W poszukiwaniu Pięknego Ludu – palingeneza niektórych motywów folkloru celtyckiego w wybranych powieściach young adult fantasy
Abstrakt
Celem artykułu jest prześledzenie inspiracji elementami folkloru i mitologii celtyckiej w prozie young adult fantasy oraz sprawdzenie, w jaki sposób są one eksplorowane w cyklu Siedmiorzecze Juliet Marillier (1999–2001), wieloksięgu The Raven Cycle (2012–2016) i powieści Wyścig śmierci (2011) Maggie Stiefvater, cyklu Królowa lata Melissy Marr (2007–2011), powieści Rzeka zaklęta Rebekki Ross (2022) oraz cyklach stworzonych przez Cassandrę Clare: Dary Anioła (2007–2014), Mroczne intrygi (2016–2018) i Sarah J. Maas: Dwór cierni i róż (2015–2021), Księżycowe Miasto (2020–2024), Szklany tron (2012–2018). Analiza dotyczy zwłaszcza postaci wróżki, istoty z celtyckiego folkloru pojawiającej się w popkulturze najczęściej, w mniejszym stopniu innych aspektów wierzeń i obyczajów wywodzących się z tego kręgu kulturowego. Autorka wskazuje, że choć nie wszystkie twórczynie w pełni wykorzystały ich potencjał, pozostają one interesującym i inspirującym zbiorem znaczeń i symboli, które stanowią urozmaicenie i alternatywę dla autorek i autorów chcących (s)tworzyć nowe fabuły, wyzyskujące mitologie i wierzenia (nie tylko) europejskich społeczności przedchrześcijańskich oraz wprowadzić do nich aktualną problematykę.
Słowa kluczowe
folklor celtycki; mitologia celtycka; palingeneza mitu; young adult fantasy; wróżki
Bibliografia
Albouy, P. (1969). Mythes et mythologies dans la litérature française. Armand Colin.
Barthes, R. (2008). Mitologie (A. Dziadek, tłum.). Aletheia. (wyd. oryg. 1957).
Berresford Ellis, P. (1998). The ancient world of the Celts. Constable.
Briggs, K. (1976). An encyclopedia of fairies, hobgoblins, brownies, boogies, and other supernatural creatures. Penguin Books.
Briggs, K. (1976). The fairies in English tradition and literature. Routledge.
Brunel, P. (2003). Mythopoétique des genres. PUF.
Budgey, A. (2002). Musical relations between Scotland and Ireland. W: A. R. McDonald (red.), Literature and music in Scotland: 700–1560 (s. 208–232). University of Toronto Press.
Całek, A. (2017), Retelling w literaturze fantasy: od renarracji do metafikcji. W: M. Leś, W. Łaszkiewicz, P. Stasiewicz (red.), Tekstowe światy fantastyki (s. 45–66). Prymat, Mariusz Śliwowski.
Clare, C. (2009a). Miasto kości (A. Reszka, tłum.). Mag. (wyd. oryg. 2007).
Clare, C. (2009b). Miasto popiołów (A. Reszka, tłum.). Mag. (wyd. oryg. 2008).
Clare, C. (2010). Miasto szkła (A. Reszka, tłum.). Mag. (wyd. oryg. 2009).
Clare, C. (2011). Miasto upadłych aniołów (A. Reszka, tłum.). Mag.
Clare, C. (2012). Miasto zagubionych dusz (A. Reszka, tłum.). Mag.
Clare, C. (2014). Miasto niebiańskiego ognia (A. Reszka, tłum.). Mag.
Clare, C. (2016). Pani noc (W. Szypuła, M. Strzelec, tłum.). Mag.
Clare, C. (2017). Władca cieni (W. Szypuła, M. Strzelec, tłum.). Mag.
Clare, C. (2019). Królowa mroku i powietrza (W. Szypuła, M. Strzelec, tłum.). Mag. (wyd. oryg. 2018).
Colum, P. (1997). The king of Ireland’s son. Dover Publications.
Croker, T. C. (2001). Fairy legends and traditions of the south of Ireland. Scholars’ Facsimiles & Reprints.
Crowley, V. (1989). Wicca: The old religion in the New Age. Aquarian Press.
De Carlo, A. (2020). Arachne, Atena i ich córki. Strategia pajęczycy we współczesnej polskiej literaturze kobiecej. W: A. Amenta, K. Jaworska (red.), Boginie, bohaterki, syreny, pajęczyce. Polskie pisarki współczesne wobec mitów (s. 65–82). IBL PAN.
de Rougemont, D. (1999). Miłość a świat kultury zachodniej (L. Eustachiewicz, tłum.). Instytut Wydawniczy Pax. (wyd. oryg. 1939).
