Dom w świetle wartości (na materiale gwar Lubelszczyzny)
Abstrakt
Autorka bada, w jaki sposób słowa kojarzące się z wartościami funkcjonują w świadomości najstarszych mieszkańców wsi (użytkowników gwary), i rozważa tę możliwość na przykładzie domu, który – rozumiany przede wszystkim jako ‘budynek’ i ‘rodzina’ – funkcjonuje w wymiarze przestrzennym, społecznym, psychospołecznym i emocjonalnym. Łączony z miłością, ciepłem, bezpieczeństwem, troską, szacunkiem, ze szczególnym miejscem rodziców, rodzeństwa i przedmiotów symbolicznych (chleb, stół, piec), nabiera nowego wymiaru społecznego i aksjologicznego, stając się siedliskiem wartości i ich nośników.
Słowa kluczowe
aksjologia; ludowy obraz świata; rodzina; przestrzeń symboliczna
Bibliografia
LASiS-1 – Bartmiński, J., Bielińska-Gardziel, I., Żywicka, B. (red.). (2015). Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, t. I: Dom. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
PSWP – Zgółkowa, H. (red.). (1996). Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. IX, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz.
SWJP – Dunaj, B. (red.) (1996). Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Wilga.
Bartmiński, J. (2003). Miejsce wartości w językowym obrazie świata. W: J. Bartmiński (red.), Język w kręgu wartości. Studia semantyczne (59–86). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (red.). (2006). Język. Wartości. Polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (2007). Projekt i założenia ogólne słownika aksjologicznego. W: J. Bartmiński, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne (214–225). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J., Bielińska-Gardziel, I. (2015). Polski językowo-kulturowy obraz DOMU i jego profile. W: J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, B. Żywicka (red.), Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów (89–121). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Benedyktowicz, D., Benedyktowicz, Z. (1992). Dom w tradycji ludowej. Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Bielińska-Gardziel, I. (2009). Stereotyp rodziny we współczesnej polszczyźnie. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Fleischer, M. (2003). Stabilność polskiej symboliki kolektywnej. W: J. Bartmiński (red.), Język w kręgu wartości. Studia semantyczne (107–143). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Laskowska, E. (1992). Wartościowanie w języku potocznym. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
Niebrzegowska-Bartmińska, S. (2020). Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H. (2014). Definiowanie wartości w słowniku gwarowym. W: I. Bielińska-Gardziel, S. Niebrzegowska-Bartmińska, J. Szadura, Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów rozdz. 3: Problemy eksplikowania i profilowania pojęć (251–265). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa H. (2016), Słownik gwar Lubelszczyzny, t. IV: Sad i ogród warzywny. Budownictwo i przestrzeń podwórza. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H. (2019). Słownik gwar Lubelszczyzny, t. VI: Pokarmy. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H. (2022). Słownik gwar Lubelszczyzny, t. X: Obrzędowość i obyczajowość ludowa. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H. (2023). Słownik gwar Lubelszczyzny, t. XII: Czynności – Miary – Uczucia – Cechy i właściwości – Inne. Teksty gwarowe. Indeks haseł. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H., Gumowska-Grochot, I., Skórska, B. (2020). Słownik gwar Lubelszczyzny, t. VIII: Człowiek i rodzina. Higiena i choroby. Meble, sprzęty i prace domowe. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Puzynina, J. (1992). Język wartości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Puzynina, J. (2003). Wokół języka wartości. W: J. Bartmiński (red.), Język w kręgu wartości. Studia semantyczne (19-33). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Sawicka, G. (red.), (1997). Dom w języku i kulturze. Szczecin: Agencja Wydawnicza Jota.
Żywicka, B. (2007), Miejsca i wartości. Zmiany w językowym obrazie przestrzeni we współczesnej polszczyźnie. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin Polska
