Bolboka, Dmitrovka, Eski Troyan, Kurçu i Satılık-Hacı – gagauskie wsie w południowym Budziaku. Historia i perspektywy przetrwania diaspory
Abstrakt
Bolboka, Dmitrovka, Eski Troyan, Kurçu, and Satılık-Hacı are five villages in the southern part of Bessarabia which after the Second World War found themselves within the borders of Ukraine. Not much is known about the history of these places, as even the date of foundation of each of them is not fully clear. Since the time when the Gagauz first settled in this area both the borders and nationality issues have changed. While our knowledge of the Tsarist Russia period is relatively ample, the functioning of these villages in the time of Great Romania and in Soviet times remains poorly studied. After the collapse of the USSR, Southern Budjak was within the borders of Ukraine. In contrast to the Republic of Moldova, the Gagauz population failed to gain autonomy from the state of Ukraine. Consequent attempts to incorporate individual cities within the Autonomous Territory of Gagauzia, in the current reality, have very little chance of success.
Słowa kluczowe
Besarabia; Budziak; Gagauzi; mniejszości narodowe na Ukrainie
Bibliografia
Czerwiński, J. (2014). Funkcjonowanie języka gagauskiego i jego znaczenie dla tożsamości Gagauzów ukraińskiego Budziaku. W: Lipiński, W. (red.), Bałkany na Ukrainie. Bułgarzy, Gagauzi i Albańczycy z ukraińskiego Budziaku. Warszawa: Wydawn. UW, 167–191.
Duminica, I. (2017). Colonile bulgarilor în Basarabia (1774–1856). Chișinău: Lexon-Prim.
Hatłas, J. (2009). Gagauzja i Gagauzi. Historia oraz współczesność. Poznań: Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu. Instytut Wschodni UAM.
Hatłas, J. (2012). Przesiedlenia ludnościowe z Półwyspu Bałkańskiego do Besarabii w XVIII i XIX wieku oraz kwestia etnogenezy Gagauzów. W: Derlicki, J. (red.), Między etnicznością a lokalnością. Pogranicze bułgarsko-gagauskie w Besarabii. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 11–24.
Koeppen, P. (1854). Die Bolgaren in Bessarabien, Bulletin de la Classe historico-philologique de L’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg. Bd. 11 nr 13–14, 193–215.
Lipiński, W. (2014). Zadunajscy przesiedleńcy – wychodźcy z Bałkanów w wieloetnicznym Budziaku. W: Lipiński, W. (red.), Bałkany na Ukrainie. Bułgarzy, Gagauzi i Albańczycy z ukraińskiego Budziaku. Warszawa: Wydawn. UW, 20–36.
Măcriş, A. (2004). Găgăuzii cred în ziua de mâine (Istorya yapraklar). Bucureşti: Agerpress Typo.
Manuilă, S. (red.), (1938). Recensământul general al populației României din 1930.
Vol. 2. Neam, limbă maternă, religie. Partea 1. Neam, limbă maternă. Tipărit la Monitorul Oficial, Imprimeria Naţională. București: Editura Institutului Central de Statistica.
Боев, Е. (1995). Не заблудата а лъжата за гагаузите. София: Издат.: Автор. Булгар, С. (2011). Виноградовка (Курчи). История села (1811–2011 гг.). Одесса: BMB.
Булгар, С.; Димчогло, Ю. (2017). История гагаузов Украины. Одесса: Астопринт.
Войникова, А. (2008). Селища с българско население в югозападния Буджак. Ономастика, топонимия. Групонимия. Велико Търново: Знак’94.
Георгиев, М.Г. (2008). Из религиозной культуры гагаузов. Село Александровка на Одещине, Лукомор’я: археологія, етнологія, історія Північно-Західного Причорномор’я. Випуск 2, 76–79.
Гладка, Л.В. (ред.), (1969) Історія міст і сіл Української РСР. Одеська область.
Київ: Харкiвська Книжкова Фабрика iм. М.В. Фрунзе.
Грек, И.; Червенков, Н. (1993). Българите от Украйна и Молдова. Минало и настояще. София: Издателска къща Христо Ботев.
Грек, И.Ф. (2016). Буджак: история земли и населения (VII в. до н. э. – XXI в.).
Кишинев: Stratum Plus.
Дрон, И.В. (1992). Гагаузские географические названия (Территория Пруто-Днестровского междуречья). Кишинев: Штинца.
