„Matka Boska w śmiech parschła”. Agon ukryty?
Abstrakt
W wierszu [Nie to człek duchowny, podług Zana słów...] Juliusza Słowackiego nie pada imię ani nazwisko Adama Mickiewicza, niemniej subtelne nawiązania wskazują, że utwór może być ironiczną wypowiedzią na jego temat. Artykuł sytuuje ją na tle innych odniesień do Mickiewicza w twórczości Słowackiego i odsłania warstwy nawiązań do sztuki, pod którymi można się doszukiwać ukrytego agonu między twórcami. Analiza wyrasta z przekonania, że Słowacki posłużył się obrazami Matki Boskiej Częstochowskiej i Madonny Rafaela w sposób polemiczny. Zestawienie dwóch postaw religijności wobec tych obiektów mogło mu służyć do ukazania różnic między nim a Mickiewiczem w podejściu do sztuki i do twórczości poetyckiej.
Słowa kluczowe
agon; obraz; Matka Boska; Madonna; Rafael; religijność
Bibliografia
Bąk, Magdalena, Twórczy lęk Słowackiego. Antagonizm wieszczów po latach, Katowice 2013.
Belting, Hans, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, tłum. T. Zatorski, Gdańsk 2010.
Blunt, Anthony, The Legend of Raphael in Italy and France, „Italian Studies” 1958, nr 13, z. 1.
Evdokimov, Paul, Sztuka ikony. Teologia piękna, tłum. M. Żurowska, Warszawa 1999.
Hoffmann-Piotrowska, Ewa, Mickiewicz-towiańczyk. Studium myśli, Warszawa 2004.
Juszczak, Wiesław, Czy istnieje sztuka mistyczna?, w: idem, Fragmenty. Szkice z teorii i filozofii sztuki, Warszawa 1995.
Juszczak, Wiesław, „Mistyczna sztuka”?, w: idem, Mickiewicz mistyczny, red. A. Fabianowski, E. Hoffmann-Piotrowska, Warszawa 2005.
Kasperowicz, Ryszard, Figury zbawienia? Idea „religii sztuki” w wybranych koncepcjach artystycznych XIX stulecia, Lublin 2010.
Kowalczykowa, Alina, Rafael, czyli o stylu romantycznym, „Pamiętnik Literacki” 1982, z. 1/2.
Kowalczykowa, Alina, Słowacki, Warszawa 1999.
Kridl, Manfred, Antagonizm wieszczów. Rzecz o stosunku Słowackiego do Mickiewicza, Warszawa 1925.
Kuziak, Michał, Lęk przed wpływem: w stronę późnej twórczości Słowackiego. Szkic zagadnienia, w: Słowacki mistyczny. Rewizje po latach, red. E. Hoffmann-Piotrowska, A. Fabianowski, Warszawa 2012.
Mickiewicz, Adam, O nowoczesnym malarstwie religijnym niemieckim, w: idem, Dzieła, t. 5: Proza artystyczna i pisma krytyczne, Wydanie Rocznicowe, Warszawa 1997.
Mickiewicz, Adam, Wykład IV, w: idem, Dzieła, t. 9: Literatura słowiańska. Kurs drugi, Wydanie Rocznicowe, Warszawa 1997.
Mickiewicz, Adam, Wykład VI, w: idem, Dzieła, t.11: Literatura słowiańska. Kurs czwarty, Wydanie Rocznicowe, Warszawa 1998.
Mickiewicz, Adam, Wykład XII, w: idem, Dzieła, t. 10: Literatura słowiańska. Kurs trzeci, Wydanie Rocznicowe, Warszawa 1998.
Mickiewicz, Adam, list do Hieronima Kajsiewicza z 31 października [1834 r.], w: idem, Dzieła, t. 15: Listy. Część druga. 1830−1841, Wydanie Rocznicowe, Warszawa 2003.
Nesteruk, Małgorzata, O co Słowacki spierał się z Mickiewiczem?, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 1999, nr 34.
Piechota, Marek, Pojedynki Słowackiego z Mickiewiczem, w: idem, „Chcesz ty, jak widzę, być dawnym Polakiem”. Studia i szkice o twórczości Słowackiego, Katowice 2005.
Rutkowski, Krzysztof, Paryskie adresy Mickiewicza, http://nplp.pl/artykul/paryskie-adresymickiewicza/(d.d. 27.09.2019).
Skwarczyńska, Stefania, Stefan Garczyński − Juliusz Słowacki (U podstaw „poetyki listopadowej”), w: eadem, Pomiędzy historią a teorią literatury, Warszawa 1975.
Słowacki, Juliusz, Beniowski. Poema. Pięć pierwszych pieśni, oprac. J. Kleiner,w: J. Słowacki, Dzieła wszystkie, red. J. Kleiner, t. 5, Wrocław 1954.
Słowacki, Juliusz, [Notatki luźne], oprac. W. Floryan, J. Kleiner, w: J. Słowacki, Dzieła wszystkie, red. J. Kleiner, t. 15, Wrocław 1955.
Słowacki, Juliusz, list do matki z 14 grudnia 1846 r., w: Korespondencja Juliusza Słowackiego, oprac. E. Sawrymowicz, t. 2, Wrocław 1963.
Słowacki, Juliusz, [Dziennik z lat 1847−1849], oprac. J. Brzozowski, K. Szumska, Wrocław 2012.
Słowacki, Juliusz, Wiersze, wstęp i oprac. J. Brzozowski, Z. Przychodniak, Wrocław 2013.
Szturc, Włodzimierz, Słowacki − Mickiewicz. Mickiewicz − Goethe, w: idem, Archeologia wyobraźni. Studia o Słowackim i Norwidzie, Kraków 2001.
Vasari, Giorgio, Żywot Rafaela z Urbino, malarza i architekta, w: idem, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, wybór, tłum. i oprac. K. Estreicher, Warszawa 1989.
Waźbiński, Zygmunt, Wstęp, w: Vasari i nowożytna historiografia sztuki. Antologia, wstęp, komentarze i tłum. Z. Waźbiński, Wrocław 1975.
Witkowska, Alina, Jak Słowacki pisał Mickiewicza, w: Słowacki mistyczny. Propozycje i dyskusje sympozjum. Warszawa 10−11 grudnia 1979, red. M. Janion, M. Żmigrodzka, Warszawa 1981.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-5520-9413
doktorantka w Zakładzie Literatury Romantyzmu Instytutu Literatury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim; absolwentka filologii polskiej, historii sztuki i dwuetapowych studiów podyplomowych z zakresu redakcji językowej tekstu. Przygotowuje rozprawę doktorską na temat statusu materii w tzw. późnej twórczości Juliusza Słowackiego i przewodniczy Kołu Naukowemu im. Juliusza Słowackiego. Pod jej redakcją ukazała się monografia wieloautorska pt. Młody wiek XIX? (2019).
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY)