Экспрессивные конструкции и валентности оценочных существительных


Abstrakt

W artykule analizowane są dwa typy konstrukcji ekspresywnych (wykrzyknikowych): (a) konstrukcje propozycyjne: Ты не представляешь, как я испугался! ‘Nie możesz sobie tego wyobrazić, jak bardzo się boję!’ (b) konstrukcje oceniające: Ужас как я испугался! ‘To horror, tak bardzo się bałem!’. Obie konstrukcje zawierają klauzulę wykrzyknikową (ekspresyjną) (как я испугался ‘tak bardzo się bałam’) i komponent ramowy: (a) Ты не представляешь / Ты не знаешь ‘Nie możesz sobie wyobrazić / Nie wiesz’, itp., (b) ужас ‘horror’, беда ‘nieszczęścia’, прелесть ‘urok’, чудо ‘cud’, не могу ‘nie mogę’, sсил нет ‘nie mam siły’, itp. W konstrukcji (a) czasownik mentalny ma składniową walencję propozycyjną, która jest realizowana przez zdanie podrzędne. W konstrukcji (b) podobna klauzula nie jest podrzędna, składnik ramowy (ужас „horror”, беда „kłopoty”, прелесть „piękny”, чудо „cud”) nie ma walencji propozycyjnej. Konstrukcja (b) powstała w wyniku
przesunięcia składnika oceniającego od pozycji końcowej do początku zdania: Как я испугался ужас!Ужас как я испугался. ‘To horror, tak bardzo się bałem!’ Faza końcowa ewolucji elementów ramy w konstrukcjach ekspresywnych to wykrzyknik.

Абстракт
В статье рассматриваются два типа экспрессивных (экскламативных) конструкций: (а) пропозициональные конструкции: Ты не представляешь, как я испугался!; (b) оценочные конструкции: Ужас как я испугался!. Обе конструкции включают экскламативную (экспрессивную) клаузу (как я испугался) и рамочный компонент: (а) Ты не представляешь / Ты не знаешь и др., (b) ужас, беда, прелесть, чудо, не могу, сил нет и др. В конструкции (а) ментальный глагол имеет синтаксическую пропозициональную валентность, которая заполняется подчиненной клаузой. В конструкции (б)
аналогичная клауза не является подчиненной, рамочный компонент (uzhas ‘horror’, beda ‘trouble’, prelest’ ‘lovely’, chudo ‘miracle’) не имеет синтаксической пропозициональной валентности. Аргументы: – оценочные слова присоединяют клаузы с союзами, но не с относительными местоимениями: Ужас в том, что он плохо учится vs. *Ужас в том, как он плохо учится; – другие рамочные компоненты оценочной конструкции (не могу, сил нет, междометия ах, ух) вообще не имеют пропозициональной валентности в форме подчиненной клаузы. Конструкция (б) образовалась в результате передвижения оценочного компонента из постпозиции в препозицию: Как я испугалсяужас! → Ужас как я испугался! Конечная фаза эволюции рамочных компонентов в экспрессивных конструкциях – междометие.

Słowa kluczowe

walencja, konstrukcja, klauzule wykrzyknikowe eksklamatywne

Abels, K. (2018). Movement and Islands. The Oxford Handbook of Ellipsis, 16, 1–43.

Chung, S., Ladusaw, W., McCloskey, J. (1995). Sluicing and Logical Form, Natural Language Semantics 3, 239–282.

Iomdin, L.L. (2010). Gipoteza o dvux sintaksičeskix načalax. W: Apresjan, Ju.D., Boguslavskij, I.M., Iomdin, L.L., Sannikov, V.Z. Teoretičeskie problemy russkogo sintaksisa. Vzaimodejstvie grammatiki i slovarja (129–141). Moskva: Jazyki slavjanskix kul´tur.

Ionova, A. (2019). The unbearable lightness of clitics. Amsterdam.

Kustova, G.I. (2011). Slova so značeniem vysokoj stepeni: semantičeskie modeli i semantičeskie mexanizmy (MAGN’y-prilagatel´nye). W: Slovo i jazyk. Sb. statej v čest´ 80-letija akad. Ju.D. Apresjana (256–268). Moskva.

Kustova, G.I. (2018). Mental predicates in metatext. W: Computational Linguistics and Intellectual Technologies. Papers from the Annual International Conference «Dialogue» (2018). Issue 17 (24), 319–331. Moscow.

Lakoff, G. (1974). Syntactic amalgams, Chicago Linguistic Society 10, 321–44.

Lasnik, H. (2014). Multiple sluicing in English?, Syntax 17, 1, 1–20.

Merchant, J. (2001). The Syntax of Silence: Sluicing, Islands, and the Theory of Ellipsis. Oxford: Oxford University Press.

Moutaouakil, A. (2005). Exclamation: sentence type, illocution or modality? W: de Groot, C., Hengeveld, K. (eds). Morphosyntactic expression in functional grammar (351–379). Berlin and New York: Mouton de Gruyter.

Portner, P., Zanuttini, R. (2003). Exclamative clauses: at the syntax-semantics interface, Language, 79 (1), 39–81.

Rett, J. (2011). Exclamatives, degrees and speech acts, Linguistics and philosophy 34 (5), 411–442.

Ross, John R. (1969). Guess who? W: Binnick R., Davison, A., Green, G., Morgan, J. (eds.). Proceedings of Chicago Linguistic Society 5, 252–286.

Šaronov, I.A. (2019). VOT VED’ i NADO ŽE! Put’ ot konstrukcii ko vtoričnomu meždometiju, “Trudy Instituta russkogo jazyka im. V.V. Vinogradova. Grammatičeskie processy i sistemy v sinxronii. Pamjati Andreja Anatol’eviča Zaliznjaka”, No 4, 325–333.

Stjepanović, S. (2008). P-stranding under Sluicing in a Non-P-Stranding Language?, Linguistic Inquiry, 39(1), 179–190.

Testelets, Y., Bylinina, E. (2005). Sluicing-Based Indefinites in Russian. W: Formal Approaches to Slavic Linguistics 13: The South Carolina Meeting. Ann Arbor (MI): Michigan Slavic Publications, 355–264.

Zaliznjak, A.A. (2006). Semantika predikatov vnutrennego sostojanija. W: Zaliznjak, A.A. Mnogoznačnost’ v jazyke i sposoby ee predstavlenija (421–587). Moskva: Jazyki slavjanskix kul´tur.


Opublikowane : 2020-12-15


Кустова, Г. И. (2020). Экспрессивные конструкции и валентности оценочных существительных. Prace Filologiczne, (75/1), 335–354. https://doi.org/10.32798/pf.665

Галина И. Кустова 
Институт русского языка им. В.В. Виноградова РАН, Москва  Federacja Rosyjska
https://orcid.org/0000-0001-9404-081X