Przestrzenie grozy w utworach z uniwersum griszów Leigh Bardugo jako narzędzie krytyki społecznej
Abstrakt
Artykuł zawiera analizę wybranych utworów Leigh Bardugo rozgrywających się w uniwersum griszów. Jego celem jest określenie sposobu, w jaki pisarka – dzięki konsekwentnemu stosowaniu grozotwórczych mechanizmów narracyjnych – przeprowadza krytykę rzeczywistości pozaliterackiej. Obecność tej krytyki w takim kształcie, jak u Bardugo – a więc podkreślającej jednostkową odpowiedzialność za opresyjny charakter systemu społecznego – stanowi jeden z czynników wyróżniających analizowany cykl na tle klasycznie pojmowanej fantastyki. Powyższy cel tekstu zostaje osiągnięty poprzez analizę przestrzeni, do opisu których wykorzystano poetykę grozy (mechanizmy wywodzące się przeważnie z literatury gotyckiej), oraz poprzez podjęcie tematu relacji między bohaterem a przestrzenią wraz z próbą określenia zakresu ich wzajemnych wpływów i symbolicznej funkcji przestrzeni. Autorka artykułu wskazuje funkcje praktyk zawłaszczania i symbolicznego znakowania przestrzeni, uznając je za możliwe wyrazy buntu wobec zidentyfikowanych wcześniej słabości systemu. Ostatecznie zatem rozważania te są próbą wpisania uniwersum griszów w szerszy kontekst dyskursu fantastyki społecznie zaangażowanej.
Słowa kluczowe
griszawersum; Leigh Bardugo; literatura fantastyczna; literatura młodzieżowa; przestrzenie grozy; poetyka; badania nad miejscem i przestrzenią
Bibliografia
Aguirre, M. (2002). Geometria strachu. Wykorzystanie przestrzeni w literaturze gotyckiej (A. Izdebska, tłum.). W: G. Gazda, A. Izdebska, J. Płuciennik (red.), Wokół gotycyzmów (s. 15–32). TAiWPN Universitas.
Bardugo, L. (2016a). Cień i kość (M. Strzelec, W. Szypuła, tłum.). Mag. (wyd. oryg. 2012).
Bardugo, L. (2016b). Szóstka wron (M. Strzelec, W. Szypuła, tłum.). Mag. (wyd. oryg. 2015).
Bardugo, L. (2019a). Oblężenie i nawałnica (M. Strzelec, W. Szypuła, tłum.). Mag. (wyd. oryg. 2013).
Bardugo, L. (2019b). Król z bliznami (M. Strzelec, W. Szypuła, tłum.). Mag.
Bethke, B. (1997). The ethymology of ‘cyberpunk’. Pobrane 10 października 2023 z: https://web.archive.org/web/20130716211015/http://www.brucebethke.com/articles/re_cp.html.
Clute, J., Grant, J. (1995). The encyclopedia of fantasy. St Martin’s Press.
Dixon, W. W. (2000). Film genre 2000. State University of New York Press.
Fiske, J. (2010). Zrozumieć kulturę popularną (K. Sawicka, tłum.). Wydawnictwo UJ. (wyd. oryg. 1989).
Hall, E. T. (2005). Ukryty wymiar (T. Hołówka, tłum.). PIW. (wyd. oryg. 1966).
Gentry, B. (2018, 2 lutego). Unstoppable: YA fantasy author Leigh Bardugo on world-building and having faith in your abilities. Writer’s Digest. Pobrane 15 października 2023 z: https://www.writersdigest.com/be-inspired/the-wd-interview-ya-fantasy-author-leigh-bardugo.
Gemra, A. (2006). Twarz pod maską. Kilka uwag na marginesie wybranych ikon grozy. W: J. Kolbuszewski (red.), Literatura i wyobraźnia. Prace ofiarowane Profesorowi Tadeuszowi Żabskiemu w 70 rocznicę urodzin (s. 501–510). Agencja Wydawnicza a linea.
Gemra, A. (2008). Od gotycyzmu do horroru. Wilkołak, wampir i monstrum Frankensteina w wybranych utworach. Wydawnictwo UWr.
Głowiński, M. (1975). Zarys teorii literatury (wyd. 4). WSiP.
Głowiński, M., Sławiński, J. (red.). (1988). Słownik terminów literackich (wyd. 2). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Has-Tokarz, A. (2010). Horror w literaturze współczesnej i filmie. Wydawnictwo UMCS.
Jałowiecki, B. (2011). Miejsce, przestrzeń, obszar. Przegląd Socjologiczny, 60(2–3), 9–28.
James, K. (2009). Death, gender and sexuality in contemporary adolescent literature. Routlege.
Janion, M. (2001). Zło i fantazmaty. TAiWPN Universitas.
Jędrych, K. (2016). Uwięzione w „idealnych” światach. Bohaterki współczesnych powieści dystopijnych dla młodzieży i przestrzeń, w której żyją. W: W. Kostecka, M. Skowera (red.), Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej (s. 213–230). Wydawnictwo SBP.
