2023-08-31

Dzieciństwo, dorastanie i technologia – wokół kultury (dla) pokolenia Z i generacji Alfa

W kolejnym numerze chcemy podjąć temat relacji między dzieciństwem i adolescencją a nowymi technologiami oraz mediami społecznościowymi w kontekście kultury (dla) młodych odbiorców i odbiorczyń; w odniesieniu zarówno do faktycznego status quo, jak i do kulturowych rekonstrukcji tych relacji (filmów, seriali, gier wideo, muzyki, sztuk wizualnych, literatury, fan fiction itd.). Charakteryzując tzw. pokolenie Z, Agnieszka Całek dowodziła, że są to osoby urodzone „już w czasach istnienia powszechnego dostępu do komputerów, internetu i technologii mobilnych. Generacja [ta] jest pierwszą, która nie musiała się uczyć korzystania z tych zdobyczy postępu mechanicznie, ale wychowywała się i socjalizowała w środowisku telefonów komórkowych, ciągłego dostępu do sieci i mediów społecznościowych” (2021, s. 105). Przedstawicieli i przedstawicielki pokolenia Z można więc określić mianem „cyfrowych tubylców 2.0” (Kosacka, 2020, s. 51). Zazwyczaj w wieku przedszkolnym mają już za sobą pierwsze doświadczenia z nowoczesną technologią (Kowaluk-Romanek, 2019, s. 194). Redaktorka naukowa monografii Dziecko – media – rozwój. O konsekwencjach obecności mediów w życiu dziecka wskazuje wręcz, że „pierwszy kontakt dziecka z mediami rejestrujemy zwykle w życiu płodowym” (Bednarska, 2020, s. 9).

Osoby urodzone w XXI wieku dużo czasu spędzają w sieci, która jest dla nich „naturalnym” środowiskiem, przy czym nie tylko odbierają, lecz przede wszystkim kreują treści internetowe. Co się z tym wiąże, w bardziej zaangażowany i zmediatyzowany sposób reagują na nurtujące ich problemy - tak osobiste, jak i społeczne, kulturowe czy polityczne - dotyczące m.in. zdrowia psychicznego, równości (tożsamość genderowa i psychoseksualna, pochodzenie etniczne, niepełnosprawność), kryzysu demokracji czy katastrofy klimatycznej (Stunża, 2017; Zespół Facebooka, b.d.). Równolegle toczą się dyskusje na temat wpływu coraz to nowych technologii na rozwój dzieci i młodzieży. Ów wpływ jak dotąd pozostaje jednak zbadany w niewielkim stopniu w kontekście kultury: jej odbierania, tworzenia, przekształcania, rewolucjonizowania, redefiniowania itd.

Kultura pokolenia Z zyskała miano usieciowionej oraz partycypacyjnej (choć tymi terminami operował już m.in. Henry Jenkins w latach 90. XX wieku i na początku XXI stulecia). Młodzi ludzie nie są już tylko odbiorcami, lecz także jej współtwórcami. Chociaż bywa oskarżana o bycie „czynnikiem unifikującym i homogenizującym jej odbiorców” (Wysocka 2019, s. 20), daje nieograniczone możliwości partycypacji i ekspresji. Uczestniczą w niej (włącznie z czytaniem, ale też tworzeniem utworów literackich) za pośrednictwem ekranów telefonów, tabletów i laptopów. Jednocześnie zaś teksty kultury ukazujące XXI-wieczne dzieciństwo i dorastanie - szczególnie te adresowane do pokolenia Z, a także do najmłodszych z tzw. generacji Alfa, urodzonych już po 2010 roku - przedstawiają życie młodych bohaterów i bohaterek w stechnicyzowanym, cyfrowym świecie. Dotyczy to zarówno twórczości dla dojrzałego audytorium, jak i tej skierowanej do generacji Z i Alfa. Dialog rzeczywistości z odzwierciedlającymi, ale też wpływającymi na nią tekstami kultury wyraźnie widać m.in. w skrajnych podejściach – i ich kulturowych obrazach - do nowoczesnych technologii: z jednej strony bezkrytycznie entuzjastycznych, z drugiej zaś - opartych na obawach i niechęci, nieraz noszących znamiona technofobii (narracje o młodych ludziach „zdominowanych przez technologię informatyczno-komunikacyjną” oraz „konsekwencjach naznaczenia cyfrowym dzieciństwem” – Leksy, 2018). W ostatnim latach tym kwestiom na polskim gruncie przyglądali się – głównie z perspektywy pedagogicznej i medioznawczej – m.in. Hussein Bougsiaa, Małgorzata Cackowska, Lucyna Kopciewicz i Tomasz Nowicki w publikacji Smartfon i tablet w dziecięcych rękach. Być dzieckiem, nastolatkiem i rodzicem w kulturze mobilnej (2016), Karol Kowalczuk w opracowaniu Edukacja w pikselach. Gry komputerowe w procesie kształcenia (2017), Kopciewicz i Bougsiaa w książce Tablety i smartfony w szkole. Uczenie się wspomagane technologiami mobilnymi (2020), Bożena Kaczmarczyk-Gwóźdź w monografii Wśród lalek, misiów i smartfonów. Od zabawek tradycyjnych do gadżetów kultury popularnej (2021), autorzy i autorki tekstów zgromadzonych w tomie Sztuka dziecięca i młodzieżowa a nowe media pod redakcją Macieja Wróblewskiego, Elżbiety Kruszyńskiej i Aleksandry Szwagrzyk (2015), czterech tomach cyklu Cyfrowy tubylec w szkole – diagnozy i otwarcia pod redakcją Marzenny Nowickiej i Joanny Dziekońskiej (2018–2022) czy też zbiorze Dziecko – media – rozwój. O konsekwencjach obecności mediów w życiu dziecka pod redakcją Natalii Bednarskiej (2020). Za granicą natomiast tematyka związków między współczesnymi technologiami a dzieciństwem oraz dojrzewaniem została rozpatrzona, przykładowo, przez Emmę Bond w publikacji Childhood, Mobile Technologies and Everyday Experiences: Changing Technologies = Changing Childhoods? (2014), Gülşah Sari w przewodniku Handbook of Research on Children's Consumption of Digital Media (2018), Kate Eichhorn w rozprawie The End of Forgetting: Growing Up with Social Media (2019), a także badaczy i badaczki, których studia opublikowano w tomach zbiorowych: Digitising Early Childhood pod redakcją Donell Holloway, Kylie Stevenson i Lelii Green (2018), International Perspectives on Digital Media and Early Literacy: The Impact of Digital Devices on Learning, Language Acquisition and Social Interaction pod redakcją Claudii Müller-Brauers i Kathariny J. Rohlfing (2020), Social Media, Technology, and New Generations: Digital Millennial Generation and Generation Z pod redakcją Ahmeta Ataya i Mary Z. Ashlock (2022). Również tu dominowały konteksty edukacyjne i medioznawcze, przy czym – z oczywistych względów – niewiele jest jeszcze opracowań o kolejnym pokoleniu, generacji Alfa.

