Rola figury retorycznej w budowaniu modelu periodyzacji i wyznaczaniu cezur − przykład zastosowania syllepsis w poezji polskiej od średniowiecza do oświecenia
Abstrakt
Wyznaczanie cezur i periodyzacja są kojarzone ze wskazywaniem granicznych dat epoki. Tymczasem powinno to być przede wszystkim rekonstruowanie modelu rzeczywistości opartego na wielowymiarowej analizie. Diachroniczne prześledzenie zmian akcentów w następujących po sobie epokach jest możliwe między innymi dzięki badaniu elementów konstrukcji tekstu, takich jak figury retoryczne. Dokonuję takiego przeglądu na przykładzie figury syllepsis, która po nieobecności w tekstach średniowiecznych, powraca w renesansie wraz z inspiracjami utworami klasyków, aby następnie odegrać istotną rolę w poezji baroku i ponownie niemalże zaniknąć w oświeceniu.
Słowa kluczowe
cezury; epoki; periodyzacja; figury retoryczne; syllepsis; średniowiecze; renesans; barok; oświecenie
Bibliografia
Antologia bajki polskiej. Mikołaj Rej, red. J. Ejsmond, Warszawa 1915.
Antologia poezji polsko-łacińskiej 1470−1543, red. A. Jelicz, Szczecin 1956.
Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki baroku: od Mikołaja Sępa Szarzyńskiego do Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, red. K. Mrowcewicz, Warszawa 2005.
Baka, Józef, Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej, Warszawa 1828.
Biernat z Lublina, Bajki, red. K. Sokulska, Wrocław 1998.
Biernat z Lublina, Ezop, red. J. Gruchała, Kraków 1997.
Budzyk, Kazimierz, Dürr-Durski, Jan, Stan badań i potrzeby nauki o literaturze okresu kontrreformacji, Warszawa 1951.
Burckhardt, Jacob, Kultura odrodzenia we Włoszech, Warszawa 1961.
Croll, Morris W., Baroque prose style: The Anti-Ciceronian Movement, New Jersey 1970.
Cytowska, Maria, Od Aleksandra do Alwara. Gramatyki łacińskie w Polsce w XVI w., Wrocław 1968.
Flavius Iosephus, Erasmus Roterodamus, Tyrannius Rufinus, Sigmund Gelen, Jost Amman, Opera Iosephi viri inter Iudaeos doctissimi ac disertissimi, Frankfurt 1580; Katalog książek Google, https://books.google.pl/books?id=fG7U-t19YNUC&lpg=PA542 (d.d. 9.01.2019).
Grammatici Graeci, red. A. Lentz, G. Uhling, Pensylwania 1965.
Grochowski, Stanisław, Wiersze i insze pisma co przebrańsze, częścią z łacińskich przełożone, częścią od niego samego napisane, Kraków 1607.
Kochanowski, Jan, Dzieła polskie, red. J. Lorentowicz, Warszawa 1919.
Krasicki, Ignacy, Poezje, t. 1, Paryż 1830.
Lausberg, Heinrich, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, tłum. A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002.
Mack, Peter, Elizabethan Rhetoric: Theory and Practice, Cambridge 2009.
Miaskowski, Kasper, Zbiór rytmów, red. A. Karpiński, Wrocław 1995.
Michałowska, Teresa, Literatura polskiego średniowiecza, Warszawa 2011.
Morsztyn, Jan Andrzej, Lutnia, Kraków 2002.
Naruszewicz, Adam, Wybór poezji, Warszawa 1882.
Nowicka-Jeżowa, Alina, Uwagi o heterogeniczności literatury barokowej. Głos w dyskusji, w: Literatura a heterogeniczność kultury. Poetyka i obraz świata, red. E. Czaplejewicz, E. Kasperski, Warszawa 1996.
Peacham, Henry, The Garden of eloquence, red. W. R. Espy, New York 1983.
Pelc, Janusz, Literatura renesansu w Polsce, Warszawa 1994.
Rhetorica Movet. Studies in Historical and Modern Rhetoric in Honour of Heinrich F. Plett, red. P. Oesterreich, T. Sloane, Lejda 1999.
Sebastiana Grabowieckiego Rymy duchowne, red. J. Korzeniowski, Kraków 1893.
Segre, Cesare, Poetyka, „Pamiętnik Literacki” 1987, nr 1.
Szymonowic, Szymon, Sielanki, red. J. Łoś, Kraków 1921.
Średniowieczna pieśń religijna polska, red. M. Korolko, Wrocław 1980.
Średniowieczna poezja polska świecka, red. S. Vrtel-Wierczyński, Kraków 1923.
Tissol, Garth, The Face of Nature: Wit, Narrative, and Cosmic Origins in Ovid’s “Metamorphoses”, Princeton 1997.
Titzmann, Michael, Probleme des Epochenbegriffs in der Literaturgeschichtsschreibung, Konstanz 1967.
Titzmann, Michael, Problemy pojęcia epoki w historii literatury, tłum. K. Jachimczak, „Pamiętnik Literacki” 1988, nr 3.
Toć jest dziwne a nowe. Antologia literatury polskiego średniowiecza, red. A. Jelicz, Warszawa 1987.
Uberlieferungsgeschichte und kritische Ausgabe, red. K. Hajdu, D. Hansen, Berlin 2013.
Uspienski, Boris, Poetyka kompozycji, tłum. P. Fast, Katowice 1997.
Zumthor, Paul, Retoryka średniowieczna, tłum. J. Arnold, „Pamiętnik Literacki” 1977, nr 1.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-2198-4339
bada historię retoryki i jej potencjalną użyteczność we współczesnej refleksji literaturoznawczej. Amatorsko fascynuje się historią sztuki, w tym również warstwą znaczeniową obiektów architektonicznych. Jest doktorantką Szkoły Doktorskiej Nauk Humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim.
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
