Makabrycznie małe, okropnie odważne i potwornie perfekcyjne. O postaciach czarownic w dziecięcych książkach obrazkowych
Abstrakt
Postać czarownicy to w XXI wieku żywy element zbiorowej wyobraźni, co znajduje potwierdzenie w licznych tekstach kultury popularnej przetwarzających baśniowe bohaterki. Ingerencja w mitologiczne wyobrażenie wiedźmy jest często tak silna, że można mówić o rozmyciu kulturowego znaczenia postaci. Czarownice często pojawiają się na kartach książek obrazkowych skierowanych do najmłodszych czytelników. Autorzy odchodzą od jądra stereotypu czarownicy, modyfikując m.in. wiek, wygląd oraz wartościowanie postaci. Z przymrużeniem oka wykorzystują tradycyjny zestaw ich atrybutów, posługują się magią jako narzędziem karnawalizacji oraz swoistym kostiumem, pozwalającym na uatrakcyjnienie opowiadań o dziecięcych problemach i pragnieniach. W utworach dla najmłodszych wyraźny jest wpływ perspektywy feministycznej i antypedagogicznej. Łączą one poszanowanie dla Inności i indywidualności z pozytywną wizją kobiecej wspólnoty w duchu siostrzeństwa. W celu obserwacji tych zjawisk, literaturoznawczej analizie zostają poddane anglojęzyczne utwory opublikowane w XXI wieku: City Witch, Country Switch Wendy Wax i Scotta Gibala-Broxholma (2008), Only A Witch Can Fly Alison McGhee i Taeeun Yoo (2009), A Very Brave Witch Alison McGhee i Harry’ego Blissa (2009), It’s Raining Bats & Frogs Rebekki Colby i Stevena D’Amico (2015), The Itty-Bitty Witch Trishy Speed Shaskan i Xindi Yan (2019), The Littlest Witch (A Littlest Book) Brandi Dougherty i Jamiego Pogue (2019) oraz Leila, the Perfect Witch Flavii Zorilli Drago (2022).
Słowa kluczowe
antypedagogika; czarownica; feminizm; książka obrazkowa; siostrzeństwo; stereotyp
Bibliografia
Baczyńska-Hryhorowicz, A. (2022). Jaki kolor ma wiedźma? Wizerunki kolorystyczne czarownic w filmach animowanych wytwórni Walta Disneya. Literatura Ludowa, 66(4), 61–75. https://doi.org/10.12775/LL.4.2022.004.
Baschwitz, K. (1999). Czarownice. Dzieje procesów o czary. (T. Zabłudowski, tłum.). Cyklady. (wyd. oryg. 1963).
Bednarek, M. (2020). Baśni przeobrażone. Transformacje bajki i baśni w polskiej epice po 1989 roku. WN UAM.
Colby, R. (2015). It’s raining bats & frogs (S. D’Amico, il.). Feiwel & Friends.
Dougherty, B. (2019). The littlest witch: A littlest book (J. Pogue, il.). Cartwheel Books.
Drago, F. Z. (2022). Leila, the perfect witch. Candlewick.
Dragoon, L. (2019). Little witches: Magic in Concord. Oni Press.
Dymel-Trzebiatowska, H., Szyłak, J., Cackowska, M. (2021). Synergia słów i obrazów. Badania ikonotekstu w Polsce. Wydawnictwo UG.
Escabasse, S. (2020). Witches of Brooklyn. Random House USA.
Grimm, J., Grimm, W. (2010). Baśnie dla dzieci i dla domu (E. Pieciul-Karmińska, tłum., t. 1–2). Media Rodzina. (wyd. oryg. 1857).
Hallberg, K. (2017). Literaturoznawstwo a badania nad książką obrazkową (H. Dymel-Trzebiatowska, tłum.). W: M. Cackowska, H. Dymel-Trzebiatowska, J. Szyłak (red.), Książka obrazkowa. Wprowadzenie (s. 49 –56). Instytut Kultury Popularnej. (wyd. oryg. 1982).
Henesy, M. (2020). “Leaving my girlhood behind”: Woke witches and feminist liminality in Chilling Adventures of Sabrina. Feminist Media Studies, 21(7), 1–15. https://doi.org/10.1080/14680777.2020.1791929.
Kostecka, W. (2022). Postfeminizm jako perspektywa rozważań nad kulturą popularną – propozycja metody badań literackiej fantastyki dla młodych dorosłych. Filoteknos, 12, 217–243. https://doi.org/10.23817/filotek.12-14.
Kowalczyk, K. (2016). Baśń w zwierciadle popkultury. Renarracje baśni ze zbioru Kinder- und Hausmärchen Wilhelma i Jakuba Grimmów w przestrzeni kultury popularnej. Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Kowalczyk, K. (2017). Transformacje wzorców baśniowych w literaturze dziecięcej obecnej na współczesnym rynku wydawniczym. Literatura i Kultura Popularna, 23, 135–151. https://doi.org/10.19195/0867-7441.23.9.10.