Зайончковски, В. (1974). К этногенезу гагаузов, „Folia Orientalia”, 15, 77–86. Киссе, А.И.; Пригарин, А.А.; Станко, В.Н. (ред.), (2014). Буджак: историко-этнографические очерки народов юго-западных районов Одещины. Одесса: СМИЛ.
Корнилович, С.И. (1899). Статистическое описание Бессарабии собственно так называемой, или Буджака с приложением генерального плана сего края, составленное при гражданской съемке Бессарабии, производившей по высочайшему повелению размежевание земель оной на участке с 1822 по 1828-й год. Издание Аккерманскага Земства. Аккерман: Типография И.М. Гринштейна.
Курдогло, К. (2010). Голод в Гагаузии (1946–1947 гг.). Комрат – Кишинев: Tipografia Centrală.
Курдогло, К. (2016). Репресии и депортации гагаузов 1940–1941 гг., 1944–1952 гг. Книга седеб. Кишинёв: Tipografia Centrală.
Курдогло, К. (2018) Репресии и депортации гагаузов 1940–1941 гг., 1944-1952 гг. Книга третья. Люди. События. Документы. Кишинев 2018: Tipografia Centrală.
Курогло, С.С. (ред.) (2002). Этногенез и этническая история гагаузов. Материалы и исследования посвященные 150-летию В. Мошкова, Кишинев – Етулия: Eskim basımı.
Матеева, В. (2006). Гагаузите – още един поглед. София: Академ. издат. „Проф. Марин Дринов“.
Монастырь, 2008. Свято-Рождество-Богородичный женский монастырь. Одесса: [brak wyd.]
Мошков, В.А. (2004). Гагаузы Бендерского уезда (Этнографические очерки и материалы). Кишинев: Tipografia Centrală.
Радова, О.К. (2006). Переселенческое движение в XVIII – первой половине XIX вв. Основные этапы и их особенности. В: S. Bulgar (red.), История и культура гагаузов. Комрат – Кишинэу: Pontos.
Скальковский, А.А. (1848) Болгарские колонии в Бессарабии и Новороссийском крае. Одесса: Тип. Т. Неймана и К. Тронько, П.Т. (ред.), (1978). История городов и сёл Украинской ССР. Одеська область. Киев: Институт Истории Акад. Наук УСРР.
Чакир, М. (2018). Религиозность гагаузов / Obiceiurile religioase ale Găgăuzilor. В: Цвиркун, И. и др. (ред.), Протоиерей Михаил Чакир. Статьи по истории и культуре гагаузов Бессарабии в журнале „Viaţa Basarabiei” («Бессарабская жизнь») / Protoierul Mihail Ceachir. Articole privind istoria şi cultura Găgăuzilor din Basarabia publicate în revista „Viaţa Basarabiei” (71–77). Кишинев: Lexon-Prim.
Шабашов, А. (2002). Гагаузы: система терминов родства и происхождение народа. Одесса: Астропринт.
Шабашов, А.В. (2017). Гагаузы украинского Буджака: неизвестное присутствие, Дриновски сборник, 10, 468–475.
Яманди, Х.Я. (ред.), (2015). История села Котловина (Болбока) 1812–2012. Болград: Смил.
Transliteration
Czerwiński, J. (2014). Funkcjonowanie języka gagauskiego i jego znaczenie dla tożsamości Gagauzów ukraińskiego Budziaku. W: Lipiński, W. (red.), Bałkany na Ukrainie. Bułgarzy, Gagauzi i Albańczycy z ukraińskiego Budziaku. Warszawa: Wydawn. UW, 167–191.
Duminica, I. (2017). Colonile bulgarilor în Basarabia (1774–1856). Chișinău: Lexon-Prim.
Hatłas, J. (2009). Gagauzja i Gagauzi. Historia oraz współczesność. Poznań: Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu. Instytut Wschodni UAM.
Hatłas, J. (2012). Przesiedlenia ludnościowe z Półwyspu Bałkańskiego do Besarabii w XVIII i XIX wieku oraz kwestia etnogenezy Gagauzów. W: Derlicki, J. (red.), Między etnicznością a lokalnością. Pogranicze bułgarsko-gagauskie w Besarabii. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 11–24.
Koeppen, P. (1854). Die Bolgaren in Bessarabien, Bulletin de la Classe historico-philologique de L’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg. Bd. 11 nr 13–14, 193–215.
