Język śląski w przestrzeni publicznej: zabawa słowem, chwyt marketingowy czy narzędzie emancypacji?
Abstrakt
Niniejszy artykuł poświęcony jest obecności w krajobrazie językowym śląszczyzny – rozumianej tu w ujęciu socjolingwistycznym jako język kolateralny/kwestionowany. Autor przedstawia krótko aktualny stan debaty dotyczącej autonomizacji i standaryzacji języka śląskiego, zwracając szczególną uwagę na ideologiczną rolę stosowanych systemów zapisu. Następnie przedstawione zostają różnorodne konteksty użycia pisanej formy śląszczyzny w przestrzeni publicznej i role, jakie odgrywa w nich język: znacznika lokalności, odwołania do tradycji i historii, neutralnego środka komunikacji, wartości samej w sobie i środka politycznej emancypacji. W podsumowaniu skomentowane zostały trudności, jakim sprostać musi odmiana językowa pozbawiona oficjalnego wsparcia, by funkcjonować w przestrzeni publicznej, i korzyści z takiej obecności.
Słowa kluczowe
języki kolateralne; krajobraz językowy; różnorodność językowa; Śląsk
Bibliografia
Adamus, R. i in. (2010). Gōrnoślōnski ślabikŏrz. Chorzów: Pro Loquela Silesiana.
Barth, F. (2004). Grupy i granice etniczne: społeczna organizacja różnic kulturowych. W: M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje (348–380). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Cygan, S. (2018). Gwara w świadomości mieszkańców wsi (na przykładzie Kielecczyzny i Opoczyńskiego), Język a Kultura, 28, 25–43. DOI: 10.19195/1232-9657.28.3
Czesak, A. (2014). Między wierszami dzieł Feliksa Steuera. Język miejsca – język serca. W: T. Kiziak (red.), Feliks Steuer: życie i dzieło człowieka pogranicza (66–76). Zabrze: Illustris.
Czesak, A. (2015). Współczesne teksty śląskie na tle procesów językotwórczych i standaryzacyjnych współczesnej Słowiańszczyzny. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Dołowy-Rybińska, N. (2017). Krajobrazy językowe mniejszości językowych, Znaczenie, rola, wyzwania, Kultura współczesna. Teoria, interpretacje, praktyka, 4, 79–91.
Dołowy-Rybińska, N., Mętrak, M. (2022). Metodologiczne i teoretyczne wyzwania badań nad żywotnością etnolingwistyczną grup posługujących się językami kolateralnymi w Polsce, Zeszyty Łużyckie, 57, 53–70.
Dubisz, S., Karaś, H., Kolis, N. (1995). Dialekty i gwary polskie. Warszawa: Wiedza Powszechna
Greń, Z. (2007). Po śląsku w internecie. Problemy standaryzacji żywiołowej. W: Z polskich studiów slawistycznych, seria XI, Językoznawstwo (61–68). Warszawa: Komitet Słowianoznawstwa PAN.
Jaroszewicz, H. (2019). Krytyka prób emancypacji śląszczyzny. Płaszczyzna prawno-ustrojowa, społeczno-polityczna i personalna. Slavica Wratislaviensia, 169, 137–166. DOI: 10.19195/0137-1150.169.11
Jaroszewicz, H. (2022a). Ortografie współczesnego piśmiennictwa śląskojęzycznego. Slavia Occidentalis, 78/1–79/1, 61–77. DOI 10.14746/so.2021/2022.78-79.6
Jaroszewicz, H. (2022b). Zasady pisowni języka śląskiego: studium normatywne. Siedlce: Wydawnictwo Naukowe IKRiBL.
Jaroszewicz, H. (2023). Próby zmiany oficjalnego statusu etnolektu śląskiego w latach 2007–2023. W: R. Łapa, M. Graf (red.), Człowiek, język, prawo. Języki prawa – prawa języka II (223–243). Poznań: Wydawnictwo UAM.
Landry, R., Bourhis, R. Y. (1997). Linguistic landscape and ethnolinguistic vitality: An empirical study. Journal of Language and Social Psychology, 16(1), 23–49. DOI 10.1177/0261927X970161002
Leeman, J. i Modan, G. (2010). Selling the City: Language, Ethnicity and Commodified Space. W: E. Shohamy, E. Ben-Rafael, M. Barni (red.), Linguistic Landscape in the City (182–198). Bristol-Buffalo-Toronto: Multilingual Matters.
Łodziński, S. (2020). Tożsamość etniczna w krajobrazie językowym. Problemy wprowadzania dodatkowych nazw miejscowości w językach mniejszości narodowych w krajach Unii Europejskiej. Miscellanea Anthropologica et Sociologica, 21(1), 9–28.