Deremetz, A. (1994). Petite histoire des définitions du mythe. Le mythe : un concept ou un nom?. W: P. Cazier (red.), Mythe et création (s. 15–32). Presses Universitaires de Lille.
Ekman, S. (2016). Urban fantasy: A literature of the unseen. The Journal of the Fantastic in the Arts, 27, 452–469.
Eliade, M. (1998). Aspekty mitu (P. Mrówczyński, tłum.). Wydawnictwo KR. (wyd. oryg. 1963).
Evans-Wentz, W. Y. (1990). The fairy-faith in Celtic countries. Gerrards Cross, Colin Smythe Humanities Press. (wyd. oryg. 1911).
Fimi, D. (2017). Celtic myth in contemporary children’s fantasy: Idealization, identity, ideology. Palgrave Macmillan.
Fimi, D. (red.). (2023). Imagining the Celtic past in modern fantasy. Bloomsbury Academic.
Fraser, A. (1990). The warrior queens. Penguin Books.
Frye, N. (1969). Mit, fikcja i przemieszczenie (E. Muskat-Tabakowska, tłum.). Pamiętnik Literacki, 2, 289–307. (wyd. oryg. 1961).
Frye, N. (1998). Wielki Kod. Biblia i literatura (A. Fulińska, tłum.). Homini. (wyd. oryg. 1981).
Frye, N. (2012). Anatomia krytyki (M. Bokiniec, tłum.). Wydawnictwo UG. (wyd. oryg. 1957).
Gąssowski, J. (1987). Mitologia Celtów. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Gély, V. (2008). Mythes et littérature : Bilan critique. W: S. Parizet (red.), Mythes et littérature (s. 179–195). Lucie éditions pour la SFLGC.
Głos, M. (2023). Kto uratuje Ariadnę? – palingeneza kreteńskiego mitu w popfeministycznych retellingach (na przykładzie Pani Labiryntu Magdy Knedler i Ariadny Jennifer Saint). Zagadnienia Rodzajów Literackich, 66(1), 247–259. https://doi.org/10.26485/ZRL/2023/66.1/18.
Huet-Brichard, M-C. (2001). Littérature et mythe. Hachette.
Hull, V. (1930). The Four Jeweles of the Tuatha Dé Danann. ZCP, 18, 73–89.
Hutton, R. (1996). The stations of the sun: A history of the ritual year in Britain. Oxford University Press.
Jakobsson, Á. (2015). Beware of the Elf! A note on the evolving meaning of Álfar. Folklore, 126(2), 215–223. https://doi.org/10.1080/0015587X.2015.1023511.
Jasionowicz, S. (1999). Roland Barthes – Gilbert Durand. Wizje pluralizmu kultury. WN AP.
Jung, C. G. (2016). Archetypy i nieświadomość zbiorowa (R. Reszke, tłum.). Wydawnictwo KR. (wyd. oryg. 1959).
Kajtoch, W. (2015). Jak badać literaturę popularną? Kolejna odpowiedź. W: J. Z. Lichański, W. Kajtoch, B. Trocha (red.), Literatura i kultura popularna. Metody, propozycje i dyskusje (s. 43–74). Pracownia Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów UWr.
Karwowska, M. (2016). Mit we współczesnych badaniach literackich. W: M. Karwowska, M. Grabowski, K. Żukowska (red.), Trwała obecność mitu w literaturze i kulturze (s. 11–21). Wydawnictwo UŁ.
Klik, M., Zych, J. (red.). (2014). Palingeneza mitu w literaturze XX i XXI wieku. Wydawnictwa UW.
Klik, M. (2016). Teorie mitu. Współczesne literaturoznawstwo francuskie (1969–2010). Wydawnictwa UW.
Koch, J. (2006). Celtic culture: A historical encyclopedia. ABC-CLIO.
Kosiba, J. (2022). Krąg mitów arturiańskich w twórczości J.R.R. Tolkiena i A. Sapkowskiego. Tematy i Konteksty, 17, 363–388. https://doi.org/10.15584/tik.2022.24.
Kostecka, W. (2022). Postfeminizm jako perspektywa rozważań nad kulturą popularną – propozycja metody badań literackiej fantastyki dla młodych dorosłych. Filoteknos, 12, 217–243. https://doi.org/10.23817/filotek.12-14.
