Stefana Buszczyńskiego „Rękopis z przyszłego wieku” − granice dystopijnej fantazji w drugiej połowie XIX stulecia
Abstrakt
The author wonders how it is possible that such a catastrophic future was described in 1881 when the era of progress peaked. For this purpose, he defines Manuscript from the coming century as a dystopian fantasy (analogous to Fredric Jameson’s “desire called utopia”) and analyses the limits of representation as they emerge in a story of the future written by a nineteenth-century author. Firstly, he shows the cultural image of Stefan Buszczyński which presented him as a romantic epigone. Contrary to the stereotypes, he depicts the writer as a researcher who knows the positivism philosophy and the modern statistics. Then, the author demonstrates the limitations of the dystopian form, which contains two irreconcilable concepts of history: voluntarismand determinism. These contradictions are not the only ones. Also the fantasy materialis made of four contradictory ideologies, namely, Thomism, Rousseauism, criticism of positivism and capitalism. Inconclusion, Buszczyński’s thought is shown as a very modern one and the author of Decline of Europe could be presented as the founder of the 20th century concepts, whose roots lie obviously in the middle of the 19th century.
Słowa kluczowe
Stefan Buszczyński; dystopia; utopia; fantazja; XIX wiek
Bibliografia
Bobrowska Barbara. 2004. Małe narracje Prusa. Warszawa: Słowo/Obraz/Terytoria.
Buszczyński Stefan. 1918. Rękopis z przyszłego wieku. Fantazja społeczna z roku 1881. Kraków: Drukarnia Głosu Narodu.
Daszyk Krzysztof K. 2001. Strażnik romantycznej tradycji. Rzecz o Stefanie Buszczyńskim. Kraków: Historia Iagiellonica.
Feldman Wilhelm. 1919. Dzieje polskiej myśli politycznej w okresie porozbiorowym, t. 2. Kraków: Spółka Nakładowa „Książka”.
Freud Sigmund. 2009. Pisarz i fantazjowanie W Sztuki plastyczne i literatura, 143-153. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Maciej Gloger. 2007. "Pozytywizm: między nowoczesnością a modernizmem". Pamiętnik Literacki XCVIII : 5.
Horkheimer Max, Theodor W. Adorno. 2010. Dialektyka oświecenia: fragmenty filozoficzne. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Jameson Fredric. 2011. Archeologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Makuch Damian Włodzimierz. 2013. "Fantastyka naukowa polskich pozytywistów − szczególnie trudna ewolucja gatunku". Przegląd Humanistyczny 1 : 83-96.
Markiewicz Henryk. 2008. Pozytywizm. Warszawa: PWN.
Markowski Michał Paweł. 2012. O reprezentacji. W Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. Nycz Ryszard, Michał P. Markowski, 317. Kraków: Universitas.
Osterhammel Jürgen. 2013. Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, red. Molik Witold. Wydawnictwo Poznańskie.
Paczoska Ewa. 2010. Prawdziwy koniec XIX wieku. Warszawa: PIW.
Płachecki Marian. 2002. "Dekadentyzm południa wieku. Rekonesans". Studia Filologiczne Akademii Świętokrzyskiej 17.
Bolesław Prus. 1984. Widziadła. W Pisma wybrane. Nowele, t. 2., red. Orlewiczowa Irena, 546-554. Warszawa: PIW.
Smuszkiewicz Antoni. 1982. Zaczarowana gra. Zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej. Wydawnictwo Poznańskie.
Szacki Jerzy. 1980. Spotkania z utopią. Warszawa: Iskry.
Szcześniak Janina. 2008. Pozytywistyczne inne światy. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Szyjewski Andrzej, red. 1892. Stefan Buszczyński i jego testament. Przyczynek do dziejów naszych. Kraków: Drukarnia związkowa.
Zgorzelski Andrzej. 1980. Fantastyka, utopia, science fiction. Ze studiów nad rozwojem gatunku. Warszawa: PWN.
Uniwersytet Warszawski Polska
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa wersja 3.0 (CC-BY) 
