska, G. (scen.), Krzysik, Z. (reż.). (2009). Pasterz tysiąca zajęcy [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Gliński, A. J. (1853). Baśń o królewnie zaklętej w żabę. W: Bajarz polski. Zbiór baśni, powieści i gawęd ludowych (t. 1, s. 73–94). Wilno: Drukarnia Gubernialna.

Gołębiowska-Suchorska, A. (2018). Szewczyk Dratewka. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 225–229). Toruń: WN UMK.

Gosienicki, A. (scen. i reż.). (2009). Szewc Kopytko i kaczor Kwak [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Grimm, W., Grimm, J. (2010). Roszpunka. W: Baśnie dla dzieci i dla domu (E. Pieciul-Karmińska, tłum., t. 1, s. 73–78). Poznań: Media Rodzina (wyd. oryg. 1812).

Hendrykowski, M. (2013). Adaptacja jako przekład intersemiotyczny. Przestrzenie Teorii, 20, 175–184. https://doi.org/10.14746/pt.2013.20.12.

Jabłońska, E. (scen.), Dudek, A. (reż.). (2004). Smok Wawelski [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Jabłońska, E. (scen.), Dudek, A. (reż.). (2008). Zimowe wróżki [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Jabłońska, E. (scen.), Kukuła, A. (reż.). (2004). Bazyliszek [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Jabłońska, E. (scen.), Turło, R. (reż.). (2005). O królewnie zaklętej w żabę. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Jabłońska, E. (scen.), Turło, R. (reż.). (2009a). Czarne licho. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Jabłońska, E. (scen.), Turło, R. (reż.). (2009b). Dar Skarbnika. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Januszewska, H. (1952). O Bartku-doktorze. W: Baśnie polskie (s. 5–22). Warszawa: Czytelnik.

Januszewska, H. (1955). Złota jabłoń. W: Złota jabłoń (s. 7–29). Warszawa: Czytelnik.

Jasińska-Koronkiewicz, J. (scen. i reż.). (2008). Złota jabłoń [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Kalniuk, T. (2014). Mityczni obcy. Dzieci i starcy w polskiej kulturze ludowej przełomu XIX i XX wieku. Toruń: WN UMK.

Kędzierski, C. (1989). Trębacz ratuszowy i król kruków. Legenda wielkopolska. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza (wyd. oryg. 1929).

Kolberg, O. (1875). Diabeł na zarobku. W: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Serya VIII. Krakowskie. Część 4. Powieści, przysłowia i język (nr 69, s. 167–169). Kraków: Drukarnia Dr. Ludwika Gumplowicza.

Konieczna, E. (2005). Baśń w literaturze i w filmie. Rola baśni filmowej w edukacji filmowej dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Kraków: TAiWPN Universitas.

Krzyżanowski, J. (1962–1963). Polska bajka ludowa w układzie systematycznym (t. 1–2). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Krzyżanowski, J. (1977). Romana Zmorskiego Sobotnia Góra. W: Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru (wyd. 2 rozsz., s. 729–739). Warszawa: PIW.

Kurek, B. (scen.), Czarzasty, P. (reż.). (2009). Bursztynowa korona [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Kurek, B. (scen.), Kukuła, A. (reż.). (2009). O Zefliku i smoku [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Kurek, B. (scen.), Martini-Madej, M. (reż.). (2008). Zuzanka i utopce. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Kwiatkowska, A. (2017). Trębacz ratuszowy i król kruków (Czesław Kędzierski). Wyborcza.pl Poznań. Pobrane z: http://poznan.wyborcza.pl/poznan/56,36001,21460541,trebacz-ratuszowy-i-krol-krukow-czeslaw-kedzierski,,1.html?disableRedirects=true.

Lesisz, P. (scen.), Kukuła, A. (reż.). (2008). Kozucha kłamczucha [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Leszczyński, M. (b.d.). Korale czarownicy. Pobrane z: http://torpan.cba.pl/Serwis/bajki/korale/korale.htm.

Lubieniecka, A. (scen. i reż.). (2005). Zaczarowane pantofelki [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Lubieniecka, A. (scen. i reż.). (2008). Korale czarownicy [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Lubieniecka, A. (scen.), Giersz, W. (reż.). (2003). Żywa woda [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Lubieniecka, A. (scen.), Kasprzycki, J. (reż.). (2002). Złota kaczka [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Lubieniecka, A. (scen.), Kukuła, A. (reż.). (2003). O Bartku doktorze [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Lubieniecka, A. (scen.), Turło, R. (reż.). (2003). Lodowa góra. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Lubieniecka, A. (scen.), Wrotniewski, A. (reż.). (2003). Szewczyk Dratewka. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Lüthi, M. (1982). Zabójca smoka. O stylu bajki (J. M. Kasjan, tłum.). Literatura Ludowa, 3, 36–40. (wyd. oryg. 1968).