Lipiński, W. (2014). Zadunajscy przesiedleńcy – wychodźcy z Bałkanów w wieloetnicznym Budziaku. W: Lipiński, W. (red.), Bałkany na Ukrainie. Bułgarzy, Gagauzi i Albańczycy z ukraińskiego Budziaku. Warszawa: Wydawn. UW, 20–36.
Măcriş, A. (2004). Găgăuzii cred în ziua de mâine (Istorya yapraklar). Bucureşti: Agerpress Typo.
Manuilă, S. (red.), (1938). Recensământul general al populației României din 1930.
Vol. 2. Neam, limbă maternă, religie. Partea 1. Neam, limbă maternă. Tipărit la Monitorul Oficial, Imprimeria Naţională. București: Editura Institutului Central de Statistica.
Boev, E. (1995). Ne zabludata a lŭzhata za gagauzite. Sofii͡a: Izdat.: Avtor.
Bulgar, S. (2011). Vinogradovka (Kurchi). Istorii͡a sela (1811–2011 gg.) . Odessa: BMB.
Bulgar, S.; Dimchoglo, I͡U. (2017). Istorii͡a gagauzov Ukrainy. Odessa: Astoprint.
Voĭnikova, A. (2008). Selishta s bŭlgarsko naselenie v i͡ugozapadnii͡a Budzhak. Onomastika, toponimii͡a. Gruponimii͡a. Veliko Tŭrnovo: Znak’94.
Georgiev, M.G. (2008). Iz religioznoĭ kulʹtury gagauzov. Selo Aleksandrovka na Odeshchine, Lukomor’i͡a: arkheolohii͡a, etnolohii͡a, istorii͡a Pivnichno-Zakhidnoho Prychornomor’i͡a. Vypusk 2, 76–79.
Hladka, L.V. (Ed.), (1969) Istorii͡a mist i sil Ukraïns′koï RSR. Odes′ka oblast′. Kyïv: Kharkivs′ka Knyz͡hkova Fabryka im. M.V. Frunze.
Grek, I.; CHervenkov, N. (1993). Bŭlgarite ot Ukraĭna i Moldova. Minalo i nastoi͡ashte. Sofii͡a: Izdatelska kŭshta KHristo Botev.
Grek, I.F. (2016). Budzhak: istorii͡a zemli i naselenii͡a (VII v. do n. ė. – XXI v.). Kishinev: Stratum Plus.
Dron, I.V. (1992). Gagauzskie geograficheskie nazvanii͡a (Territorii͡a Pruto-Dnestrovskogo mezhdurechʹi͡a). Kishinev: Shtint͡sa.
Zaĭonchkovski, V. (1974). K ėtnogenezu gagauzov, „Folia Orientalia”, 15, 77–86.
Kisse, A.I.; Prigarin, A.A.; Stanko, V.N. (Ed.), (2014). Budzhak: istoriko-ėtnograficheskie ocherki narodov i͡ugo-zapadnykh raĭonov Odeshchiny. Odessa: SMIL
Kornilovich, S.I. (1899). Statisticheskoe opisanie Bessarabii sobstvenno tak nazyvaemoĭ, ili Budzhaka s prilozheniem generalʹnogo plana sego krai͡a, sostavlennoe pri grazhdanskoĭ s”emke Bessarabii, proizvodivsheĭ po vysochaĭshemu povelenii͡u razmezhevanie zemelʹ onoĭ na uchastke s 1822 po 1828-ĭ god. Izdanie Akkermanskaga Zemstva. Akkerman: Tipografii͡a I.M. Grinshteĭna.
Kurdoglo, K. (2010). Golod v Gagauzii (1946–1947 gg.). Komrat – Kishinev: Tipografia Centrală.
Kurdoglo, K. (2016). Represii i deportat͡sii gagauzov 1940–1941 gg., 1944–1952 gg. Kniga sedeb. Kishinëv: Tipografia Centrală.
Kurdoglo, K. (2018) Represii i deportat͡sii gagauzov 1940–1941 gg., 1944-1952 gg. Kniga tretʹi͡a. Li͡udi. Sobytii͡a. Dokumenty. Kishinev 2018: Tipografia Centrală.
Kuroglo, S.S. (Ed.) (2002). Ėtnogenez i ėtnicheskai͡a istorii͡a gagauzov. Materialy i issledovanii͡a posvi͡ashchennye 150-letii͡u V. Moshkova, Kishinev – Etulii͡a: Eskim basımı.