Zapraszamy do zgłaszania artykułów eksplorujących na przykład następujące obszary problemowe:

• wpływ nowoczesnych technologii na dzieciństwo i dorastanie - w kontekście partycypacji młodych ludzi w kulturze;
• oddziaływanie stechnicyzowanej rzeczywistości na formy i treść kultury (dla) młodych ludzi;
• kulturotwórczy potencjał technologii - jako temat tekstu kultury oraz jako praktyka pokolenia Z i generacji Alfa (kultura cyfrowa tworzona przez młodych ludzi);
• kulturowe obrazy dzieciństwa i dorastania w stechnicyzowanym świecie;
• kulturowe rekonstrukcje tożsamości „cyfrowych tubylców”;
• ekrany dotykowe jako „pre-alfabet” kultury - dziecięca przedjęzykowa forma obcowania z kulturą;
• potencjalny lub rzeczywisty wpływ nowoczesnych technologii na dekonstrukcję/zacieranie podziału na dzieciństwo, adolescencję i dorosłość;
• społeczne i kulturowe narracje o szansach i zagrożeniach kultury cyfrowej; „odwaga poszukiwań, nieskrępowana, nieskonwencjonalizowana i innowacyjna ekspresja” (Bougsiaa, Kopciewicz, 2016, s. 144) vs niedostateczna „krytyczna świadomość związana z odbiorem i wytwarzaniem treści” (tamże, s. 147);
• nowoczesne kanały komunikacji dotyczącej kultury; Bookstagram, BookTok, Wattpad i inne;
• dyskurs o trywialności i niskiej wartości cyfrowej kultury pokolenia Z i próby jego zakwestionowania (fałszywa dychotomia: dorosła kultura słowa jako wysoka vs dziecięca/młodzieżowa kultura obrazu jako niska);
• (po)pandemiczna rzeczywistość - nowe technologie w muzeum, teatrze, galerii...;
• komercjalizacja osiągnięć technologicznych w obszarze kultury (dla) młodych ludzi (aplikacje mobilne towarzyszące rozmaitym tekstom/produktom kultury).

Zapraszamy również do przesyłania tekstów niezwiązanych z tematem numeru do działów Varia i Artykuły recenzyjne.

Termin zgłaszania artykułów: 02.01.2024 r.

 

Bibliografia

Bednarska, E. (red.). (2020). Dziecko – media – rozwój. O konsekwencjach obecności mediów w życiu dziecka. Wydawnictwo APS.

Bougsiaa, H., Kopciewicz, L. (2016). Dzieci w kulturze mobilnej. Partycypacja, uczenie się i emancypacja pokolenia „cyfrowych tubylców”. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 19.1(73), 139-154.

Całek, A. (2021). Pokolenie Z – próba diagnozy. Zeszyty Prasoznawcze, 64(1), 105–108.

Kosacka, K. (2020). The narratives about contentment in two generations of digital natives. Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. Sectio J Paedagogia-Pyschologia, 33(3), 49–66.

Leksy, K. (2018). Zdominowani przez technologię informatyczno-komunikacyjną – o konsekwencjach naznaczenia cyfrowym dzieciństwem. Chowanna, 51(2), 119-139.

Wysocka, E. (2019). Młode pokolenie w kulturze imagologicznej. Wyzwania i zagrożenia rozwojowe. Dydaktyka Informatyki, 14, 11-29. https://doi.org.10.15584/di.2019.14.2.