Keyes, L. (2012, 25 kwietnia). Genre friction: What is Tsarpunk? by Leigh Bardugo. Age of Steam. Pobrane 6 maja 2023 z: https://ageofsteam.wordpress.com/2012/04/25/genre-friction-what-is-tsarpunk-by-leigh-bardugo/.
King, S. (2009). Danse macabre (P. Braiter, P. Ziemkiewicz, tłum.). Prószyński i S-ka. (wyd. oryg. 1981).
Kostecka, W. (2023). Fizyczne i społeczno-kulturowe rany bohaterek współczesnej fantastyki młodzieżowej w świetle feminizmu korporalnego. Er(r)go, 46, 113–130. https://doi.org/10.31261/errgo.13419.
Kozdraś, G. (2011). Między domem a miastem. Podbój i zawłaszczanie przestrzeni publicznych przez subkultury młodzieżowe. Forum Socjologiczne, 2, 89–105.
Kubicka, H. (2010). Tam, gdzie czai się zło. Przestrzeń w horrorze jako mechanizm budzenia strachu. Literatura i Kultura Popularna, 16, 71–89.
Leś, M. M. (2008). Fantastyka socjologiczna. Poetyka i myślenie utopijne. Wydawnictwo UwB.
Maj, K. M. (2019). Światotwórstwo w fantastyce. Od przedstawienia do zamieszkiwania. TAiWPN Universitas.
Markiewicz, H. (1984). Czas i przestrzeń w utworach narracyjnych. W: Wymiary dzieła literackiego (s. 123–144). Wydawnictwo Literackie.
Mason, E. (2016, 19 sierpnia). How Leigh Bardugo uses fantasy to shine a light on real world issues. Washington Post. Pobrane 14 października 2023 z: https://www.washingtonpost.com/entertainment/books/leigh-bardugo-crooked-kingdom-six-of-crows-book-interview/2016/08/19/e8d28998-661f-11e6-8b27-bb8ba39497a2_story.html.
Matlock, M. (2018). “Those maps would have to change”: Remapping the borderlines of the posthuman body in Leigh Bardugo’s Grisha trilogy. W: A. Tarr, D. R. White (red.), Posthumanism in young adult fiction: Finding humanity in a posthuman world (s. 97–116). University Press of Mississippi.
Papuzińska, J. (2008). Zatopione królestwo. O polskiej literaturze fantastycznej XX wieku dla dzieci i młodzieży (wyd. 2 rozsz.). Literatura.
Phillips, L. (2020). Mythopoeic YA: Worlds of possibility. W: R. Fitzsimmons, C. A. Wilson (red.), Beyond the blockbusters: Themes and trends in contemporary young adult fiction (s. 123–139). University Press of Mississippi. https://doi.org/10.14325/mississippi/9781496827135.003.0009.
Pomieciński, A. (2011). Cyberpunk: pomiędzy technologią a kontrkulturą. Świat Tekstów. Rocznik Słupski, 9, 205–212.
Rose, N. A. (2020). Heterotopia of Little Palace in Leigh Bardugo’s Shadow and Bone. Litera Kultura, 8(2), 1–9. https://doi.org/10.26740/lk.v8i2.37859.
Rybicka, E. (2006). Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych). W: M. P. Markowski, R. Nycz (red.), Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy (s. 471–490). TAiWN Universitas.
Rybicka, E. (2008). Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca. Zwrot topograficzny w badaniach literackich. Teksty Drugie, 4, 21–38.
Stasiewicz, P. (2016). Między światami. Intertekstualność i postmodernizm w literaturze fantasy. Wydawnictwo UwB.
Stasiewicz-Bieńkowska, A. (2022). Migracje, motyw domu i obrazy inności w twórczości fantastycznej Leigh Bardugo. W: M. Kijewska-Trębecka, E. Michna (red.), Pomiędzy starym a nowym światem. Historie, migracje, etniczność (s. 307–322). Wydawnictwo UJ.
Sterling, B. (1988). Preface. W: B. Sterling (red.), Mirrorshades: The cyberpunk anthology (s. ix–xvi). Ace Books.
Tischner, J. (2006). Filozofia dramatu (wyd. 2). Znak.
Turello, E. (2021). Modern-day fantasy: The progressive role of the active female. Sacred Heart University Scholar, 4(1), 4–18.
Wallis, A. (1967). Socjologia wielkiego miasta. PWN.
Wydmuch, M. (1975). Gra ze strachem. Fantastyka grozy. Czytelnik.
Yourcenar, M. (1984). The dark brain of Piranesi and other essays (G. Frick tłum.). Farrar, Strauss and Giroux. (wyd. oryg. 1978).
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0009-0008-6335-3731
Joanna Głogowska – mgr, absolwentka Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, studiuje publikowanie współczesne na tej samej uczelni. Jej zainteresowania naukowe obejmują literaturę fantastyczną, groznawstwo i społeczne aspekty kultury popularnej. Kontakt: j.glogowska2@student.uw.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
