Dzieje i znaczenia współczesne słów WŁASNY i WŁAŚNIE w świetle ich powiązań etymologicznych
Abstrakt
Artykuł przedstawia dzieje i obraz współczesny polskich słów własny i właśnie, które wywodzą się etymologicznie z psł. *vold-ti ‘władać, panować’ i *voldtь (>*volstь) ‘władza’, kontynuujących pie. rdzeń *u̯al- ‘silny, przejawiać siłę’. Pierwotne znaczenie przymiotnika własny ‘podlegający władzy’, ‘będący obiektem władania’ przesuwa się w kierunku posesywności (‘posiadany’): własny komuś ‘należący do tej osoby’. Po okresie rozchwiania znaczeniowego w dobie średniopolskiej utrwala się w tym przymiotniku znaczenie ‘należący do podmiotu’, ‘będący w związku z podmiotem’ (rzadziej – obiektem wskazanym inną grupą imienną), np. X ma własny dom, X ma własny pomysł, czym zbliża się do zaimka swój, jednakże z nim się nie utożsamiając. Pierwotny przysłówek właśnie o znaczeniu ‘dokładnie, ściśle’ (np. właśnie mówiąc), podlegający stopniowaniu (właśniej), po okresie wahań w okresie średniopolskim, przekształca się w partykułę epistemiczną potwierdzającą: ‘w istocie’, ‘naprawdę’, por. np. w tekście Wyspiańskiego – A to Polska właśnie.
Słowa kluczowe
historia języka, etymologia, semantyka, semantyka historyczna, posesywność, partykuła, swój
Bibliografia
Basaj, M., Siatkowski, J. (2006). Bohemizmy w języku polskim. Słownik. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Danielewiczowa, M. (2019). Swój ma swoje tajemnice, Prace Filologiczne, 73, 49–66.
Dobaczewski, A. (1992). Cechy składniowe i semantyczne leksemów o postaci właśnie, Studia Gramatyczne, 10, 91–103.
Dobaczewski, A. (1997). O dopowiedzeniach właśnie i otóż to, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska, 48, 43–59.
Grochowski, M., Kisiel, A., Żabowska, M. (2014). Słownik gniazdowy partykuł polskich. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Górski, K. (1971). Słownik języka Adama Mickiewicza. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kucała, M. (1994). Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, t. 1–5.
Wierzbicka, E. (1993). Co mówimy, mówiąc właśnie. W: R. Grzegorczykowa, Z. Zaron (red.), Polono-Slavica Varsoviensia. Studia semantyczne (101–116). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