Majewicz, A.F. (1989). Języki świata i ich klasyfikowanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Marten, H. F. (2012). ‘Latgalian is not a Language’: Linguistic Landscapes in Eastern Latvia and how they Reflect Centralist Attitudes. W: D. Gorter, H.F. Marten, L. Van Mensel (red.), Minority Languages in the Linguistic Landscape (19–35). Basingstoke – New York: Palgrave Macmillan.
Marten, H. F., Van Mensel, L., Gorter, D. (2012). Studying minority languages in the linguistic landscape. W: D. Gorter, H.F. Marten, L. Van Mensel (red.), Minority Languages in the Linguistic Landscape (1–15). Basingstoke – New York: Palgrave Macmillan.
Mazur, J. (2001). Dialekty. W: S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich: Język polski (403–421). Opole: Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej.
Momot, A. (2018). Gwara w górnośląskiej przestrzeni miejskiej, LingVaria, 2(26), 303–316. DOI: 10.1279/LV.13.2018.26.20
Oslislo-Piekarska, Z. (2015). Nowi Ślązacy. Miasto, dizajn, tożsamość. Katowice: Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach.
Pelcowa, H. (2013). Dynamika zmian w polskich gwarach i dialektach w ostatnim siedemdziesięcioleciu. W: A. Dunin-Dudkowska, A. Małyska (red.), 70 lat współczesnej polszczyzny. Zjawiska. Procesy. Tendencje. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Janowi Mazurowi (373–397). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pisarek, W. (2009). Po śląsku z trybuny sejmowej. W: A. Roczniok (red.), Śląsko godka jeszcze gwara czy jednak już język? Materiały z konferencji w dniu 30 czerwca 2008 r. (126–129). Zabrze: Narodowa Oficyna Śląska.
Pluta F. (2000). Feliks Steuer jako dialektolog. W: J. Kwiatek, E. Sapia-Drewniak (red.), W klimacie śląskiej humanistyki: księga jubileuszowa dedykowana profesorowi doktorowi hab. Franciszkowi A. Markowi w pięćdziesięciolecie pracy dydaktycznej i naukowej (341–347). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Polański, K. (red.) (2003). Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Puzey, G. (2012). Two-Way Traffic: How Linguistic Landscape Reflect and Influence the Politics of Language. W: D. Gorter, H.F. Marten, L. Van Mensel (red.), Minority Languages in the Linguistic Landscape (127–147). Basingstoke – New York: Palgrave Macmillan.
Skudrzykowa, A., Tambor, J., Urban, K., Wolińska, O. (2001) Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska, Katowice: Śląsk.
Spolsky, B. (2009). Prolegomena to a Sociolinguistic Theory of Public Signage. W: E. Shohamy & D. Gorter (red.) Linguistic Landscape. Expanding the Scenery (25–39). London – New York: Routledge.
Stęplewski, A. (2019). Semioza pisma. Cyrylica i łacinka w serbskim i chorwackim dyskursie narodowym na tle słowiańskim, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Tambor, J. (2008). Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Katowice: Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego.
Tambor, J. (2010). Propozycje kodyfikacji ortograficznej śląszczyzny, Socjolingwistyka, 22–23: 83–92.
Tambor, J. (2012). Narodziny języka, narodziny nowej tożsamości: casus Górnego Śląska. W: E. Golachowska, A. Zielińska (red.), Konstrukcje i destrukcje tożsamości, t. 2: Tożsamość wobec wielojęzyczności (85–94). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Tambor, J. (2013). Między dialektem a językiem. Etnolekt śląski. W: A. Dunin-Dudkowska, A. Małyska (red.), 70 lat współczesnej polszczyzny. Zjawiska. Procesy. Tendencje. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Janowi Mazurowi (399–420). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Tamburelli M. & Tosco M. (2021). What are contested languages and why should linguists care? W: Tamburelli M. & Tosco M. (red.), Contested languages. The hidden multilingualism of Europe (3–17). Amsterdam: John Benjamins Publishing.
Tworek, A. (2019). Krajobraz językowy współczesnego Śląska – uwagi wstępne. W: A. Tworek (red.), Germanistyka otwarta. Wrocławskie debaty o języku i językoznawstwie (343–366). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Wicherkiewicz, T. (2014). Regionalne języki kolateralne Europy – porównawcze studia przypadku z polityki językowej. Poznań: Wydawnictwo Rys.
Woolard K.A. (1998) Introduction: Language Ideology as a Field of Inquiry. W: B.B. Schieffelin, K.A. Woolard, P. Kroskrity (red.), Language Ideologies. Practice and Theory (3–47). New York – Oxford: Oxford University Press.
Wyderka, B. (2004). Język, dialekt czy kreol? W: L.M. Nijakowski (red.), Nadciągają Ślązacy. Czy istnieje narodowość śląska? (187–215). Warszawa: Scholar.