Koźluk, M. (2015). Kielich Kirke – moc starożytnej „czarodziejki”. W: J. Pietrzak-Thébault, Ł. Cybulski (red.), Czary, alchemia, opętanie w kulturze na przestrzeni stuleci. Studia przypadków (s. 69–80). Wydawnictwo UKSW.
Kruszyńska, E. (2012). Książka obrazkowa i jej rola w rozwoju dzieci – wprowadzenie w problematykę. Warmińsko-Mazurski Kwartalnik Naukowy. Nauki Społeczne, 3, 183–190.
Levack, B. P. (2009). Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej. (E. Rutkowski, tłum.). Zakład Narodowy im. Ossolińskich. (wyd. oryg. 1987).
Malita-Król, J. (2012). Fantastyczne czarownice. Tradycyjne postrzeganie kobiet parających się magią a ich wizerunek w literaturze fantasy. Maska, 13, 31–42.
Martuszewska, A. (1998). Oswajanie potworów. W: P. Kowalski (red.), Wszystek krąg ziemski. Antropologia – historia – literatura. Prace ofiarowane Czesławowi Hernasowi (s. 307–315). Wydawnictwo UWr.
McGhee, A. (2006). A very brave witch (H. Bliss, il.). Paula Wiseman Books.
McGhee, A. (2009). Only a witch can fly (T. Yoo, il.). Feiwel & Friends.
Mikinka, A. E. (2021). Wiedźmy, wojowniczki, opiekunki – bohaterki polskiej „fantastyki słowiańskiej”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura, 13(3), 114–127. https://doi.org/10.24917/20837275.13.3.9.
Niesporek-Szamburska, B. (2013). Stereotyp czarownicy i jego modyfikowanie. Na przykładzie tekstów dla dzieci i wypowiedzi dziecięcych. Wydawnictwo UŚ.
Sikorska, K. (2019). Siostrzeństwo i jego dyskursywne użycia. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, 70, s. 39–58. http://dx.doi.org/10.18778/0208-600X.70.03.
Skowera, M. (2021). Nikczemne skrzaty i inne (nie)baśniowe potworności dzieciństwa w Złodziejach snów Małgorzaty Strękowskiej-Zaremby. Literatura i Kultura Popularna, 27, 95–107. https://doi.org/10.19195/0867-7441.27.8.
Slany, K. (2016). Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana. WN UP.
Speed Shaskan, T. (2019). The Itty-Bitty Witch (X. Yan, il.). Brilliance.
Stephens, J. (2011). Schemas and scripts: Cognitive instruments and the representation of cultural diversity in children’s literature. W: K. Mallan, C. Bradford (red.), Contemporary children’s literature and film: Engaging with theory (s. 12–35). Red Globe Press.
Taplin, S. (2020). Twinkly, twinkly fairies (R. Hahessy, il.). Usborne.
Ucherek, D. (2015). Sposoby funkcjonowania postaci czarownic i czarowników oraz magicznych przedmiotów w baśniach braci Grimmów. Literatura Ludowa, 59(4/5), 15–26.
Ucherek, D. (2018). Baba Jaga, Kościej Nieśmiertelny i inne postacie władające magią w rosyjskich baśniach magicznych a wiedźmy i czarownicy Grimmowscy. Prace Literackie, 58, 249–271. https://doi.org/10.19195/0079-4767.58.22.
Ucherek, D. (2020). Anny Brzezińskiej gry ze stereotypami. Konstrukcja postaci wiedźmy i przetworzenia motywów baśniowych w cyklu o Babuni Jagódce. Literatura Ludowa, (64)2, 50–66. https://doi.org/10.12775/LL.2.2020.004.
von Schönebeck, H. (1994). Antypedagogika. Być i wspierać zamiast wychowywać (N. Szymańska, tłum.). Jacek Santorski & Co. (wyd. oryg. 1988).
Wax, W. (2008). City witch, country switch (S. Gibala-Broxholm, il.). Marshall Cavendish.
Wróblewska, V. (2014). „Od potworów do znaków pustych”. Ludowe demony w polskiej literaturze dla dzieci. WN UMK.
Wydmuch, M. (1975). Gra ze strachem. Fantastyka grozy. Czytelnik.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0009-0008-4369-3042
Joanna Dardzińska – mgr, absolwentka Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, studiuje publikowanie współczesne na tej samej uczelni. Jej zainteresowania naukowe obejmują literaturę dziecięcą i młodzieżową oraz teorię verse novels. Kontakt: j.dardzinska2@student.uw.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
