Perspektywy poszerzenia badań nad relacją między językiem a kulturą o analizy humoru. Na przykładzie stereotypu „madki” w memach internetowych
Abstrakt
Jak zauważa wielu badaczy humoru, żarty dotyczą najczęściej kwestii ważnych społecznie, często wręcz centralnych dla danej grupy problemów społeczno-kulturowych (por. np. Kuipers 2008). Twierdzę, że współczesne przejawy humoru, takie jak memy internetowe, mogą być sejsmografem ważnych przemian na styku języka i kultury. Jako przykład badam kształtujący się na naszych oczach w internetowym humorze stereotyp „madki” mający – w przeciwieństwie do stereotypu matki dobrze opisanego w polskich badaniach nad językiem i kulturą – negatywne zabarwienie. Analiza zebranego korpusu 300 memów wykazuje, że „madka” jest konceptualizowana jako osoba wychowująca przynajmniej jedno dziecko, niepracująca, słabo wykształcona, roszczeniowa beneficjentka programu 500+, przejawiająca wyjątkową głupotę. W artykule rozważam także społeczno-kulturowy kontekst, w którym kształtuje się nowy stereotyp jaskrawo odbiegający od dotychczasowego bardzo wyidealizowanego obrazu matki. W konkluzji wskazuję, jak analizy humoru mogą wzbogacić dotychczasowe badania nad relacją między językiem a kulturą.
Słowa kluczowe
stereotyp, matka, humor, mem, kultura
Bibliografia
Bartmiński, J. (1998). Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu matki. W: J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.), Język a Kultura t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki: teoria, metodologia, analizy empiryczne (63–83). Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej.
Bartmiński, J. (red.). (2004). Język w kręgu wartości. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (red.). (2006). Język. Wartości. Polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (2007). Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (2008). Polski stereotyp matki, Postscriptum Polonistyczne, 1 (1), 33–53.
Bartmiński, J. (2018). O profilowaniu pojęć z punktu widzenia etnolingwistyki kognitywnej. W: A. Libura, D. Bębeniec, H. Kowalewski (red.), Dociekania kognitywne (13–48). Kraków: Universitas.
Bielińska-Gardziel, I. (2006). Matka. W: J. Bartmiński (red.), Język. Wartości. Polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych (173–180). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Burkacka, I. (2016). Intertekstualność współczesnej komunikacji. Memy a teksty kultury, Poznańskie Spotkania Językoznawcze, 32, 75–91.
Börzsei, L.K. (2013). Makes a Meme Instead: A Concise History of Internet Memes, New Media Studies Magazine. Pozyskano z: http://works.bepress.com/linda_borzsei/2/ [data dostępu: 10.10.2015].
Brzozowska, D. (2000). O dowcipach polskich i angielskich. Aspekty językowo-kulturowe. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Carlisle, R.P., Golson, J.G. (2008). America in Revolt During the 1960s and 1970s. Santa Barbara ABC-CLIO.
Dawkins, R. (1996/1976). Samolubny gen (M. Skoneczny, tłum.). Warszawa: Prószyński i S-ka.
Davison, P. (2012). The Language of Internet Memes. W: M. Mandiberg (red.), The Social Media Reader (120–134). New York: New York University Press.
Dynel, M. (2016). “I Has Seen Image Macros!” Advice Animal Memes as Visual-Verbal Jokes, International Journal of Communication, 10, 660–688.
Fathalla, M.F. (1997). Genders Issues in Human Reproduction in the Next Century. W: C. Coutifaris, L. Mastroianni (red.) New Horizons in Reproductive Medicine (11–17), New York–London: The Parthenon Publishing Group.
Hughes, J. (2004). Citizen Cyborg: Why Democratic Societies Must Respond to the Redesigned Human of the Future. Cambridge. Westview Press.
Kamińska, M. (2011). Niecne memy. Dwanaście wykładów o kulturze Internetu. Poznań: Galeria Miejska Arsenał.
Kress, G., van Leeuwen, T. (2001). Multimodal Discourse. The Modes and Media of Contemporary Comunication. London: Arnold.
Lakoff, G. (1987). Women, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind. Chicago: University of Chicago Press.
Morreall, J. (2008). Philosophy and Religion. W: V. Raskin (red.), Humor Research, t. 8: The Primer of Humor Research (211–242). Berlin: Mouton de Gruyter.
Motz, L. (1997). The Faces of the Goddess. Oxford: Oxford University Press.
Ozga, K. (2018). Projekt „maDka” – przekraczanie granic etyki w performansie komunikacyjnym. W: G. Habrajska (red.), Etyka w komunikacji (57–78). Łódź: Wydawnictwo Primum Verbum.
Raskin, V. (red.). (2008). Humor Research, t. 8: The Primer of Humor Research. Berlin: Mouton de Gruyter.
Shifman, L. (2014). Memes in Digital Culture. Cambridge. MIT Press.
Titkow, T. (1995). Dowcip – łajdak o rozdwojonym języku. Rzecz o dowcipach, śmiechu i psychologii zorientowanej na proces Arnolda Mindella. Warszawa: Wydawnictwo Nuit Magique.
Wierzbicka, A. (1991). Cross-Cultural Pragmatics. The Semantics of Human Interaction. Berlin: Mouton de Gruyter.
Wierzbicka, A. (1996). Semantics: Primes and Universals. Oxford: Oxford University Press.
Wiggins, B.E., Bowers, G.B. (2015). Memes as Genre: A Structurational Analysis of the Memescape, New Media & Society, 17, 1886–1906.
Zdunkiewicz-Jedynak, D. (2016). Intertekstualność współczesnej komunikacji internetowej. Intertekstualne odwołania wewnątrzgatunkowe w memach, Poznańskie Spotkania Językoznawcze, 32, 57–73.
Skróty
iSJP – (internetowy) Słownik języka polskiego. Pozyskano z: https://sjp.pl.
OJ – Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego. https://nowewyrazy.uw.edu.pl/.
SJP – Słownik języka polskiego. Pozyskano z: https://sjp.pwn.pl.
SS – Słownik slangu.pl. Pozyskano z: https://www.slangu.pl.
SSiMP – Słownik slangu i mowy potocznej. Pozyskano z: https://www.miejski.pl.