Kushner, E. (1981). Permanence et transformations des mythes dans le théâtre modern : quelques paramètres. W: J.-M. Grassin (red.), Mythes, images, représentations: actes du XIVe Congrès (Limoges, 1977) de la Société française de littérature générale et compare (s. 71–77). Éditions L’Harmattan.
Lévi-Strauss, C. (2009). Antropologia strukturalna (K. Pomian, tłum.). Znak. (wyd. oryg. 1958).
Lisiak, A. (2019). Poza girl power. Dziewczyński opór, kontrpubliczności i prawo do miasta. Praktyka Teoretyczna, 32, 47–63. https://doi.org/10.14746/prt.2019.2.3.
Łozińska, A. (2021). Urban fantasy. Zagadnienia Rodzajów Literackich, 64(1), 197–203. https://doi.org/10.26485/ZRL/2021/64.1/14.
Maas, S. J. (2013). Szklany tron (M. Mortka, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2012).
Maas, S. J. (2014). Korona w mroku (M. Mortka, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2013).
Maas, S. J. (2015). Dziedzictwo ognia (M. Mortka, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2014).
Maas, S. J. (2016a). Dwór cierni i róż (J. Radzimiński, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2015).
Maas, S. J. (2016b). Królowa cieni (M. Mortka, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2015).
Maas, S. J. (2017a). Dwór mgieł i furii (J. Radzimiński, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2016).
Maas, S. J. (2017b). Dwór skrzydeł i zguby (J. Radzimiński, tłum.). Uroboros.
Maas, S. J. (2017c). Imperium burz (M. Mortka, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2016).
Maas, S. J. (2018a). Dwór szronu i blasku gwiazd (J. Radzimiński, D. Radzimińska, tłum.). Uroboros.
Maas, S. J. (2018b). Wieża świtu (M. Mortka, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2017).
Maas, S. J. (2019a). Królestwo popiołów. Część I (M. Mortka, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2018).
Maas, S. J. (2019b). Królestwo popiołów. Część II (M. Mortka, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2018).
Maas, S. J. (2020). Dom ziemi i krwi (M. Mortka, tłum.). Uroboros.
Maas, S. J. (2021a). Dwór srebrnych płomieni. Część 1 (M. Mortka, A. Suchocka, A. Stańczyk, tłum.). Uroboros.
Maas, S. J. (2021b). Dwór srebrnych płomieni. Część 2 (M. Fabiańska, A. Szumacher, tłum.). Uroboros.
Maas, S. J. (2022a). Dom nieba i oddechu. Część I (M. Fabianowska, tłum.). Uroboros.
Maas, S. J. (2022b). Dom nieba i oddechu. Część II (M. Fabianowska, tłum.). Uroboros.
Maas, S. J. (2024). House of flame and shadow. Bloomsbury.
MacKillop, J. (2004). Bánánach. W: A dictionary of Celtic mythology. Oxford University Press.
Madej-Reputakowska, M. (2009). Dekonstrukcja i rekonstrukcja mitu na przykładzie mitu arturiańskiego [praca doktorska]. Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Majkowski, T. Z. (2013). W cieniu Białego Drzewa. Powieść fantasy w XX wieku. Wydawnictwo UJ.
Marillier, J. (2001). Child of the prophecy. Pan Macmillan.
Marillier, J. (2019). Córka lasu (M. Grajcar, E. Zarembska, tłum.). Papierowy Księżyc. (wyd. oryg. 1999).
Marillier, J. (2021). Syn cieni (M. Grajcar, E. Zarembska, tłum.). Papierowy Księżyc. (wyd. oryg. 2000).
Marr, M. (2010a). Królowa lata (N. Wiśniewska, tłum.). Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 2007).
Marr, M. (2010b). Król mroku (N. Wiśniewska, tłum.). Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 2008).
Marr, M. (2010c). Krucha wieczność (N. Wiśniewska, tłum.). Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 2009).
Marr, M. (2011). Świetliste cienie (N. Wiśniewska, tłum.). Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 2010).
Marr, M. (2012). Mroczna łaska (N. Wiśniewska, tłum.). Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 2011).
Matthews, J., Matthews, C. (1997). Mitologia Wysp Brytyjskich (Z. Ziółkowska, tłum.). Dom Wydawniczy Rebis. (wyd. oryg. 1988).