Ługowska, J. (1981). Ludowa bajka magiczna jako tworzywo literatury. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Makuszyński, K. (1958a). Bajka o królewnie Marysi, o czarnym łabędziu i o lodowej górze. W: Bardzo dziwne bajki (s. 5–39). Warszawa: Czytelnik. (wyd. oryg. 1916).

Makuszyński, K. (1958b). O tym, jak krawiec, pan Niteczka, został królem. W: Bardzo dziwne bajki (s. 61–76). Warszawa: Czytelnik. (wyd. oryg. 1916).

Makuszyński, K. (1958c). Szewc Kopytko i kaczor Kwak. W: Bardzo dziwne bajki (s. 41–60). Warszawa: Czytelnik. (wyd. oryg. 1916).

Marzec, A. (1994). Edukacja filmowa. W: A. Marzec, S. Rzęsikowski, Edukacja teatralna, filmowa i radiowa na lekcjach języka polskiego w klasach IV–VIII (s. 88–154). Kielce: Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP.

Morcinek, G. (1958a). O tym, jak głupi Zeflik był mądrym Zeflikiem. W: Jak górnik Bulandra diabła oszukał. Baśnie śląskie (s. 136–161). Warszawa: Nasza Księgarnia.

Morcinek, G. (1958b). O tym, jak górnik Maślok kramarzył ze Skarbnikiem. W: Jak górnik Bulandra diabła oszukał. Baśnie śląskie (s. 16–28). Warszawa: Nasza Księgarnia.

Morcinek, G. (1958c). O tym, jak Zuzanka poszła w kumy do utopców. W: Jak górnik Bulandra diabła oszukał. Baśnie śląskie (s. 112–124). Warszawa: Nasza Księgarnia.

Murphy, T. P. (2015). From fairy tale to film screenplay: Working with plot genotypes. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Neumann, H. (scen.), Gosienicki, A. (reż.). (2005). Krawiec Niteczka [odcinek serialu telewizyjnego]. W: E. Sobolewska (prod.), Baśnie i bajki polskie. Warszawa: TVP1.

Oleksik, K. (1959). Czarownica znad Bełdan. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Oppman, A. (1925a). Bazyliszek. W: Legendy warszawskie (s. 33–52). Poznań, Warszawa, Wilno, Lublin: Ksiegarnia św. Wojciecha.

Oppman, A. (1925b). Złota kaczka. W: Legendy warszawskie (s. 83–93). Poznań, Warszawa, Wilno, Lublin: Ksiegarnia św. Wojciecha.

Osterloff, W. (1946). Kryminalistyka i bajki Grimma. Odrodzenie, 19, 6–7.

Ostrowska, B. (ok. 1923). Szklana góra. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska”.

Pieciul-Karmińska, E. (2009–2010). Polskie dzieje baśni braci Grimm. Przekładaniec, 22–23, 80–96.

Porazińska, J. (1939). Kozucha kłamczucha. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.

Porazińska, J. (1952a). O dwunastu miesiącach. W: Za górami… za lasami… Polskie baśnie ludowe (s. 57–65). Warszawa: Nasza Księgarnia.

Porazińska, J. (1952b). Szewczyk Dratewka. W: Za górami… za lasami… Polskie baśnie ludowe (s. 13–19). Warszawa: Nasza Księgarnia.

Porazińska, J. (1955). Pasterz tysiąca zajęcy. Baśń małopolska. W: Za trzydziewiątą rzeką. Baśnie ludu polskiego (s. 49–59). Warszawa: Nasza Księgarnia.

Short, S. (2015). Fairy tale and film: Old tales with a new spin. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Siemieński, L. (1845). Smok. W: Podania i legendy polskie, ruskie i litewskie (s. 1). Warszawa: Księgarnia J. K. Żupańskiego.

Smolińska, T. (1987). Z wybranych problemów dawnej i współczesnej sztuki opowiadania. Opole: WSP im. Powstańców Śląskich

Szelburg-Zarembina, E. (1966). O Klaruni-koronczarce i zimowych wróżkach. W: Przez różową szybkę (s. 153–159). Warszawa: Nasza Księgarnia.

