Dzienniki dla dzieci prowadzone przez Emilię Wróblewską jako źródła do badania polszczyzny inteligencji wileńskiej w XIX wieku
Abstrakt
Artykuł inicjuje badania historycznojęzykowe i tekstologiczne nad bogatą spuścizną diarystyczną Emilii z Beniowskich Wróblewskiej (1830‒1886), Polki z kręgu inteligencji wileńskiej, która niemal przez 30 lat pisała dzienniki intymne dla siebie i swoich dzieci. Przedmiotem rekonesansu badawczego są teksty dzienników prowadzonych przez diarystkę dla syna Tadeusza w latach 1859‒1886 oraz córki Marii w latach 1865‒1873 (z dodanym w 1886 r. wpisem dla młodszego syna Augustyna). Celem artykułu jest wskazanie najbardziej wyrazistych cech grafii i zjawisk językowych (z zakresu fonetyki, fleksji, składni, słowotwórstwa i leksyki), które można kwalifikować jako regionalizmy kresowe w polszczyźnie diarystki. W badaniu została zastosowana metoda porównawcza, wyekscerpowany z dzienników materiał poddano konfrontacji z uzusem i tendencjami rozwojowymi polskiego języka ogólnego XIX w.
Słowa kluczowe
diarystyka kobieca; dzienniki adresowane do dzieci; polszczyzna północnokresowa; Litwa; XIX wiek
Bibliografia
DMW ‒ Dziennik Marji Wróblewskiej przez Matkę Emilją z Beniowskich Wróblewską 1865–1878, BW LAN, sygn. F9–152b, kart 47.
DTW ‒ Dziennik Tadeusza Wróblewskiego przez Matkę Emilją z Beniowskich Wróblewską 1859–1886, BW LAN, sygn. F9–149, 100 kart.
„Archiwum kobiet” 2013‒2018, zespół pod kier. M. Rudaś-Grodzkiej. Warszawa: IBL PAN. Online: http://archiwumkobiet.pl [dostęp: 13.11.2023].
Bairašauskaitė, T. 1999. Dzienniki szlachty litewskiej z XIX wieku w zbiorach wileńskich. Białostocczyzna 2(54), s. 32‒37.
Bajerowa, I. 1986. Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Bajerowa, I. 1992, Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 2: Fleksja. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Bołdyrew, A. 2008. Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795–1918. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Griškaitė, R. 2012. Emilijos Beniovskytės-Vrublevskienės (Emilia z Beniowskich Wróblewska, 1830-10-05 – 1886-12-23) dienoraščiai (1850-08-05 – 1886-09). Archivum Lithuanicum 14, s. 227‒308.
Griškaitė, R. 2017. Dzienniki Emilii z Beniowskich Wróblewskiej. Pamiętnik Literacki 108, z. 1, s. 89‒133, tłum. E. Kolinko. Online: https://rcin.org.pl/dlibra/publication/82666/edition/64658/content [dostęp: 20.11.2023].
JPP II – Mędelska, J. 2000. Język polskiej prasy wileńskiej (1945–1979), t. 2: Lata 1945–1959. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy.
JPP III ‒ Mędelska, J. 2004. Język polskiej prasy wileńskiej (1945‒1979), t. 3: Lata 1960–1979, cz. 2: Słownictwo, wyrazy. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
JPW ‒ Kurzowa, Z. 1993. Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w. Warszawa‒Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Karłowicz, J. 1984. Podręcznik czystej polszczyzny dla Litwinów i Petrsburszczan (do druku przygotowała Elżbieta Smułkowa). W: Studia nad polszczyzną kresową, t. 3, red. J. Rieger, W. Werenicz, s. 33‒81. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
PJK ‒ Sawaniewska-Mochowa, Z. 1990. Podręcznik Jana Karłowicza jako źródło poznania potocznej polszczyzny północnokresowej. Słownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
RCSG ‒ Masojć, I. 2002. Regionalne cechy systemu gramatycznego współczesnej polszczyzny kulturalnej na Wileńszczyźnie. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
SJPDor – Doroszewski, W. red. 1958–1969. Słownik języka polskiego, t. 1–11. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Online: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/sjp [dostęp: 20.11.2023].
Sławiński, J. red. 1976. Słownik terminów literackich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SPGL ‒ Rieger, J., Masojć, I., Rutkowska, K. 2006. Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
SSK – Sawaniewska-Mochowa, Z. 2002. Ze studiów nad socjolektem drobnej szlachty kowieńskiej XIX wieku (na podstawie słowników przekładowych Antoniego Juszkiewicza). Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
Stawiak-Ososińska M. 2009. Ponętna, uległa, akuratna… Ideał i wizerunek kobiety polskiej pierwszej połowy XIX wieku (w świetle poradników). Kraków: Impuls.
SWil – Zdanowicz, A. i in. 1861. Słownik języka polskiego (tzw. Słownik wileński), cz. 1–2, Wilno: M. Orgelbrand. Online: https://eswil.ijp.pan.pl/ [dostęp: 20.11.2023].
Vytautas Magnus University (Uniwersytet Witolda Wielkiego) Litwa
http://orcid.org/0000-0001-7492-946X