Mazurkiewicz, A. (2016a). Fantasy słowiańska. Próba opisu zjawiska. W: D. Aǰdačić (red.), Słowiańskaja fantastika. Zbirnik naukowych prac (t. 3, s. 133–144). Oswita Ukrajiny.
Mazurkiewicz, A. (2016b). Polska współczesna powieść historyczna i kultura popularna (prolegomena). Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze, 5, 13–35. https://doi.org/10.18778/2299-7458.05.02.
Mikinka, A. E. (2020). Retelling mitów i legend w słowiańskiej fantastyce. Ruch Literacki, 5, 545–558. https://doi.org/10.24425/rl.2020.135910.
Mizerkiewicz, T. (2001). Stylizacje mityczne w prozie polskiej po 1968 roku. Prace IFP UAM.
Monaghan, P. (2004). The encyclopedia of Celtic mythology and folklore. Checkmark Books.
Oziewicz, M. (2010). Stulecie fantastyczne, stulecie fantasy. Literatura fantasy, rehabilitacja Mitu. Kultura – Historia – Globalizacja, 7, 70–78.
Pagé, A. J. (2012). The description of the Dond Cúalnge in the LL Táin Bó Cúalnge and Indo-European catalogue poetry. Proceedings of the Harvard Celtic Colloquium, 32, 229–256.
Podogrocka, P. (2018). Ideologia na sprzedaż? Popfeminizm jako strategia wspierania konsumpcji. W: P. Szymczyk, M. Maciąg (red.), Społeczno-ekonomiczne aspekty życia w XXI wieku (s. 60–70). WN Tygiel.
Powell, T. G. E. (1999). Celtowie (P. Taracha, tłum.). Wydawnictwo RTW. (wyd. oryg. 1980).
Rojek, P. (2016). Dla kogo pracuje dziś Król Artur? Użycia i nadużycia mitu arturiańskiego. Images, 18, 111–121. https://doi.org/10.14746/i.2016.27.07.
Ross, R. (2023). Rzeka zaklęta (E. Skórska, tłum.). Muza. (wyd. oryg. 2022).
Siwor, D. (2019). Tropy mitu i rytuału. O polskiej prozie współczesnej – nie tylko najnowszej. Wydawnictwo UJ.
Stableford, B. (2005). The A to Z of fantasy literature. Scarecrow Press.
Stiefvater, M. (2013a). Król kruków (M. Kufel, P. Kucharski, tłum.). Uroboros. (wyd. oryg. 2012).
Stiefvater, M. (2013b). Wyścig śmierci (M. Kufel, tłum.). Wilga. (wyd. oryg. 2011).
Stiefvater, M. (2013c). Złodzieje snow (M. Kufel, P. Kucharski, tłum.). Uroboros.
Stiefvater, M. (2014). Wiedźma z lustra (M. Kufel, P. Kucharski, tłum.). Uroboros.
Stiefvater, M. (2016). Przebudzenie króla (M. Kufel, P. Kucharski, tłum.). Uroboros.
Sullivan, C. W. (1989). Welsh Celtic myth in modern fantasy. Praeger.
Szczuka, K. (2001). Kopciuszek, Frankenstein i inne. Feminizm wobec mitu. Wydawnictwo eFKa.
Trocha, B. (2009). Degradacja mitu w literaturze fantasy. Oficyna Wydawnicza UZ.
Williams, P. G. (2009). Owain Glyn Dŵr: Prince of Wales. Y Lolfa.
Wunenburger, J. J. (1994). Principes d’une imagination mytho-poïetique. W: P. Cazier (red.), Mythe et creation (s. 33–52). Presses Universitaires de Lille.
Yeats, W. B. (2011). Fairy and folk tales of the Irish peasantry. Dover Publications.
Zatorska, M. (2023). Polska proza historyczna kobiet po 2000 roku [praca doktorska]. Kolegium Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów.
Uniwersytet Rzeszowski Polska
Kinga Matuszko – mgr, przygotowuje rozprawę doktorską w Szkole Doktorskiej Uniwersytetu Rzeszowskiego w dyscyplinie literaturoznawstwo dotyczącą parenezy tożsamościowej w popularnych anglosaskich adaptacjach tekstów kultury. Jej zainteresowania naukowe to: popkultura, polska i zagraniczna literatura współczesna, przekład, przedchrześcijańskie kultury europejskie oraz nowe nurty w teorii literatury (np. gender studies, studia męskościowe, ekokrytyka, postfeminizm). Kontakt: kinga.matuszko@gmail.com.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