Śmiałowicz, K. (2016). Relacje między postaciami w filmach animowanych dla dzieci. Ogrody Nauk i Sztuk, 6, 464–478.

Świętek, J. (1893). O dyáble co u chłopa za parobka słuzuł. W: Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Obraz etnograficzny (nr 22, s. 341–344). Kraków: Akademia Umiejętności.

Świrko, S. (1984). O Maćku Borkowicu i diable Borucie oraz inne podania i legendy wielkopolskie. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

TV Studio Filmów Animowanych. (2019). Baśnie i bajki polskie III. Pobrane z: http://tvsfa.com/kategoria/filmoteka/basnie-i-bajki-polskie-iii/.

TVP ABC. (b.d.). Baśnie i bajki polskie. Pobrane z: http://abc.tvp.pl/20258027/basnie-i-bajki-polskie.

TVP Info. (2010). Zimowe wróżki nagrodzone. Pobrane z: https://www.tvp.info/3275318/kultura/zimowe-wrozki-nagrodzone/.

Uther, H.-J. (2011). The types of international folktales: A classification and bibliography (t. 1–3). Helsinki: Suomalainen Tiedeakatemia. (wyd. oryg. 2004).

Waksmund, R. (1992). Baśń. W: A. Brodzka, M. Puchalska, M. Semczuk, A. Sobolewska, E. Szary-Matywiecka (red.), Słownik literatury polskiej XX wieku (s. 90–92). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Waksmund, R. (2000). Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (tematy – gatunki – konteksty). Wrocław: Wydawnictwo UWr.

Wolne Lektury. (2011). Z naszej bajki. Pobrane z: https://wolnelektury.pl/info/z-naszej-bajki/.

Wójcicka, M. (2016–2018). Adaptacja bajki ludowej. W: V. Wróblewska (red.), Bajka Ludowa. Słownik. Pobrane z: https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=214.

Wójcicka, M. (2018). Adaptacja bajki ludowej. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 1, s. 16–25). Toruń: WN UMK.

Wróblewska, J. (2018). Muzyka w filmach o Harrym Potterze. W: M. Wróblewski, S. Kołos (red.), Dziecko w świecie ruchomych obrazów (s. 145–163). Toruń: WN UMK.

Wróblewska, V. (2014). „Od potworów do znaków pustych”. Ludowe demony w polskiej literaturze dla dzieci. Toruń: WN UMK.

Wróblewska, V. (2018a). Smok Wawelski. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 193–197). Toruń: WN UMK.

Wróblewska, V. (2018b). Wanda. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 287–290). Toruń: WN UMK.

Zadurska, O. (2017). Ludowy wizerunek dzieci kalekich i jego społeczne konsekwencje. Litteraria Copernicana, 3(23), 53–66. https://doi.org/10.12775/LC.2017.050.

Zdzitowiecka, H. (1972). Bursztynowa korona. W: Bursztynowe baśnie (s. 32–36). Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.

Zielewiczówna, Z. (1914). Trębacz na ratuszu. Ballada z XVI. wieku w 3 aktach. Poznań: Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha.

Zmorski, R. (1852). Sobotnia Góra. W: Podania i baśni ludu w Mazowszu (z dodatkiem kilku szląskich i wielkopolskich) (s. 1–19). Wrocław: Zygmunt Schletter.

Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. (2019). Akademia bajki kaszubskiej. Pobrane z: http://www.akademiabajkikaszubskiej.pl/.

Żmichowska, N. (1907). Prządki. Powieść ze wspomnień dziecinnego wieku. Warszawa, Kraków: Gebethner i Wolff, Gebethner i Spółka. (wyd. oryg. 1845).

Pobierz

Opublikowane : 2019-07-24


Wróblewska, V. (2019). Filmowe adaptacje baśni i bajek ludowych. Problemy przekładu intersemiotycznego. Dzieciństwo. Literatura I Kultura, 1(1), 9-29. https://doi.org/10.32798/dlk.34

Violetta Wróblewska  Violetta.Wroblewska@umk.pl
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu  Polska
https://orcid.org/0000-0002-5776-8382

Violetta Wróblewska – dr hab., profesor w Zakładzie Folklorystyki i Literatury Popularnej w Katedrze Kulturoznawstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jej zainteresowania badawcze obejmują folklor tradycyjny i współczesny, kulturę i literaturę dziecięco-młodzieżową oraz popularną. Kontakt: Violetta.Wroblewska@umk.pl.






Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:

  • mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
  • nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.

Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl