Оказіоналізми в когнітивному просторі мови


Abstrakt

Okazjonalizmy w kognitywnej przestrzeni języka
Język jako system ma swoje centrum oraz peryferie. W centrum systemu leksykalnego języka sytuują się słowa o stabilnej pozycji, aktywnie wykorzystywane, których forma i znaczenie zgodne są z aktualnie obowiązującymi normami leksykalnymi i słowotwórczymi. Z kolei na peryferiach systemu pozostają głównie słowa rzadko używane, których forma i/lub znaczenie nie odpowiadają współczesnym standardom użycia języka. Okazjonalizmy mogą: 1) wyrażać nowe pojęcia lub nowe aspekty znanych pojęć lub 2) stanowić efekt zastosowania nowych technik słowotwórczych w celu nadania formy pojęciom i ich aspektom. Okazjonalizmy poszerzają lub pogłębiają zatem kognitywną przestrzeń języka, na którą składają się pojęcia, których sposoby werbalizacji zgodne są z normami językowymi.

Pезюме
Мова як система знаків має свій центр та периферію. Центр лексичної системи мови складають стабільно й активно вживані слова, форма та семантика яких відповідають чинним лексичній і словотвірній нормі. Периферію цієї системи представляють переважно рідковживані слова, форма та/або семантика яких не відповідають чинним нормам. Оказіоналізми можуть: 1) вербалізувати нові поняття або нові аспекти відомих понять чи 2) реалізовувати нові техніки оформлення понять та їхніх аспектів. Вони розширюють або поглиблюють когнітивний простір мови, створений поняттями, вербалізація яких відповідає мовним нормам.

Słowa kluczowe

językowy obraz świata, gramatyka derywacji; КЛЮЧОВІ СЛОВА: мовна картина світу, дериваційна граматика

Bilodid, I. (red.). (1970-1980). Slovnyk ukraïns′koï movy. Kyïv: Naukova dumka.

Doroszewski, W. (1952). Podstawy gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Falkowska, M., Waszakowa, K. (red.). (2015). Pojęcia zapisane w języku. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW.

Fauconnier, G. (1994). Mental Spaces: Aspects of Meaning Construction in Natural Language. Cambridge: Cambridge University Press.

I͡anko-Trinit͡skai͡a, N. (2001). Slovoobrazovanie v sovremennom russkom i͡azyke. Moskva: Indrik.

Karpilovs′ka, I͡E. (2005). Neuzual′ne slovotvorenni͡a: pravyla «hry bez pravyl», Visnyk Kyïvs′koho nat͡sional′noho linhvistychnoho universytetu. Serii͡a Filolohii͡a, T. 8. 1, 106–117.

Koloïz, Z͡H. (2003). Tlumachno-slovotvirnyǐ slovnyk okazionalizmiv. Kryvyǐ Rih: TOV «I͡AVVA».

Koloïz, Z͡H. (2015). Neuzual′ne slovotvorenni͡a. Kryvyǐ Rih: NPP Asteriks.

Nagórko, A. (1975). O dwóch typach motywacji leksemów rzeczownikowych we współczesnej polszczyźnie, Poradnik Językowy, 10, 525–532.

Neli͡uba, A. (2012). Slovotvorchist′ nezalez͡hnoï Ukraïny. 1991–2011. Kharkiv: Kharkivs′ke istoryko-filolohichne tovarystvo.

Perebyǐnis, V. (red.). (1981). Chastotnyǐ slovnyk suchasnoï ukraïns′koï khudoz͡hn′oï prozy. Kyïv: Naukova dumka.

Trier, J. (1931). Der deutsche Wortschatz im Sinnbezirk des Verstandes. Die Geschichte eines sprachliches Feldes. Von den Anfängen bis zum Beginn des 13. Jahrhunderts. Heidelberg: Winter.

Uorf, B.L. (1972). Grammaticheskie kategorii. W: B. Uspenskiĭ (red.), Print͡sipy tipologicheskogo analiza i͡azykov razlichnogo stroi͡a (44–60). Moskva: Nauka.

Vokal′chuk, H. (2004). Avtors′kyǐ neolohizm v ukraïns′kiǐ poeziï KhKh stolitti͡a (leksykohrafichnyǐ aspekt). Rivne: Naukovo-vydavnychyǐ t͡sentr Perspektyva.

Waszakowa, K. (2017). Kognitywno-komunikacyjne aspekty słowotwórstwa. Wybrane zagadnienia opisu derywacji w języku polskim. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW.

Zabuz͡hko, O. (1999). Khroniky vid Fortinbrasa. Vybrana eseïstyka 90-kh. Kyïv: Fakt


Opublikowane : 2021-12-30


Карпіловська, Є. (2021). Оказіоналізми в когнітивному просторі мови. Prace Filologiczne, 76, 231–243. https://doi.org/10.32798/pf.856

Євгенія А. Карпіловська 
Національної академії наук України, Київ, Україна  Ukraina
https://orcid.org/0000-0003-1921-9021