Mateeva, V. (2006). Gagauzite – oshte edin pogled. Sofii͡a: Akadem. izdat. „Prof. Marin Drinov”.
Monastyrʹ, 2008. Svi͡ato-Rozhdestvo-Bogorodichnyĭ zhenskiĭ monastyrʹ. Odessa: [brak wyd.].
Moshkov, V.A. (2004). Gagauzy Benderskogo uezda (Ėtnograficheskie ocherki i materialy). Kishinev: Tipografia Centrală.
Radova, O.K. (2006). Pereselencheskoe dvizhenie v XVIII – pervoĭ polovine XIX vv. Osnovnye ėtapy i ikh osobennosti. In: S. Bulgar (Ed.), Istorii͡a i kulʹtura gagauzov. Komrat – Kishinėu: Pontos.
Skalʹkovskiĭ, A.A. (1848) Bolgarskie kolonii v Bessarabii i Novorossiĭskom krae. Odessa: Tip. T. Neĭmana i K.
Tronʹko, P.T. (Ed.), (1978). Istorii͡a gorodov i sël Ukrainskoĭ SSR. Odesʹka oblastʹ. Kiev: Institut Istorii Akad. Nauk USRR.
Chakir, M. (2018). Religioznostʹ gagauzov / Obiceiurile religioase ale Găgăuzilor. In: T͡Svirkun, I. i dr. (Ed.), Protoiereĭ Mikhail Chakir. Statʹi po istorii i kulʹture gagauzov Bessarabii v zhurnale „Viaţa Basarabiei” («Bessarabskai͡a zhiznʹ») / Protoierul Mihail Ceachir. Articole privind istoria şi cultura Găgăuzilor din Basarabia publicate în revista „Viaţa Basarabiei” (71–77). Kishinev: Lexon-Prim.
Shabashov, A. (2002). Gagauzy: sistema terminov rodstva i proiskhozhdenie naroda. Odessa: Astroprint.
Shabashov, A.V. (2017). Gagauzy ukrainskogo Budzhaka: neizvestnoe prisutstvie, Drinovski sbornik, 10, 468–475.
I͡Amandi, Kh.I͡A. (Ed.), (2015). Istorii͡a sela Kotlovina (Bolboka) 1812–2012. Bolgrad: Smil.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-1768-6243
Jerzy Hatłas, absolwent historii oraz archeologii UAM, doktor historii. Pracownik BU UAM. Autor trzech książek, współautor jednej oraz autor około 130 artykułów z zakresu historii starożytnej, archeologii śródziemnomorskiej, politologii oraz bi- bliotekoznawstwa. Przeważająca część dorobku ukazała się poza Polską. Zaintere- sowania badawcze: problematyka bułgarskich diaspor w Mołdawii i na Ukrainie oraz Gagauzów w Besarabii. Członek Komisji Bałkanistyki PAN.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
PRAWA AUTORSKIE
Rocznik „Zeszyty Łużyckie” jest wydawany na licencji niewyłącznej: Creative Commons - Uznanie autorstwa 3.0 PL (CC-BY)
(https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode). Przesłanie artykułu oznacza zgodę na jego udostępnienie na tej licencji. Licencja zostaje udzielona Wydawnictwom Uniwersytetu Warszawskiego na 5 lat (po upływie tego terminu przekształca się w zgodę udzieloną na czas nieoznaczony) na następujące pola eksploatacji:
• utrwalanie i zwielokrotnianie w dowolnej liczbie egzemplarzy (w tym w tłumaczeniu na inne języki) w znanych w dniu zawarcia niniejszego porozumienia technikach: drukiem w dowolnej formie, techniką cyfrową, techniką reprograficzną, za pomocą zapisu magnetycznego, zapisu na kliszy fotograficznej, oraz wprowadzania egzemplarzy do obrotu;
• wprowadzanie do sieci komputerowej Wydawcy;
• publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, a w szczególności rozpowszechnianie w sieciach informatycznych, w tym komputerowych (Internet, sieci lokalne), telefonicznych oraz innych znanych w chwili zawarcia niniejszej umowy;
• najem, użyczanie;
• nadawanie za pomocą wizji i/lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stacje naziemne bądź satelitarne;
• kopiowanie i powielanie w technologiach fotomechanicznych lub innych znanych w dniu zawarcia porozumienia;
• publiczne odtwarzanie;
• wykorzystywanie do celów reklamowych i promocyjnych, w tym w sieciach informatycznych.
